2. Химиялық өндіріс қалдықтарының қоршаған ортаға әсері.

Химиялық өндірістің қалдықтарының мөлшері өте жоғары болады. Бұл қалдықтар топыраққа, атмосфераға, гидросфераға әсер етеді, ауылшаруашылық өнімінің сапасын төмендетеді және басқа да табиғи аймақтарға кері әсер етеді. Тамақ өнімдерін өңдеу кезінде өндірістік ағызынды сулар және де басқа қалдықтар түзіледі. Мысалы, қант зауытында өңделетін қанттың 1т-на 60м³су жұмсалады. Қалдықтарды біз көбінесе қоқыстар деп атаймыз. Ал әрбір отбасындағы 1 адам тәулігіне 1.2 – 1.4 кг қоқыс шығарады екен. Қазіргі жағдайда қалдықтарды қайта өңдеу, тұрмыста пайдалану жұмыстары жүргізілуде. Көбіне металл қалдықтары балқытылып, қайта жаратылуға қолданылады. Қалдықтардың көбін құрылыс материалын шығаруға, шикізат өңдегенде жұмсайды, ал кейбіреулерінен тыңайтқыштар алынады. Өнеркәсіп қалдықтары көлемі жағынан өте күрделі және қауіпті боп келеді. Олар су, дала, ормандарды ластап, айналаға зиянын тигізеді. Бұдан бүкіл тіршілік және адамдар ауруға шалдығуы мүмкін. Өндіріс және тұрмыс қалдықтарын залалсыздандыру халықаралық проблема.

Ең бастысы – зиянды заттарды пайдалы заттарға айналдыру, ол үшін үлкен қалаларда қалдықтарды өңдейтін үлкен зауыт салынуы керек.

3. Қалдықтар туралы түсінік және жалпы жіктелуі. Қалдықтар – өте көп мөлшерде пайдалы кендерді шығарғанда және байытқанда пайда болады. Қазіргі кезде қолданылатын технологияға байланысты бастапқы алынған шикізат мөлшерінің 10% қалдықтарға айналып отырады. Осыған байанысты бос жыныстан пайда болатын таулар, көп көлемді сулар ағынға жіберіледі. Қалдықтардың мөлшерін азайту үшін әр түрлі халық шаруашылығы сааларының арасында байланыс ұйымдастырылып, шикізатты кешенді түрде пайдалану мәселелерін шешу қажет. Табиғаттағыдай өнеркәсіптерде айналым болу керек. Өнеркәсіп комбинатының жанынан уланғыш қалдықтарды зиянсыздандыратын немесе өңдеп, пайдалы заттар шығаратын қосымша өндірістік ұйымдар да экономикалық тұрғыдан пайда түсірумен қатар табиғатқа тиетін қолайсыз әсер де жойылып отырады. Шыққан көздеріне байланысты қалдықтарды 2 топқа бөледі:

1. Өндіріс қалдықтарына

2. Тұтыну қалдықтарына

Өндіріс қалдықтарына бұйым алу процестерінде шыққан және жартылай немесе түгелімен өзінің бастапқы тұтыну сапасын жоғалтқан шикізаттың, материалдардың, шала бұйымдардың қалдықтары жатады. Бұл топқа сонымен қатар шикізатты физика-химиялық жолмен өңдегенде пайдаланылатын кендерді шығарғанда және байытқанда шыққан, бірақ та өндірістік процестің бағытталған мақсаттарына жатпайтын өнімдер де кіреді.Оларды өңдегеннен соң химиялық материалдар, отындар ретінде пайдалануға болады. Өндіріс қалдықтарына сыртқа тасталынатын технологиялық газдарды немесе ақаба суларды тазалауда шыққан қатты заттар да жатады.

Тұтыну қалдықтарына пайдаланылып болған, тозып, өздігінен тұтыну қасиетін жойған бұйымдар мен материалдар жатады. Олар өндіріс жағдайында белгілі тәртіппен шығынға шығарылады, ал тұрмыста тасталынады. Өндіріс және тұтыну қалдықтары пайдаға асырылатын, пайдаға асырылмайтын болып бөлінеді.

- Пайдаға асырылатындарына өңдейтін технология болғанына байланысты өнеркәсіптің өзінде немесе халық шаруашылығының басқа салаларында шикізат шығаратын өнімдер, қосымша зат, отын, жем, тыңайтқыш ретінде пайдалынатын қалдықтар жатады. Тап осы кезеңде өңдеу жүргізетін технологиялардың болғанына және алынған өнімдерге тұтынушының жоқтығына байланысты немесе экономикалық тұрғыдан қолдануға тиімсіз қалдықтарды пайдаға асырылмайтындарға жатқызады.

Өндірісте шикізатты жер қойнауынан шығарғанда оны физика-химиялық жолмен өңдегенде жанама немесе қосымша шыққан өнімдер қалдықтарға жатпайды. Бұл өнімдерге мемлекеттік стандарт белгілері және баға қойылады.

Қалдықтардың жалпы жіктелуі

Қалдықтар р

  

тұрмыстық өнеркәсіптік ауылшаруашылық

  

газ тәрізді газ тәрізді газ тәрізді

қатты қатты қатты

сұйық сұйық сұйық

  қ  

органикалық органикалық органикалық

анорганикалық анорганикалық анорганикалық

  

зиянды зиянды зиянды

зиянсыз зиянсыз зиянсыз

  

пайдаға асырылатын пайдаға асырылмайтын

 

жанатын /қатты, сұйық/ жанбайтын /қатты, сұйық/

Пайдаға асырылатын және пайдаға асырылмайтын қатты және сұйық қалдықтар жанатын және жанбайтын топтарға бөлінеді. Жанбайтын, пайдаға асырылмайтын қатты өндірістік қалдықтарға қоқыстар, кектер, рудалы кендерді байытқанда шыққан қалдықтар және басқалары жатады. Бұларды өңдейтін технология әзірге болмағандықтан, оларды зиянсыздандыру үшін көмеді. Жанатын, пайдаға асырылатын қалдықтарға ағаш, макулатура, тоқыма материалдары, резиналы материалдар, істен шыққан майлар, еріткіштер жатады. Бұл қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшін камералық цехта жағады да, бөлініп шыққан жылуды өндірістік айналымға пайдаланады немесе жанбайтын қалдықтарды зиянсыздандыруға қолданады. Ал, жағу процесінің нәтижесінде шыққан қалдықтар көмуге жіберіледі. Қалдықтарды жер астына, геологиялық кен орындарында, көмір шахталарынан арнайы жасалған полигондарға қайтадан шықпайтындай етіп орналастырады. Радиоактивті және едәуір улы қалдықтарды мүлде қауіпсіз етіп көму амалы әлі толық шешімін таппаған экологиялық проблемалардың бірі болып табылады. Улы қалдықтарды көму уақытша амалсыз қоданылатын шара. Себебі, бұл жағдайда қоршаған ортаның ластану қауіптілігі тұрақты сақталып отырады. Кейбір тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтарды көму алдында жағу арқыы олардың көлемін азайтуға болады.

Бақылау сұрақтары:

1. Қоршаған ортаны қорғаудың қазіргі замандағы негізгі мәселелері.

2. Қоршаған ортадағы табиғи суларды ластамаудың ең тиімді шешімдері.

3. Шыққан көздеріне байланысты қалдықтардың түрлері.

4. Қалдықтардың жалпы жіктелуі.

Әдебиеттер:

1. Баешов А., Журинов М.Ж., Баешова А.К. Электрохимия негіздері. Оқулық. -Түркістан: ХҚТУ, 2001. – 182 б.

2. Гальванические покрытия в машиностроении. Справочник в 2-х томах. Под ред М.А. Шлугера, М.: Машиностроение. 1985

3. Лайнер Р.И. Современная гальванотехника.-М.: Химия, 1989. -244с.

4. Шакиров Б.С., Исаева Р.А. Экология және табиғи ресурстар. Оқу құралы. – Шымкент , 2012. – 220 бет.

Дәріс № 2. Химия өндірістерінің қалдықтары. Газ түріндегі қалдықтарды өңдеу.

Жоспары:

1. Химия өнеркәсібі қалдықтарының жіктелуі.

2. Пайдалануға жарайтын ластану көздерінің түрлері.

3. Газ түріндегі қалдықтарды өңдеу әдістері.

1. Химия өнеркәсібі қалдықтарының жіктелуі. Химиялық өндірістердің және сол сияқты халық шаруашылық салаларының негізгі ерекшелігі болып материал сиымдылығымен әртүрлі өнім шығару және технологиялық процестер болып табылады. Химиялық өнімдерді шығаратын зауыдтар көптеген қалдық қалдырады, салмағы жағынан (1т өнімді өндіргенде шығатын ластықтың салмағы) құрамы және агрегаттық жағынан. Химиялық өнімдер шығаратын өндірістердің және өңдейтін зауыдтардың қалдықтары өзінің қасиеті мен құрамына байланысты үш түрге бөлінеді. Бірінші топтағы қалдықтарға жататыны, олардың құрамынан өндіріске түспеген заттарды бөліп алуға немесе өнеркәсіпке қайта беруге жарайтын өнімдерді айтуға болады. Екінші топтағы қалдықтарға оларды өңдеп товарлы өнім деңгейіне жеткізетін қалдықтар. Үшінші топтағы қалдықтарды басқа салада шикізат есебінде қолдануға болады. Қалдықтардың тағы бір түріне зиянсыз немесе зиянсыз етілген өндіріс қалдықтарын жатқызуға болады, оларды ауаға немесе көміп теңіз бен мұқиттарға да жіберуге болады.

2.Пайдалануға жарайтын ластану көздерінің түрлері. Қазіргі уақыттағы өндірістен шығатын ластау көздерін жағдайына байланысты пайдалануға болатын немесе жарамайтын деп бөлуге болады. Пайдалануға жарайтын ластану көздерін үлкен үш топқа бөлуге болады.

Технолологияның жетілмеген түрінен пайда болған ластарды 1ші топқа жатқызады. Екінші топқа жататын ластау көздеріне өндірістің негізгі және қосымша түрлеріне жататын технологиялық бөлімдердің құрал-сайман жабдықтары жатады. Бұл кезде ластандыруға технологиялық процесстер жатпайды. Оған себеп болатыны құрал-саймандардың конструкциясының төмендігі, пайдаланудың ерекшеліктері. Екінші топтағы ластандыру көздеріне мыналар жатады: технологиялық құрылғылардың пештері; конденсатты борометрлер, су суытқыштар, бөгеттер мен тұнба ұстағыштар, шлак жинағыштар, насостар мен компрессорлар, факел құралдары, құйып алу эстакадалары, фабрикалардың каталикалық кептіру пештері. Каталикалық кренинг құрылғыларының айналдыру жүйелері: Құрал-сайман топтары-ластау көздері ең көп ластандыру көздеріне жатады, сан жағынан алғанда сол сияқты ластандыру жағынан да.

Үшінші топқа жататын ластандыру көздеріне құрал-саймандарды дұрыс пайдаланбағандағы пайда болатын қоқыстарды жатқызуға болады. Оған құрал-саймандарда болатын авария, оларды жауапсыз күтіп қарағанда немесе нашар ұйымдастырылған жұмысты тағы да төменгі кадрлардың жұмысына байланысты пайда болады. Бұған мыналарды жатқызуға болады: химия өнімдерін анализге алып жатқанда пайда болатын шығындар, ыдыстардан асып төгілу, сол сияқты эстакадағы құйып алу кездегі шығындар, арматура мен аппараттардың саңылауына немесе жұмысқа жарамсыздығынан, реагенттерді ремонт кезінді немесе авария болғанда олардың арыққа төгілуі.

Сонымен зиянды лақтырмалар үш топқа бөлінеді:

- технологиялық қалдықтар, ластандыру көздеріне процесер жатады,

- құрал-саймандарды дұрыс немесе білімсіз қолданғанда пайда болатын қалдықтар,

- отындарды технологиялық құрылғалармен пештерде жаққанда пайда болатын түтін газдар.

Әр түрлі өндірістерде пайда болатын зиянды лақтырмалардың әр топтағы өзіндік салмақтары жалпы балланста әртүрлі болып кездеседі. Түтін газдарының зияндылығы ең алдымен отынның сапасына байланысты. Химиялық қалдықтарды өңдегенде әртүрлі әдістермен шаралар қолданылады. Сонымен қатар мынаны да ескере кету керек, өндірістің өркендеп өсуіне байланысты тек қана калдық түрлері көбеймей, оларды өңдеу түрлері де көбейе бермекші.

Газ түріндегі қалдықтарды өңдеу әдістері. Химиялық өндірістердің газ түріндегі қалдықтарға реакцияға кірмеген газды компоненттер жатады, бастапқы шикізаттардан;газ түріндегі өнімдер; тотыққан процестердің пайдаланған ауалары; ауа, өнімдерді тасымалдауға керекті, кептіруге, қыздыруға, суытуға, катализаторлады бастапқы қалыпқа келтіруге, фильтрдегі қалдықтарды үрлеуге; ауа, аппараттарды толтыруға керекті; газдар, суырып тарту үшін керекті және т.б. Бұлар жеке түріндегі газдар болуы мүмкін (аммиак, сутегі, күкірттің қостотығы); бірнеше компоненттердің қоспасы(азотсутегі қоспалары, ауа аммиак қоспалары, фосген мен күкірттің қостотығы); газдар қатты затпен ластанған (шаңдар), газдар, құрамында тамшы ылғалы бар (тұмандар).

Газ түрінде қалдықтарды өңдеу үшін оның құрамындағы пайдалы компоненттерді және оларды зиянсыздау үшін әртүрлі технологиялық тәсілдер қолданылады. Солардың ішінде іс жүзінде көп тараған түрлерін қарастырамыз.

Абсорбция (газдарды сұйықтармен қабылдау сіңіру). Физикалық абсорбция дегеніміз, газдардың сұйықтарда еруі, және химиялық сорбция, негізінен химиялық реақция газбен сұйық жұтқыштардың арасындағы. Абсорбент ретінде қолданылатындар су, аммияк ерітінділері, негіздер, этаноламиндер, органиклық еріткіштер және басқалар. Сұйықтармен (абсорбциялық) тазалауға газды қалдықтарды, оларда ішінде тазалануға жататын бір немесе бірнеше компонент болуы мүмкін, қолданылатын абсорбентке және оның селиктивтілігіне байланыста газ ішіндегі бір немесе бірнеше компоненттерді бөлуге болады.

Абсорбцияның арқасында тазаланған газ алуымызға және газбен қаныққан ерітінділер алуымызға болады, бұл қаныққан ерітінділерден келешекте оңай жолмен таза пайдалы газдарды бөліп алуымызға болады және ол ерітіндіні қайтадан абсорбент ретінде қолдануымызға болады.

Адсорбция - газдарды қатты денелермен сіңіріп қабылдау, олардың сыртқы бет қабаты неғұрлым кең болғаны дұрыс (активтенген көмір ауадағы улы затты өз бойына тартып, ауаны тазартатын көмір, силикагель, целоиттер және т.б.) Қатты заттармен қабылданған газды өнімдерді десорбия арқылы бөліп алуға болады - парлау арқылы, немесе ауа арқылы, сол сияқты адсорбенттің жұмыс қабілетін арттырады. Адсорбциялық тазалау абсорбциялық сияқты жалғыз газдарды қабылдап сіңірумен қатар десорбция сатысы да жатады. Адсорбция процессі жүрген кезде ең аз дегенде 2 қалдық пайда болады: конденцат-қоюландыру (ластанған су) және өз қасиетін жойған адсорбент.

Сіңіру арқылы тазалаудың (абсорбциялық, адсорбциялық) негізгі кемшіліктеріне оларды тазалау үшін бірнеше рет регенерацияға түсуі немесе қатты жұтқыштарды бөлшектеп алмастыру, мүмкіншілігінше технологиялық схемалық жұмысын ауырлатады, капиталдық шығындарды көбейтіп қабылдау арқылы тазартуды қымбаттатып жібіреді.

Каталитикалық әдістер өндірістен шығып жатқан газдардың құрамындағы зиянды заттарды химиялық жолмен алмастыру арқылы қатты заттардың сыртқы беті арқылы олардың зиянсыз немесе аз зияды компоненттеріне айналып реакция қоспаларынан арылуы. Мұндай тазартудың ең тиімді қасиеті, олардың жұмысының үздіксіз жүруі, жұмыс кезінде катализаторларды ауыстыруының қажеті жоқтығы, газды берудің көлемді жылдамдығын мүмкіндігінше көбейтуге болатындығы, катализаторды ұзақ уақытқа пайдалана отырып, оның жоғары деңгейде тазалауы. Каталитикалық тазалаудың газ түрлеріне қолайлы түрде қолданылуы әсіресе мына газдарға азоттың тотықтарынан, көмір тотығынан (Со), күкірт тотығы SO₂, ауаны көмір сутектерінен, азоннан, хлорорганикалық қосылыстардан және басқалардан; каталиттік әдістерді қолдана отырып күрделі мәселелерді шешуге әсірісе атмосфера ауасын ең зиянды заттардан тазарту.

Қыздыру арқылы өңдеу. Газ түріндегі қалдықтарды қыздыру арқылы өңдеу газ құрамында болатын органикалық қоспаларды жағу (эфирлер, катондар, спирттер т.б.) арқылы оларды зиянсыз турде қолыпқа түсіру немесе келтіру. Бұндай түрдегі тазалау газ түріндегі ластарды сол уақытта қолданылады, егер оларды өндіріске қайта беру экономикалық тиімсіз болса оларды бөліп алудан гөрі құртқан жөн.

Мысалы: газ құрамында көптеген түрлі зат болса, бірақ әр қайсысы аз мөлшерде болса, қоспадан оның әрқайсысын бөліп алу пайдасыз болып табылады әрине экономикалық түрде қарағанда. Бұндай қоспаларға мынадай газдар органикалық қоспаларды катикалық тотықтыру процесстер құрамына 20дан да көп әр-түрлі заттар болса.

Ең тиімді жолы болып барлық қоспаларды құрамында газ қалдықтары бар жағу болып табылады, СО₂ суға деуір (СО₂ және Н₂О). Бірақ газдардың құрамында галогендер болса фосфар, күкірт, олардың тотықтарына айналуы мүмкін, сондықтан оларды ауаға жіберер алданда ол заттардан тазартуы керек.

Қыздыру арқылы өңдеудің негізгі әдістерінің біріне факелді жағу жатады, ол мына жағдайда қолданылады егер оның органикалық қоспасының концентрациясы төменгі оталу шегіне жақын болса. Егер қоспаның концентрациясы оның тұтыну шегінен кем болса оның жану қызуы факелдің температурасын қанағаттандырмайды және газ түріндегі қалдықтарға жанғыш газдарды араластырады сол кезде толық керекті жылу алуға болады. 1 және 2 суреттерде факелді құрылғылардың сызбасы келтірілген.

Белгіленуі: 1 – реактор; 2 – эжекционды жылжытқыш; 3 – электрлі зарал; 4 – кезекші горелка; 5 – негізгі горелка; 6 – отұстағыш қондырғы.

Сурет 1. Реакторда қарастырылған газдарды факелді толық құрылғылардың сызбасы.

Органикалық қоспаларды жағуда бірнеше технологиялық схемаларды қалдануға болады, катализаторларды қолдану сол сияқты жылуалмағыштарды, түтін газдарды бастапқы қалыпқа келтіру үшін қосымша газ беру немесе атмосфералық ауа беру арқылы жану камерасына. Бұл процесстерді термиялық құрылғыларда 923-1173 К температурасына, термо-католикалық құрылғыда 533-813 К; бұл кездерде оның тазалану дәрежесі 95% ке жетеді.

Белгіленуі: 1 – факелді гарелка; 2 – мұржа; 3 – бөлгіш мембрана; 4 – отұстағыш; 5 – электрлізапал; 6 – кезекші жағу гарелка жүйесі.

Сурет 2. Құрамында ацетилен бар газдарды жағудың факелді құрылысы.

Жоғарыда көрсетілгендей газ түріндегі қалдықтар аэрозольді болуы мүмкін-шашырау жүйесі, өз құрамында майда бөлшкетер, ауа мен газ түрінде, шаң, түтін, тұман түрлерінде. Шаңдар 10-100 мкм қатты түрінде, механикалық майдалану арқасында газ түріндегі орталықта (майдалау, бұрғылау, қопару) немесе аэродинамикалық күш арқылы(газдың, желдің т.б. күшімен) бөлшектерге айналады.

Түтіндер (0,1-5 мкм) негізінен жанғанда деструктивті қуалау немесе айдау арқылы қатты заттарды, пары мен буын конденсациялау арқылы сол сияқты химиялық әрекеттесу арқылы газ түріндегі заттардың басқа фазаға айналуы. Түтіндер негізінен тамшылардан тұратын сұйық (размер 10 мкм) сұйықтардың шашырау конденсациялау арқылы пайда болатын. Аэрозольден тазалау үшін механикалық және физикалық әдістер пайдаланылады. Механикалық әдістер құрғақ және ылғалды болып бөлінеді.

Құрғақ әдістерге гравитационды, (пайдалы кендерді байыту) инерциялық, шаңдардың ортаға тартылу арқылы тұнбаға тусуі (әртүрлі тұнбаға түсу камераларда) жалюзді шаңтұнбалау және циклондарда, сүзгіштерде, майда тесікті қалқандарда. Шаң тұнбалау камераларда тазартылу дәрежесі 40-50 % тен аспайды. Ауырлық куштің әсерімен немесе ортаға тартылу күшінің әсерімен жұмыс істейтін циклондарда тазартылу дәрежесінің жоғары болуына ұмтылдырады. Сүзгіштерді қолдануда майда тесікті маталармен дәнді сүзгіштер қолданылады. Шаңдардың ірі дисперциялдық түрлерінен арылу үшін сүзгіштерді көкіспен, құммен және гравимен толтырылған сүзгіштерді қолданады. Қағазды және маталл сүзгіштерді шаңы аз газдарда пайдаланылады. Маталы сүзгіштер жүн мата пайдаланғанда температура 373 К, полимерлерді қолданғанда 523 К, аспауы керек. Сүзгіштерді пайдаланғандағы негізгі мақсат бөлініп шыққан заттың түрінің өзгермей тазаланудың жоғары деңгейі болуы, сонымен қатар жұмысы жоғары қысымда көтеріңкі температурада өткізуге болатындығында.

А В С

Белгіленуі: А-сұйық көлемінде, В-сұйық қабатында, С-сұйықтық шашырағанда. 1-газ көпіршігі, 2- сұйық тамшылары, 3-қатты бөлшектер.

Сурет 3. Ылғалды шаң ұстаудың негізгі түрлері.

Ылғалды әдіске газды сұйықпен жуу тәсілі жатады. Негізінен шаңдарды ылғалды әдіспен тазартуға, газ түріндегі ортадағы қатты заттарды сұйық түрінде бөліп алып,газдарды аппараттарды қатты заттармен бірге аластату. Фаздардың бір-бірімен кантакталасуына байланысты шаңды тұнбалардағы ылғалды түрін мынадай үш түрге бөлуге болады:

А) сұйық түріндегі көлемде,

Б) сұйықтардың қабыршығында (пленка),

В) сұйықтардың газдардағы шашыраңқы түрлерінде бөлініп алынулары.

Сұйық көлеміндегі әдісте шаңды газдардың ағымын біраз көлемдегі сұйықтар арасынан жіберіледі. Мұндай жағдайда түсірілмелі табақшаларда көбікті шаңұстағыштар пайдаланылады, немесе табақшалы скрубберлер, тазалау қабілеті 90-95% жететін егерде бөлшектердің размері 2мкм ке одан жоғары болса.

4 суретте табақшалы скрубберлер келтірілген. Шаңдарды суық қабыршақтарында қабылдау, екі фаздың суық пен газдың контактасу шеңберінде араласпаған түрінде өтеді. Қатты заттарды қабылдау газ ішіндегі аппарат құрылымына байланысты пайда болатын жұқа сұйық қабыршағында өтеді. Бұл топқа жататын құрылыстарға насадкалы скрубберлер, ылғалды циклондар, ротоколондылар т.б.

Газ

Белгіленуі: 1 – тамшы ұстағыш; 2 – табақтар.

Сурет 4. Табақты скруббер.

Аппарат корпустан тұрады, төменгі жағында су болады, екі жылжымайтын қалқа, оның біреуі азғана суға батырылып, екіншісі су беткейіне орналастырылады, суқайтарғыш, тамшықабылдағыш, желдеткіш. Сонымен қатар аппаратта су деңгейін ұстап тұратын және жиналған қоқысты араластырып тұратын керек жабдықтармен жабдықталған.

Суықтағы шашыранды шаңдарды қабылдау мынаған байланысты, қабылдаған сұйықты шашыраған бөлшектенген түрінде шаңды газдың көлеміне береді. Қабылдағыш сұйықтарды шашырату үшін әртүрлі форсункілер қысым күшімен немесе газдардың ағым энергиясымен шашыратылады. Бірінші әдіспен шашырату бос скрубберлерде, екіншісі-турбулентті жуғыштарда және скруббер Вентуриде өтеді.

Физикалық әдістер - дегеніміз электрикалық алаңда, жоғары қуатты электрлі алаңда және акустикалық коагуляцияда тұнбаға газ бен ауаның малекулаға бөлшектенуінде қолданылады, қатты және сұйық бөлшектерге заряд беріп жерге қосу электродында тұнбалануы.

Газдарды электр жүйесімен тазарту электрсүзгіш қондырғылары тамшыны сұйықтан, тұманнан және шаңнан, жекелеп айтқанда катализаторлық шаңнан катализаторлық крекинг қондырғыларында пайдаланады.

Акустикалық каогуляция дегеніміз газдарды ультродыбысты сәулелермен урғыштағанда майда заттардың агрегиравалық жолдармен күштенуі іріленуі.

Бақылау сұрақтары:

1. Химиялық өнімдер шығаратын зауыдтардың қалдықтары өзінің қасиеті мен құрамына байланысты неше түрге бөлінеді.

2. Өндірістен шығатын ластану көздерінің жағдайына байланысты қалдықтардың түрлері және сипаттамасы.

3. Пайдалануға жарайтын ластану көздерінің топтары.

4. Газ түрінде қалдықтарды өңдеу үшін қолданылатын технологиялық тәсілдердің түрлеті.

Әдебиеттер:

1. Молдахметов З.М., Ғазалиев А.М. Экология негіздері. Оқулық. Қарағанды: ҚРУ, 2002. – 255 б.

2. Жатқанбаев Ж. Экология негіздері. Оқулық. – Алматы: «Зият», 2004 ж. -212 б.

3. Голицын А.Н. Основы промышленной экологии. –М.: Издательский центр «Академия», 2007. – 240 с.

4. Вронский В.А. Прикладная экология. Учебное пособие. Ростов н/Д.: Феникс, 1996. -512 с.