1Агнозия:

Агнозия   деп  бір   затты,  үнді  тануда  қиналатындарды  айтады.  Көз  агнозиясына  арналған  көптеген  еңбектер  бар.  А.Бетциядан  (1928)  бастап  көз  агнозиясы  үшке  бөлінеді.

А) зат  агнозиясы,  ауру  затты  оның  бейнесін  көре  алмайды  ол  Лиссауэров  «көңіл  күй  обектісінің  агнозиясы»  деп  аталады.  Бұл  топқа  симультантты  агнозия  да  Полвеперттікі  кіреді  (ауру  затты  оның  бейнесін  көреді  бірақ,  не  жағдай  болып  жатқанын  түсінбейді).

Б) Түс  және  шрифт  агнозиясы

В) Аушақтық  агнозия.

Гнозисті  сөйлеу  қабілетінің  бұзылуымен  де   ұштастыруға  тырысты  (К.Гольтштейн,  А.Р.Лурия,Е.П.Кок).  Агнозия  синдромының  кері  әсері  жағынан  сұрақтарда  қойылады  (Лурия, Кок, Миллер)  агнозияның  ми   ширты  бөлігімен  байланысты  екедігі  де  айтылды.  Агнозия  тарихымен  механизімін  Лурия  тереңірек  зерттеген.

Психикалық  ауытқуы  бар  аурулардың   агнозиясына  тоқталсақ,  агнозиямен  ауыратындар  қабылдау  объектісінің  біресе 1,  біресе 1  призніктерін   синтезсіз  айта  бастаған:  төбесінде  қалпағы.  Астында  таяғы -  бірақ  не  екенін  білмеймін:  келесі  бір  ауру  кілтті  дөңгелек  стржені  ретінде  қарастырады.  Ауру   затты  нақты  түсіндірген  мен  оны  атай   алмайды.  Бұл  дәйектерді  Кок,  Камской,  Соркин  өз  зерттеулерінде  дәлелденген,  ең  алдымен   аурудың  қабылдау  (көру)  қабілеті  бұзылғандығы  туралы  сұрақ  туады  (Гольштейн   айтқан  Ш  деген  ауру  ол  фигураларды  көзьен  көріп  дөңгелекпен  үшбұрышты  ажырата  алмайтын  еді,  ол  тек  қол  немесе  басымен  айналдыру  арқылы  таныған).

Біздің  аурулардың  агностикалық  құбылыстары   басқаша   болған.  Олар  форманы,  конфигурацияны  тахископия  жариялағанда  таныған.  Олар  затты  танымай  оны  айталатын  болған.  Мысалы:  тахископ  ауру  оған  суқұйғышты  көрсеткенде  ол  бочкаға  ұқсаған  ыдыс  одан  ұзын  тал  шыққан,  басында  дөңгелегі  бар  деп  айтқан,  немесе  келесі  бір  науқас  (ауру  тарақты  көрсеткенде  гаризанталды  сызық  одан  төмен  қарай  кішкентай  жіңішке  таяқшалар  деп   атайды.  Кейде  аурулар  затты  білмей  оның   суретін  салатын  болады).

Мысал  ретінде  Биренбау  (1935ж.)қарастырған  В.  деген  адамның   ауруы.

43  жаста  мамандығы  бойынша  библиограф.  Диагнозы: эпидемиялық  энцефалит   (доктор  Кагановтың  ауру  тарихынан).

1932 ж.  ауырған,  бір  апатаға   созылған  ұйқышылдық  оның  соңы  ұйқысыздыққа  алып  келді.  Сілекейі аға   бастаған,  сол  жақ  иығы  аурып  t   көтерілген.  Галлюцинация  пайда  болған.   Вентилятордың  айналасында  тышқандар  жүгігіп  жүрген,  фигуралар  полда  секірген,  билеп жүрген  адамдар  айналған.  Осындай  құ ылыспен  аурулар  (науқастар)  Боткинск  ауруханасына  түскен.

Бірнеше  уақыттан  кейін  ауру  есін  жоғалта  бастайды,  өз  палатасын,  төсек  орнын  табалмай  қалады.  1933ж. ВИЭМ  психиаторлық  клиникасына  ауыстырылды.

Біздің  зерттеуімізге  дейін  науқастың  психикалық  статусы  өзгереді.  Науқас  есі  дұрыс  кезінде  айналасына  бейімделген.  Даусы  жіңішке.  Басының  ауырғанынан  көп  жата  береді.  Анамнестикалық  ақпаратты  зорға  дегенде  береді.  Сұраққа  қатысы  жоқ  толдық  түсініктемелер  бере  бастайды.  Аз  оқиды – науқастың  айтуы  бойынша - өзінің  тірі  өлмесі  жоқ.  Сыртан  ақ  көңіл,  эмоцианалды.  Бұл  жағдай  тез  ашушаң,  тітіркеншек,  шарт-сұрт  болуын  тез  алмасады  екен.  Бұрыңғы  сүйген   тірлігіне  әуетігі  жоғалады.  Әдебиет  оқу,  жұмысқа  деген  құштарлық,  адамдармен  араласуы  күрт  өзгереді,   ол   бір типті  кішкентай  ортада  шарасыз  өмір  сүреді.

Бұл  жерде  эмоцианалды  бірыңғайлық  науқастың  жаңылуына  қызығушылық  тудырады.

Тәжірибелі – психологиялық  зерттеу  науқастың  ойлау  қызметінің  қандай  да  бір  ауытқуын  көрсетпейді.  Науқас  инструкцияны  дұрыс  меңгерген,  оқылған  мәтіннің  түсінігін  айтып  берген,  мақалдың  мәнін  түсінген.  Тәжірибелік  жағдайда  байқалған  оның  белсенсіздігі  және  қызығушылығыныңжоқтығы.  Сонымен  қатар  патопсихология  затты  таңдаудағы  ауытқуларды  байқайды.  Науқас  көрсеткен  заттың  40%  танымаған.  Суреттегі  қозықұйрықты  шөп  үстіндегі – кристалл  деп  атады.  Суретті  бірден  емес  әр  бір  деталын  айтқаннан  кейін  таныды.   Көру  қабілеті  туралы  пал  ашу  секілді:  бұл  не  болуы  мүмкін – плита,  кір  жуғыш  па?  Смертница  картинасын  көрсеткенде  науқас  бұл  неқылған  әйел  ол  не  ойлап  отыр?   Ол  неде  отыр?  Бұл  неғылған  көлеңке? – деді.

Зерттеудің  хаттамасына  бірнеше   мысал  келтірейік.  В. деген – науқастың   тәжірибелік  психологиялық  зерттеу  сипаттамасы.

 

Көрсетілген  сурет	Науқастың  атауы  (айтуы)
Тіс  щеткасы	Тіс  жуатын  щетке.  Бұл  не? Сары  таяқша,  мүкін  бахрама.
Пионер  барабаны	Таяғы  бар  құмыра.  Тәжірибеші:   мүмкін  басқа  нәрсе  шығар? Науқас: кастрюльге  салатын  бөлке  ал  таяқшаны  (крентел)  деді.  Бұл  қалпаққада  келеді.  Бұл  не?
Кнопка	Ішінде  үшбұрыш,  мүмкін  проплаз  малы   жасуша.
Үкі	Үкі
Кітап	Бисерлі  жазуы  бар  кітап.
Кеуірт	Жанатын  свеча,  бұл  мүмкін  елес,  бұл  лампа  ішіндегі  кристалл  болуы  мүмкін  емес.
Екі  барабан	Тура  алғашқыдай  бірақ  екеу;  бірі  таныс  екіншісі таныс  емес.  Тәжірибеші:   кішкентайлардың  ойыншығы.  Науқас:  мүмкін  столға  арналған гупка  шығар?
Жазуға  арналған  үкі,  қалам,  кистичка	Факил,  театрдағы  тағы  да  немесе  ұзын  қыл  қалам  үкісімен  бұл  түсінікті  свеча,  кистичка.
Пионер  трубасы	Музыка  құрал,  флейта  немесе  труба  әсімдік,  формасы  бойынша  сәбіз  құйрығы  бойынша  білмеймін.
Ұшақ	Бұл  стрелка  (ұшақтың  құйрығын  көрсетеді).  Бұл   балкон,  б\ірақ  неліктен  бұл  жерде  екі  Аяқ  және  стрепка  бар.

 

Науқас  тіиті  дұрыс  айтқанның  өзінде  өз  жауабына  сенімді  болу  үшін  қосалқы  көмек  іздер  еді.  Ол  сенімсіз  әрі  күмәнмен  жауап  береді.  Науқас  кітапты  бірден    таныды  бірақ  күмәнданды:  не  кітап  бір  төрт   бұрышты  зат  па?

Төрт   бұрыштың  шеңгелі  жоқ  және  мұнда  бірденелер  жазылған.  Ия  бұл  кітап.

Бұдан  көру  қабілеті  бұзылуы  бар  науқас  геометриялық  формаларды  танып  суретті құрылыс  заңдылығымен   толықтырды.  Науқас  суреттегі  затты  білмей  оның   формасын  суреттеді.  Мысалы:  барабан,  шкафтың  суретін  білмеген,  ал  олардың  нақты  формасын  дәл  айтты.  Зерттеу  барысында  анықталған  науқас  заттарды  таныған,  бірақ  олардың  моделін  білуде  қиналған  (жалқаулықтан).  Мысалы,  ұшақты, итті,  жиһазды  оңайлықпен  танымаған.  Науқас  заттарды  жақсы  таныған,  моделдерді  онша  танымаған,  оданда  нашары – суреттегі  заттар.  Науқас  үшін  ең  қиыны  схема  түрде салынған,  контур  түрде  келтірілген  көріністер  болған.  Бұны  жақсылап тексеру  үшін  тағы  бір  тәжирибе  сериясын  жүргізеді.  Науқас  бір  затты  әр түрлі  көріністе  көрсетеді:  а) пунктерді  контурда,  б) қара  силуэт  терінде,  в)  немесе  нақты  құрал-саймандармен  пресс – палвінің  қасында  ручка,  сия  салынған.  Бұл  тәжірибе  біздің  атымызд  дәлелдеді.  Науқас  пунктерді  көріністі  тіпті  танымады  силуетті  әсте-әсте таныды,  жақсы  танығаны  нақты  көріністер  болды.

 

Зерттеу  хаттамасына  мысал  келтірейік.

 

Сурет  ұсынылған	Науқастың түсініктемесі
Иеляпа  (пунктерлі  көрініс)	Мен  не  екенін  өзім  білмеймін  жүзікке  ұқсайды.  Бұндай  кең  тас  болуы  мүмкін  емес.
Иеляпа  (қара  силуэт)	Қозықұйрық  емес  па?  Мүмкін  иеляпаға  ұқсас  бірақ  неліктн  сызық  бар.
Иеляпа  (түрлі-түсті  нақты  көрініс)	Бұл  иеляпаға  ұқсайды.
Пресс – полье  (пункт)	Білмеймін,  бір  нүкте  бұл  не?
Пресс – полье  (силуэт)	Бұл  түсініксіз  зат
Қайтадан  иеляпа  (контур)  көрсетеді	Бұл  иеляпа  емес,  мүмкін  шпнемен  иеляпа
Пресс – полье  (контур)	Бұл   пресс – полье

 

Сонымен  тәжірибе  танымдылық  сатысының  әр  түрлілігін  көрсетті,  ең  соңғысы  объектінің  нақтылығын  айтқанда жақсарған.  Науқас  суреттің  құрылысын   біле  тұра   оны  бір  қандайда  затқа  жатқыза  алмады.  Бұған  дәлел  оған сұраулы  сөйлем  қоюында.

А.Р.Лурия  көрсеткендей  «көру  процесінің  қорытындысын  қабылдап  (көріп)  жатқан  заьтты  табуға  айналған.  науқас  көзбен  суретті  қабылдай  алмаған».

Оған  дәләл:  суреттегі  көрінісін  көрген   науқас    силуэтте  көріністі  танымаған.  Боялған  суреттен  қайшыны  таныған  науқастан  тәжірибеші сұрайды:  мен  сізге  алдын  бұл  затты  көрсеттім  бе? – деп.  Науқас  ойланып  таңқалған  кейіпте  «жоқ мен  бұны  бірінші  рет  көріп  тұрмын  деді;   а  сіз  мен  көрсеткен  аяқшалар  деп  ойлап  жатқан  шығарсыз?  Жоқ  бұл  қайшы  емес  (науқас  оны  ойымен  салады)  бұл  не  болуы  мүмкін?  мен  білмеймін».  Оған  келесіг  өтуге  мүмкіндік  туса  да  онда  сенімсіздік   тұрады.  Боялған   иеляпаны  таныған  ол  контурға  қарап.  Не  бұл  да    иеляпа  деді.  Тәжірибешінің  жауабынан:  бұл  неғылған   сұрақ  деп  көлеңкесінен  көрсетеді.  Кейінгі  тәжірибеде  оған  осы  суретті  көрсеткенде,  науқас  сіз  өткенде  иеляпа  дегенсіз  деді.

Келтірілген  көрсеткіштер  бойынша  қабылдау  (көру)  қабілеті  бұзылуы  адамның  қамтылу  функциясы  мен  шарттылығына  байланысты.  Егер  тәжірибеші  нақты  затты  көрсетуді  ұсынса  (иеляпа  немесе  қайшы  қайда  екеін  көрсетіңіз,  науқас  дұрыс  таныған).  Сонымен  объектіні  нақты  ортаға  салу  тануға  көмектескен.  Ал  заттың  атауы  азрақ  көмектескен.  Сондықтан  бұндай  аурулар  дементтік  ауруларда  нақты  байқалған.