Магмалық тау жыныстар мен шөгінді тау жыныстар химиялық құрамының ұқсастығы мен айырмашылығы. Шөгінді жыныстардың құрылысы.

Қазіргі кезде кездесетін шөгінді тау жыныстар мен магмалық тау жыныстардың құрамын қарастыра отырып, шөгінді тау жыныстардың соңғы өзгеріске ұшрағанындағы химиялық құрамына жақындатуға болады. Магмалық тау жыныстардың үгілу кезінде және оның тау шөгінді жынысқа айналу кезінде натрийдің мұхиттан алынып және калийдің тақтатаспен қосылуы жүреді. Сазды миниралдардың, дала шпаттарының және кварц минералдардың улкен жиынтығынан тұратын тақтатастар, натрий мен кальцийдін аз мөлшерінен тұруы керек, ал әктастар жиналым белдеуінен алыс аймақта пайда болатын таза кальцийлі тау жыныстан тұру керек.

Шөгінді тау жыныстар магмалық жєне метаморфтық тау жыныстар құрамынан беріктігі және тығыздығы төмендігімен, органикалық қалдықтар көп кездесетіндігімен ерекшеленеді.

Өз орнынан басқа жерде пайда болған және механикалық жолмен әкелінген шөгінділердегі минералдарды аллотигенді минералдар деп, ал өз орнында (in siti) пайда болған минералдарды аутигенді минералдар деп атаймыз. Басқаша айтқанда аллотигенділер кесекті шөгінділер болып табылады да, аутигенділер постседиментация- лылар, яғни жаңадан пайда болған минералды айтамыз.

Шөгінді таужыныстардың құрылысы.

Метамофты және магмалық тау жыныстарды құрайтын минералдар өзара сіңетін контактпен сиппатталады. Шөгінді жыныстар анық каркаспен мінезделеді. Құрамдық элементтерінің шеттері бір – бірімен жанасып немесе нақтылы контактты болады. Осындай құрлымда шөгінді тау жыныстар анық кеуекті жєне өткізгішті болады. Сол себептен тау шөгінді жыныстар флюидтерді өзіне жинай және бере алады. Шөгінді тау жыныстар мұнай, газ, артизиан суларының және әртүрлі рассолдарың ең басты жинауышы болып табылады.

Алғашқы кеуектілік жоғары 35%- 40% жалпы көлемінен болады. Бірте-бірте кеуекті көлем минералды сұйықтан түскен түзілімдермен толтырылады. Кесекті тау жыныстар неғұрлым өзінің алғашқы жағдайына жақын болса, яғни онша тығыз емес фазада болса, соғұрлым қатты каркастың рөлі білінеді.

Шөгінді таужыныстар түзлімдері.

Шөгінді таужыныстардың түзілімі күрделі процесс . Сондықтан, таужыныстар түзілімі бөлшектердің өзара жайғасуы мен шартталу бағытына байланысты. Тау жыныстардың түзлімі диагенез сатысында және шөгінді жиналу кезінде пайда болады. Ал катагенез бен метагенезде таужыныстардың түзілімі өзара ауысады.

Таужыныстың құрлымы - жыныс түйірлер мөлшерін , пішінін, бөлшектер бағытын жєне заттық кристалдану дәрежесін анықтайды.

Шөгінді таужыныстар көп жағдайда қабатты және қабаттасты түрінде орналасқандықтан түзілімдік белгілерін мына түрде қарастырады: I. үстінгі беткей қабат түзлімі, II. орта қабат түзлімі, және III. Конкрециялар.

I. Үстінгі беткей қабат түзлімі.

Үстінгі беткей қабат түзлімін былай ажыратады: бұршақ және жауын тамшылары, иірімдер белгілері, кебу жарылымдары, жануарлардың тіршілік әрекетінің іздері т.б.

Толқын белгілері құмтастар мен алевролиттерде үстінгі беткейде иілген және түзу толқындар түрінде көрсетіледі. Оларды ішінде ассиметриялы ағымдар иірімдері немесе желдің және симметриялы толқындар иірімдері болып ажыратады.

Ассиметриялы жел иірімдері ағымының шоқысы онша биік болмайды, ал, ассиметриялы иірімдердер ағымында шоқылар биіктігімен сипатталады және еңіс беткейі құрлық бағытына қарайды.

Симметриялы иірімдер толқындары су толқындарының әсерінен болады. Иірімдер шоқылары үшкірлеу болып келеді. Әдетте толқындалу онша терең емес жерлерде болғандықтан, иірімдер белгілері жағалау бойына созылып жатады.

Бұршақ пен жаңбыр тамшылары. Мерзімді түрде жер бетіне шыққан сазды және құмды – сазды шөгінділерде байқалады. Жаңбыр тамшының диаметрі бірнеше миллиметр болады жан - жағы көтерінкі дөңгеленген шұңқырларды ұсынады.

Кебу жарылымдары. Сазды және карбонатты шөгінділер кепкен кезде, дұрыс емес полигональды торлар құрып жарылады. Жарылымдар тереңдігі онша терең болмайды, ұзындығы сантиметрден - он сантиметрге дейін барады. Жарылымдар тасымалданған заттармен толтырылады, әсіресе желмен әкелінген заттармен. Жарлымдар шөлді, жерлерде кездеседі - тақыр деп аталады.

Жануарлар тіршілік әрекетінің іздері дымқыл, көбінесе әктасты немесе сазды шөгінділерде таңба түрінде (аяқ, табан, жорғалаған іздері және т.б. түрінде) сақталады.

Түзілімдік белгілері бойынша қабат бетін шөгінді жиналудың климаттық шарттары бойынша сипаттауға болады.