1. Мергежилгелерниӊ хевирлери

Мергежилген дээргетеоретиктиг билиглерни быжыглаар сорулгалыг өөреникчилерниң кылыр ажылы [Март-оол 2002: 98].Колдуунда практиктиг хевирге дыл кичээлдериниң быжыглаашкын болгаш катаптаашкын кезектеринге мергежилгелер хөй черни ээлеп турар. Мергежилгелер кылып турар үеде уруглар шын бижилге дүрүмнерин сактып, оларны шын медереп билип ап турарлар. Оон аңгыда, мергежилгелерни күүседирде уругларның кичээнгейи бедиир болгаш демдек алыр дээш, кызып ажылдаарлар. Ынчангаш, мерегежилге дээрге билигни быжыглап, шиңгээдип алырының аргазы болур. Мергежилге быжыглап, чаңчыктырар талазы-биле тускай сорулгалыг болур. Мергежилгелер аас болгаш бижимел-даа болур.

Мага-боттуӊ кезектеринге хамаарышкан демдек аттарын өөредип тургаш, өоредилге номунда кирген мергежилгелерге немелде кылдыр ажыглап болгу дег мергежилгелерниӊ хевирлери тургускан бис.

Мергежилге 1

Онаалгазы: Бердинген сөзүглелде кижиниӊ мага-бодуңга хамаарышкан карартыр парлаан демдек аттарының ушта бижээш чадаларын айтыңар.

Келгеш-ле, аъттарындан дүшсе-ле, Агбаан-Демчиниң хөлчок чоок таныжып алганы эштери - шор сөөктуг, шала чолдаксымаар дурт-сынныг, терең кара-кара кирбиктерлиг, оңгаксымаар карактарлыг. Сырысев база хакас, узун, шилгедек дурт-сынныг, саргылсымаар карактарлыг, шириин шырайлыг Степан Майнагашев олар баштаан он шаа шор, хакас делегаттар, а чууза тергелерде орус даргалар олургулап алган болган (ИБ., Ак., 229).

Мергежилге 2

Онаалгазы: Бердинген демдек аттары-биле домактардан чогаадыӊар, олар кандыг темалыг бөлуктерге хамааржырыл тодарадыңар.

Моӊзугур, дыдыраш, сыпыгыр, бедик, секпилдиг, чиӊге, делбигир, кадыр, узун.

Мергежилге 3

Онаалгазы: Кижиниң мага-бодунуң тус-тус кезектериниң шынарын илередир демдек аттарындан немеп бижиңер, демдек аттарының кайы темалыг бѳлүктерин хѳйү-биле ажыглатынып турарын аас-биле хынаңар.

Чижээ: Чаак:борбак, бопугур, кызыл, мешпек, оңгак, сыртылааштыг...

Думчук:

Карак:

Баш:

Бут:

Хол:

Салаалар:

Үстүнде бердинген мергежилгелерни кылдырып тура, уругларның сагынгыр, тывынгыр, чогаадыкчы чоруун сайзырадып болур. Мергежилгелерни кылдыртканының соонда уругларның билиин быжыктырып карточкаларны ажыглап болур.

2.2. Карточкалар-биле ажыл

Уругларның бот ажылдарынга карточкалар-биле ажыл кол черни ээлээр. Ук методика уругларның кичээлге сонуургалын оттурар болгаш угаан-медерелин бодандырарынга ажык дузалыг. Бо хевирниң ажылдарын онаалга хыналдазының үезинде база кичээлдиң быжыглаашкын кезээнге ажыглап борлур. Карточкаларга каш айтырыг киирери, кандыг хевирлиг кылыры кичээлдиң сорулгазындан хамааржыр. Бир карточкага айтырыгны үштен кевүдетпес болза эки. Бир кичээлге каш ѳѳреникчини карточка-биле ажылдадыры башкының бодундан хамааржыр. Карточка-биле ажылга 5-6 хире минута бээр, а быжыглаашкын кезээнге оон бичии хѳй белеткел үезин берип болур. Карточкаларны ол-ла дораан хынааш, демдектерни салыр[Март-оол 2002: 98].

Карточка №1

Кижиниң дурт-сынының хемчээлин болгаш хевирин кѳргүзер удурланышкак уткалыг демдек аттары кирген 2 домак чогаадыр. Чижээ: Мээң эштерим аразында кандыг дурт-сынныг улус чок дээр узуну-даа, чолдаа-даа бар.