3. Жүкпен тарту құрылғысының элементтері
3.1. Полиспасталар
Қайсысы арқанның және блоктын кұрылысы мен өлшеміне катысты, сонымен катар арқанның созылуына. Тірек блогында күш үйкелісін есептемей, оны блок өсіне қатысты күш моментін теңестіру арқылы аныктайды:
W=SR
мұңда R=К-D/2 — блок ручкасының радиусы;
S-қаттылық коэффициенті: оның мәнін тәжірибе арқылы анықтайды.Блок осіне қатысты барлық жұмыс күштерінің моменттерін теңестіру келесідей түрге ие.
мұңда N— блок осіне жүк, геометриялық күш мәніне ие және - блок осінің диаметрі;f— тірек блогында үйкеліс коэффициенті.
N=f sіпα
Блоктың жагымды әрекет коэффициенті - бұл жағымды әрекет h
массалы жүк көтергенде һ биікгік толық жұмысқа көтеру. Сондықтан козғалмайтын блог үшін, ода жиналатын және қашатын арқан бөлшегі бірдей.
Формула анализі көрсетеді, қармап алу бұрышы арқан блогынан үлкен болса, тірек блогында арқанның қаттылығы мен үйкелісі көп болған сайын, ПӘК-тің көрсеткіші аз болады және қосалқы күш көп болады, қайсысын арқанға қою керек, жүктің түзу жүруін қамтамасыз етуге.ПӘК ке тірек блогындағы үйкелістің кемуі орасан зор ықпал етеді, кұрылысынан және тіректің жағдайына байланысты, сондықтан практикалық жұмыстарда ПӘК ті арқанның диаметрі мен құрылысына блоктың өлшемі мен қармау оны арқанның бұрышына қарамай есептеледі. Подшипниктері жылжымалы тіректі блокқа Ƞ =0,95...0,96; Подшипникті тербелу блоуы үшін Ƞ-0,97...0,98.Кішкентай блоктарға қабылданады, жоғары температурада жұмыс жасайтын немесе шаңдалған , газдалган ортада. Онда тартылу тармақтарыны тартылуы:
5-сурет. Күштік полиспасты
Егер полиспастада арқан тармақтары ауырлық күшіне қарағанда бұрышпен орналасса, онда тартылу күшінің проекциясын вертикаль оське алу керек.
Геометриялык прогрессия өлшемін анықтап, жүк салмағы GrF мен арқанның тартылуы Si арасындағы байланысты полиспаста тармактарынын параллельді орналасуын динамикалық жүктерсіз анықтау.
Арқанның тартылуы барабанға алып келінетін беріліс көбірек тартылу себебі, айналғыш блоктардағы қарсыласу міндетті түрде өту керек. Егер айналғыш блоктардың саны Т болса, максималды арқанның тартылуы жүкті көтердік.
Жүктің тек қана вертикальді көтерілуіне екілік полиспастаны қолданады, екі полиспастадан кұралған. Бұл жағдайда барабанда арқаннын екі жағында байлайды.
4. Тежеуіш
Тежеуіш (гр. tormos ). Машинаның, механизмнің жүрісін бәсеңдетуге немесе тоқтатуға арналған құрылғы.
Тежеу құрылымдарының классификациясы
Жүк көтеру машиналардың тетiктерi мiндеттi түрде сенiмдi тежеу құрылымдарымен жабдықтау керек. Жүк көтеру механизмдерінде тоқтатқыштың қосалқысы мен жүктің тоқтатуын қамтамасыз ететiн,жылжу және бұрылу механизмдерінде - тежеу жолынын белгіленген ұзындығында толық тоқтауға дейiн тоқтатуы болып келеді.Көтергiш-тасымалдаушы машиналардың тежеуiштері машиналар жұмысының қауiпсiздiгiн және оларлардын өнімділігін жоғарылатады.
Тоқтату мерзiмі тетiк жұмысының қарқынының жоғарылатулары үшiн мейлiнше аз болуы керек, дегенмен, ерiксiз келтiрудiң элементтерiне қатты тоқтатуда жүрiс және тiстi доңғалақтардың муфталары, подшипниктердiң тозу үлкен қосуларды бұзылыс шамданған биiк динамикалық жүктемелерi жұмыс iстейдi. Қатты тоқтату машиналардың доңғалақтарының бұзылуына, тасылатын жүк, металл құралымдардың дiрiлдеуiне теңселтуге алып келеді.
Тоқтату тетіктерін электрлік келтірумен электрлі сондай-ақ механикалық әдiспен де жүзеге асыруға болады.Электрлік тоқтатуда жылдамдықтың тежеуіштік тұйықталу моментіне әсерін мейлінше азайтуға болады.Бірақ бұл жағдайда электр энергиясы берілмегенде жалғыз механикалық тежеуіш тетік тоқтатады.Сондықтан кез келген жағдайдағы механикалық тетіктердің есебінде тежеуіш моменттің толық мәнін енгіземіз
Тежегiш моменттi анықтау үшiн белгiлi болуы керек:
1 ) сипаты және тетiктiң жұмыс тәртiбi;
2) тетіктің конструктивтiк және есептiк берілгендері:транспорттаушы жүктің массасы,бөлік элементтерінің массасы,тетік элементінің инерция моменті,қозғалыс жылдамдығы,беріліс саны және беріліс ПӘК-і;
3)тетіктің кинематикалық схемасындағы тежеуіштің орны(тежеуіш моменті әр түрлi жұмыс органының берілуі беріліс сағатына тәуелді,мысалы, барабанның тежегiш белдiкке дейiн тежегiш моментінiң мәнi);
4)бұрау моменті, тежеуіш білікті тоқтатуға және тетiк элементтерiндегі анықталатын жоғалтуларды есепке алуға әсері;
6) тежегiш біліктің айналу жиiлiгi;сонымен бiрге кейбiр тежеуіш конструкцияларды қолданғанда тежегiш шкивтiң айналу бағытын бiлу керек.
Көтергіш- көлік машиналарының тежеу құрылымдары келесi белгiлер бойынша классификацияланады:
1) жұмыс элементтерiнiң конструктивтiк орындалуы бойынша: қалыптық тежеуiштер- олардың жұмыс элементі қалып түрінде болады, яғни барабан тежеуішінің сыртқы немесе ішкі беті бойынша уйкеледі;Ленталық-жұмыс элементі жұмсақ(солқылдақ) лента түрінде болады, тежеуiш барабанға уйкеледі; диск сияқтысы – жұмыс элементінің түрі толық сақиналы дискі немесе жеке сегментті қалыптар және конустығы жұмыс элементі конус түрінде болады. Тежеуіштің соңғы екі түрі әдетте артта жүруші күшпен бір топқа бірігеді, бiлiктi басуы бар тежеуiш - тежеуiштiң өстерiн бойлай жұмыс iстейді.
2) әрекет ету қағидасы бойынша: автоматты тежеуіштертерге (электромагнитті, электрогидравликалық немесе электромеханикалық жетекпен сондай-ақ тұйықталатып тасылатын жүктi салмақтар) Артта жүру бір уақытта қызмет көрсетушінің еркімен қозғалтқыш тетіктің сөнуіне тәуелсіз,яғни онда тежеуіш және басқарушы тежеуіш орнатылған,тұйықталу мен айырылу қызмет көрсетушінің басқарушы органына әсерінен болады;
3) тағайындалуы бойынша: тоқтатқыш тежеуiштерге,яғни тетiктiң тоқтауына алып келеді,және төмен түсiретiн тежеуiштермен жылдамдық реттеушiлер, тиiстi шектерде қозғалыс жылдамдығын шектейтін және мерзiмі бойы тетіктің жұмысына сай келеді;
4) күштiң сипаты бойынша әсерлері, бағдарлаушы тежеуiшпен: - Тетiктiң ерiксiз келтiруiн қосындымен бiр уақытта болып жататын айыру тұйықталуы серiппеден үнемi жұмыс iстейтiн күшпен жасалатын (пружинадан арнайы артта жүрушi жүктi салмақпен тағы сол сияқтылар ),ал ажырату тетік жетегінің бір уақытта қосылуымен болады,- басқарушы күш жұмсауда ) тежеуiшпен (тежеуіштің келтіруі сөнгенде ол автоматты турде туйыкталынады; басқаруды күш жұмсауда тежеуiш тұйықталатын үнемi жұмыс iстейтiн ажыратылатын күштер көмегiмен тарқатылатын нормалы ашық тежеуiштер; тежеуiш авария шарттарындағы нормалы ашық тежеуiштер сияқты нормалы шарт жұмыс iстейтiн құрамалы тежеуiштер - сыртқы артта жүрушi күштiң нормалы жабулы әсерлерi.
Келесi негiзгi талаптар олардың конструкциясынан тәуелсiз барлық тежеуiштерге: тап қалған жұмыс жағдайлары үшiн жеткiлiктi тежегiш момент; тез тұйықталуы және айыру; тежеуiштiң элементтерiнiң берiктiк және ұзақ уақытқа жарамдылығы; конструкцияның оңайлығы, анықтайтын жасаудың құндылығы; тексерудiң оралымдылық, реттеу және салқамданған бөлшектердi алмастыру; реттеудi орнықтылық, тежеуiш құрылғысының жұмысының қамтамасыз ететiн сенiмдiлiгi; үйкелетiн элементтердiң ең төменгi тозуы; габариттер және масса мини мальді; фрикциялық материалдың мәлiметi үшiн шектi температура артық емес үйкелiс беттерiне шектелген температура. Демек, тежегiш шкив ең кiшi бұрау моментi жұмыс iстеген және аз тежегiш момент керек болатын тетiктiң жүрдек бiлiгiнде әдетте орнатады. Редукторы бар қозғаушының қосу жарты муфталардың бiрлерi осы жағдайда тежегiш шкив ретiнде қолдануға болады. Егер тетiкте қолданса! амортизациялайтын (втулочно - палъцевая, серiппелi тағы сол сияқтылар) құрылымы бар муфта, онда сол редуктордың бiлiгiнде болатын жарты муфтаны тежегiш шкив ретiнде қолдану керек.
4.1. Қалыптық тежеуiштер
Көтергіш-көлік машиналар тетiктері және тұтқалы жүйенiң схема айыратын тежегiш шкивтер туралы қарама қарсы орналасқан екi қалып тұрған қалыптық тежеуiштердiң түрлi конструкцияларының үлкен саны қолданылады. Қалыптық тежеуiштер көмегiмен тетiктiң тоқтатуы тетiктiң бiлiктердiң бiрлерiмен сабақтас тежеу шкивi және қойылған тежеуiш тетiк нығыздалған тежегiш қалыптың аралығында үйкелiс күшінің нәтижесiнде болып отырады.
4.2. Бiлiктi басу тежеуiштерi
Тежегiш момент құратын күш бұл тежегiш белдiктiң өстерi бойлай жұмыс iстейдi.
Қажеттi үйкелiс мезетi дисктi тежегiшiнде дисктерге бiрге тежеу топырлап 2 айналмалыға жылжымайтын дисктерiнiң жымқыруымен жасалады. Арттажүрушi күшпентұтқалы, гидравликалық немесе пневматикалық жүйелер арқылы берiлетiн адамдар серiппенiң күшi, жүктi салмақ немее есе күш бола алады. Дисктердiң саны мүмкiндiк дисктi тежегiштердiң қадырларына үлкею есебiнен аз габариттер туралы жанында үлкен тежеу моменттерi жетiлдiруге жату керек; қоршаған ортаның ықпалы, толық герметизациядан тежеуiштердi қорғауды қамтамасыз етуiне мүмкiндiк; күштердiң жұмыс iстейтiн бiлiктерiне жоқтығы, бiлiктi күштер топырлап қабылданбайды және машинаның подшипниктерiмен бiрқалыпты тозудан астамфрикциялық материалынан астам. Бiлiктi тежеуiштер қажеттi ерекше тығыз конструкциялар қолданады.