22) Сталиндік казармалық социализм

1930 жылдарда Қазақстанның барлық жерінде социалистік қатынастар орнады. Жер, фабрика мен зауыттар, ұжымшарлар мен кеңшарлар мемлекет меншігіне өтті. Өндіріс құрал-жабдықтарына қоғамдық меншіктің орнығуы, бір жағынан, шаруалардың жерден шеттетілуіне əкеліп соқтырды. Жұмысшылар орталықтандырылған мемлекеттік меншікке қатысы жоқ, еңбегін сатып күн көретін пролетариат қалпында қалды. Елде 1936 жылы сталиндік КСРО Конституциясы жарияланған бюрократиялық орталықтандыру орнықты. Республикалар іс жүзінде толық егемендік алған жоқ. Оларға заң шығару құқығы берілмеді, одақтың өктемдігі астында өмір сүретін болды. Социализм тоталитарлық, казармалық сипат алды.

Зиялы қауымды жаппай қудалау

Жазалау тоқыны Қазақстанды да жайпап өтті. Алдымен азамат соғысының аяғына қарай Кеңес өкіметі жағына көшіп, кеінгі жылдарда оған шамасы келгенше қызмет ете бастаған қазақ зиялылары зардап шекті.

1937-1938 жылдары лаңкестік жаппай сипат алды. Оның басты кереғарлығы - Кеңес үкіметінің өз қарсыластарын ғана емес, коммунистік идея үшін күрескендерді де жазалауында еді. Бұл жылдарда Кеңес өкіметін орнату мен нығайтуға қатысқан көрнекті қайраткерлер жаза тартты. БК(б)П Орталық Комитетінің Қазақстанға жіберген көптеген өкілдері, партияның тəжірибелі, адал қайраткерлері де бұл алапаттан құтыла алмады. Қазақстан картасында ерекше режімді Қарағанды еңбекпен түзеу лагері (Қарлаг) пайда болды.

Қазақстан аумағында орналасқан концентрациялы лагерьлер

Қарағанды облысының аумағында, негізінен алғанда, Осакаров ауданында, 1931 жылы, шамамен 25 қоныс-обсервация пайда болды. 1932 жылдың күзінде жазалауға ұшыраған кубаньдықтардың бірнеше эшелоны əкелінді. Көшіріп əкелінгендердің еңбек жəне тұрмыс жағдайлары өте нашар болды. 101 мың қазақстандықтар "ЛББ" (Лагерь Бас Басқармасы) азабынан өтті, 27мыңнан астамы атылды. Социалистік құрылысты бұрмалаған жеке адамға табыну идеологиясы елді осындай қасіретке ұшыратты. Тарихи тəжірибе қоғамның шынайы имандылық келбеті жəне жалпыадамзаттық құндылықтардың басымдығы ғана адамзатты мұндай қылмыстардың қайталануынан құтқара алатынын көрсетті. 1930-1940 жылдары жəне 1950 жылдарда контрревалюциялық қылмыстар туралы істердің жартысынан астамын сот органдары емес, БМСБ алқасы, "үштіктер", ерекше кеңестер қарағаны анықталды^[1]

. Қазақ КСР — жұмысшылар мен шаруалардың социалисттік мемлекеті, КСРО құрамына кіретін одақтас кеңестік социалды республика. Конституциясы Қазақ КСР Кеңестерінің Төтенше 10-съезінде 1937 ж. 26 наурызда бекітілген. Мемлекет өкіметтің Жоғары органы — бір палаталы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі, оны халық 27 мың тұрғыннан бір депутат есебімен 4 жылға сайланатын. Жоғарғы Кеңестің сессиялары аралығындағы мемлекет өкіметтің жоғары органы — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы болып тағайындалған. Жоғарғы Кеңес Республика үкіметін — Қазақ КСР Министрлік Кеңесін құрды, Қазақ КСР заңдарын қабылдады. Облыстар мен аудандарда, қалаларда, ауылдарда еңбекшілер депутаттарының тиісті Кеңестері өкіметтің жергілікті органдары болып табылатын. Оларды халық 2 жылға сайлайтын. КСРО Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар Кеңесіне Қазақ КСР-ы 32 депутат жіберген. Жоғары сот органы — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі 5 жылға сайлайтын Жоғарғы сот. Оның құрамында 2 сот коллегиясы (азаматтық және қылмыстық істер бойынша) және Пленум бар. Сонымен қатар Жоғарғы Соттың Президиумы құралды. Қазақ КСР прокурорын КСРО Бас прокуроры 5 жылға тағайындалатын болған.