042-14-3-02.1.12-07-2014

№1 баспа

82 беттен 82

Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
4 деңгейлі СМЖ құжат	ОӘК	042-14-3-02-1.12.- 07-2014
«Сақтандыру» пәнінің оқу әдістемелік кешені	№1 баспа 2014жыл

«5В050509» – «Қаржы» мамандығының «Сақтандыру» пәнінің

оқу-әдістемелік жинағы

2014

1. ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ:

Құрастырушы:

Курманбекова Г А - «Қаржы» кафедрасының аға оқытушысы;

2. ТАЛҚЫЛАНДЫ:

2.1. Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университетінің «Қаржы» кафедрасының отырысында талқыланды және бекітілді

Хаттама №

«Қаржы» кафедрасының меңгерушісі,

э.ғ.к., доцент ____________Ибраимова С.Ж.

2.2 Қаржы-экономикалық институтының оқу-әдістемелік бюросының отырысында мақұлданды

Хаттама №

Оқу-әдістемелік бюросының төрағасы,

э.ғ.к., доцент __________ Тойкин С.Х.

3. БЕКІТІЛДІ:

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді және басылымға жіберуге ұсынылды

Хаттама №

Оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы,

бірінші проректоры, профессор ___________ Искакова Г.К.

Мазмұны

1.	Пайдалану саласы
2.	Нормативтік ұсыныстар
3.	Жалпы мәліметтер
4.	Баға қою саясаты
5.	Глоссарий
6.	Оқытушыға арналған пәннің жұмыс бағдарламасы
7.	Студенттерге арналған пәннің жұмыстық бағдарламасы (syllabus)
8.	Сабақ түрі бойынша оқу-әдістемелік мәліметтер – дәрістер, практикалық сабақтар.
9	Әдебиет

1.2. Дәрістік сабақтар.

1-дәріс: Сақтандырудың экономикалық маңызы және арналымы.

Мақсаты: Нарықтық экономикадағы сақтық қарым-қатынастың пайда болу негіздерін оқу және бекіту.

Сұрақтар:

1. Сақтандыру түсінігі, оның қазіргі заманғы қоғамдағы қажеттілігі және маңызы.

2. Сақтандыру қызметтері және принциптері

3. Сақтандырудың экономикалық табиғаты

4. Сақтандырудың қаржы және несиемен байланысы

5. Сақтық қарым-қатынас жүйелері

Сақтандыру – нарықтық инфрақұрылымның маңызды элементі, экономикалық және әлеуметтік сфераның ажырамас компоненті, қоғамның азаматтардың, шаруашылық жүргізуші субьектілердің мүдделерімен байланысты болып, оларды әртүрлі жағымсыз факторлардың нәтижесінде меншіктік мүдделеріне зиян келтірмеуін қамтамасыз етеді.

Сақтандыру – қоғамдық қарым-қатынастың көне категорияларының бірі. Ол алғашқы қауымдық құрылыс кезеңінде пайда болып, кейін келе қоғамдық өндірістің ажырамас бөлігіне айналды. Қарастырылып отырған ұғымның алғашқы түсінігі «сақтау» сөзімен байланысты болған. Меншік иелері өзара өндірістік қарым-қатынасқа түскен кезде, стихиялық апаттар, өрт, тонау және тағы басқа күтілмеген қауіп-қатердің нәтижесінде жойылу, жоғалудан өз меншіктерін сақтандыруды ойлаған.

Қоғамдық өндірістің тәуекелдік сипаты - әрбір меншік иесі мен өндірушінің өз материалдық жағдайы туралы ойлаудың негізгі себебі. Осындай жағдайдың негізінде материалдық шығындарды қызығушылық танытқан меншік иелері арасында тарату жолымен өтеу идеясы туындады. Егер әрбір меншік иесі шығындарды өз есебінен өтеуге тырысатын болса, онда ол сол меншігінің құнымен бірдей материалдық немесе ақшалай резерв құрушы еді, яғни бұл тиімсіз болар еді.

Алайда өмірлік тәжірибе қауіп-қатердің абайсыздық сипаты және шығынға ұшыраудың біртексіздік сипаты туралы қорытынды жасауға жағдай жасады. Тәжірибе көрсеткендей, көбінесе әртүрлі қауіп-қатерден зиян шеккендер санынан қызығушылық танытқан шаруашылықтар саны көп болады.

Сонамен қатар, шығынды таратуға қатысатындар көлемі неғұрлым көп болса, соғұрлым әрбір қатысушыға тиесілі сомы да аз болады. Осылайша сақтандыру ұғымы пайда болды.

Шығынды таратудың анағұрлым примитивті нысаны бұл натуралды сақтандыру болып табылды. Арпа, бидай және т.б. жеңіл бөлінетін өнімдер запастарының есебінен әртүрлі қожалықтарына материалдық көмек көрсетіліп отырды.

Алайда сақтандырудың мұндай түрі натуралды запастардың біртектілігімен шектелді, сондықтан тауар-ақша қатынастарының дамуымен ол сақтандырудың ақшалай нысанына орын берді.

Шығынды таратудың ақшалай нысаны ең алдымен өзара сақтандыруға жағдай жасады. Капитализм жағдайындағы өзара сақтандыру заңды негізде сақтандыру ісінде дербес салаға айналды. Егер өзара сақтандыру кезінде алдын-ала есептелінген сақтық қоры құрылмаған болса, кейін келе әрбір қатысушыға тиесілі шығынның орташа көлемі сақтық қорына салым салудың негізгі ретінде алынды.

«Сақтандыру» термині шығынды өтеу кезінде қайта бөлушілік қарым-қатынасты білдіреді. Сонымен бірге «сақтандыру» ұғымы қандай да бір жұмыс, іс кезінде, мысалы гимнастардың, акробаттардың көрсетілімі кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуді, сонымен бірге құрылымдар мен механизмдердің сенімділігі мен беріктілігін қамтамасыз етеді. Ал мына жағдайда бұл термин шығындарды өтеу құралы ретінде қолданылады.

Сақтандырудың спецификалық қарым-қатынасы сақтандыру ғылымының обьектісі болып табылады. Бұл ғылым сақтандырудың экононмикалық маңызын қарастыратын фундаментальды теорияларын қазіргі қоғамдағы функцияларын, қолдану сферасы мен ролін көрсетеді. Ол маңызды сақтандыру терминологиясының құрылымын сақтандыру ұйымдары жүйелерін құрудағы ұйымдастырылу принциптері мен сақтандыру сыныпталуын, сақтық тарифтердің есептелу әдістемесін; экономикалық талдау мен сақтық операцияларды жоспарлауды оқытады.

Адамзат белгілі бір табиғи және әлеуметтік орта жағдайында өмір сүреді және еңбек етеді. Және осындай өзінің өмірінің барысында табиғаттың әр түрлі стихиялық күштермен абайсыз әлеуметтік жағдайлармен кездеседі. Адам өзінің өмір сүруінің барысында тәуекел туралы түсінік алады, сонымен бірге тәуекелдің жаңа түрлерін өзі жасайды. Сондықтан қоғамның маңызды мәселелерінің бірі тәуекелдерді біліп тану және тәуекел деңгейін төмендету шараларын жүргізу.

Тәуекелдерді келесі жолдармен төмендетуге болады:

1. Тапсыру – келісімге сәйкес пункті енгізу барысында басқаға жауапкершілікті тапсыру жолымен қол жеткізіледі (Мысалы: жүктерді тасымалдау тәуекелін жабдықтаушы компанияларға немесе тасымалдаушыға тапсыру).

2. Бұл – яғни ірі жобаны жүзеге асыру барысында тәуекелді бөлу, мұндай жобаға бірнеше атқарушы қатысады, және оның әрқайсысы өзінің қатысуына байланысты жауапкершілік алады.

3. Тарату – мақсатты тапсырыс портфелін құру кезінде болады.

Алайда бұл шаралар тәуекелден толық қорғамайды, сондықтан тәуекелді компенсациялау үшін ақша қорларын құру шаралары жасалады (сақтық немесе резервтік қорлар). Қорларды құрудың үш әдісі:

• мемлекетпен;

• заңды және жеке тұлғалармен;

• сақтандыру ұйымдарымен.

Қазақстан Республикасында сақтандырудың екі сферасы бар:

• мемлекеттік, әлеуметтік сақтандыру;

• ерікті және еріксіз нысандағы сақтандыру келісім шарты негізіндегі дара, жеке сақтандыру.

Сақтандыру белгілері:

1. Төтеншелігі – ол сақтандыруды белгілі бір қоғамдық өндірісті қорғаумен байланыстырады.

2. Тұйықтылық – сақтандырушымен неғұрлым үлкен көлемде территориямен сақтандырылған обьектілер алынса, соғұрлым сақтандыру саласын қайта бөлу тиімді болады.

3. Шығындардың өтілімділігі – сақтандырушылар арасында шығынды болу зиян шеккендер саны әрқашан сақтандырылғандар санынан кем болатындыққа негізделген.

4. Қайтарымдылық – салынатын төлемдер көрсетілген территория масштабында орташа 5 жыл.

Сақтандыру қызметтері:

№	Жеке өндіріс деңгейінде	Бүкіл халықтық өндіріс деңгейінде
1	Тәуекелді	Қоғамдық өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету
2	Қаржыландыруды жеңілдету	Мемлекеттің қосымша қарсылық шығындардан босатылуы
3	Есекртушілік	Стимул берушілік
4	Көңілдің сақтандырылмайтын тәуекелдерге ауысу мүмкіндігі	Зиян шеккендер мүдделерін азамат- тық жауапкершілік қарым-қатына- сы жүйесінде қорғау

Сақтандырудың негізгі арналымдары, принциптері.

1. Тәуекелдік қоғамдастығының болуы – бір тәуекел түріне ұшыраған тұлғалар немесе шаруашылық жүргізуші субьектілерінің белгілі бір көлемі. Сақтандыру қоғамдастығының құрамындағы тұлға сақтандыру компаниясы үшін потенциалды сақтандырушы болып табылады.

2. Сақтандыру өтемінің тек сақтандыру жағдайы пайда болған кезде төленуі;

3. Ақшалай түрде бағаланған тек белгілі бір тәуекелділік қауіп-қатері ғана сақтаныдырылады.

Сақтандыру принциптері:

Сақтандыру іс-әрекеті эквиваленттілік және абайсыздық принциптеріне негізделген.

Эквиваленттілік принципі – сақтандыру компаниясының табыстары мен шығыстары арасындағы тепе-теңдікті талап етеді. Сақтандыру компаниясы банкротқа ұшырамас үшін, оның түсімдері шығындарымен балансталуы керек.

Сақтандыру сомаларының төленуі

Сақтандырукомпаниясының шығындары

Табыс

Сақтық салымдар

=

Абайсыздық принципі - әрдайым сақтандыру жағдайлары кенеттен күтілмеген сипатта болады және оның болуы, болмауы белгісіз болады. Алдын-ала ойластырылып жүзеге асырылған жағдайлар сақтандырылмайды.

Сақтандыру - бұл әртүрлі күтілмеген қауіп-қатерді, шығындарды өтеуі құрылған ақшалай қорларды құру әдістері мен тәсілдерінің жүйесі.

Сақтандыру қарым-қатынасының терминологиясын үш топқа бөлуге болады:

І. Сақтандырудың жалпы талаптарымен байланысты болатын сақтандыру қарым-қатынастары.

ІІ. Сақтандыру қорын құрумен байланысты болатын сақтандыру қарым-қатынастары.

ІІІ. Сақтандыру қорын шығындаумен байланысты болатын сақтандыру қарым-қатынастары.

І. Сақтық қорғаныс – бұл сақтандыру обьектісімен жасалатын шығындарды өтеу жөніндегі қарым-қатынасты қайта бөлу.

Сақтандыру қызығушылығы – сақтандырылған қатысушылардың экономикалық қажеттілігі.

Сақтандырушы – сақтандыруды жүзеге асыратын, яғни сақтандыру жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесе пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға шартта айқындалған соманың шегінде сақтандыру шығындарын өтеуге міндетті тұлға.

Сақтандырушы тұлға – бұл өзінің мақсатына жету барысында сақтандырышумен шарта жасасқан заңды немесе жеке тұлға.

Сақтандырылушы – бұл жеке сақтандыру бойынша жеке тұлғаның өмірі, денсаулығы, еңбек қабілеттілігі, сонымен қатар сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемдерін төлейтін болса, сақтандырушы да бола алады.

Сақтандыру обьектісі – сақтандыруға жататын материалдық құндылықтар, өмір, денсаулық, жауапкершілік.

Сақтандыру заты – бұл сақтандырудың нақты обьектісі.

Сақтандыру жауапкершілігі – бұл нақтылы келісім шартпен қарастырылған сақтандырушының мүддесін қорғау негізіндегі оның құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы.

Сақтандырушы жауапкершілігінің лимиті – бұл сақтандыру келісім-шартынан шығатын және сақтық полисте бекітілген сақтандырушының мүмкін болатын максималды жауапкершілігі.

Сақтандыру сомасын алушы – бұл сақтандыру шарты бойынша сақтандырудың сәйкесінше ақшалай қаражаттарын алуға құқық берілетін заңды немесе жеке тұлға.

Сақтандыру полис – сақтандыру шартын растайтын, сақтандырушымен берілетін, шартта бекітілген талаптардан тұратын құжат.

Сақтандыру ережелері – сақтандыру шарты бойынша тараптардың міндеттері мен құқықтарын растайтын сақтандыру талаптары, сақтандыру обьектісі, сақтандырушыны жауапкершілігінен босатуға мүмкінді беретін сақтандыру жағлдайларының тізімі.

ІІ. Сақтандыру бағасы – сақтандыру шартын жасау мақсатында сақтандыру обьектісінің бекітілген құны.

Сақтық қамсыздандыру – сақтандырудың меншікке қатысты сақтандыру бағасының деңгейі.

Сақтандыру сомасы – меншік, өмір, денсаулық сақтандырылған ақша қаражаттарының сомасы.

Сақтандыру тарифі – сақтандыру қорын құруға арналған сақтандыру сомасының теңге түрінде көрсетілген бірлігі немесе пайыздық мөлшерлеме.

Сақтандыру мерзімі – сақтандыру обьектісі сақтандырылатын уақыт кезеңі (периоды).

Сақтандыру алаңы – сақтандыруға болатын обьектілердің максималды саны.

Сақтандыру портфелі (І) – сақтандыру шартында сақтандырылған қызметтің немесе обьектілерінің көлемі, құжаттық дәлелдемесі.

Сақтандыру портфелі (ІІ) – белгілі бір кезең ішінде сақтанырушымен жасалынған сақтандыру тәуекелдерінің жиынтығы.

ІІІ. Сақтандыру жағдайы – сақтандыру талаптарымен қарастырылған сақтандырушыны сақтандыру шарты бойынша сақтандыру жағдайы пайда болған кезде шығындарды өтеуді міндеттейтін жағдайлар жиынтығы.

Сақтандыру шығыны - бұл сақтандыру бағасы бойынша сақтандыру меншігінің құнсызданған бөлігінің немесе өлімнің құны.

Сақтандыру өтемі – азаматтық жауапкершілікті сақтандыру негізінде немесе меншікті сақтандыру кезінде сақтық қордың негізінде шығынды өтеуге төленетін сала.

Сақтандыру претензиялары – бұл сақтандыру жағдайы туындаған кезде сақтандырушының сақтанушыға қоятын талаптары.

2-дәріс. ҚР-ғы сақтандыру сыныптамасы.

Мақсаты: ҚР-ның сақтандыру ісінің терминдерін сыныптамасын негізгі ұғымдарын оқу және бекіту.

Сұрақтар:

1. Сақтандыруда қолданылатын негізгі ұғымдар мен терминдер.

2. Сақтандыруды сыныптаудың қажеттілігі. Сақтандыру сыныптамасы-

3. ның негіздері.

4. Сақтандыру обьектісі және қауіп түрі бойынша сыныптамасы.

5. ҚР-ғы сақтандыру сыныптамасы: саласы, түрлері, сыныптары.

6. Міндетті әлеуметтік сақтандыру және оны жүргізу жағдайлары.

7. Әлеуметтік және жеке сақтандырудың жалпы белгілері.

8. Сақтандырудың нысандары және әдістері.

Экономикалық категория ретінде сақтандыру функциялары және оның мазмұны тығыз байланысты. Сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі функциялары келесідей болып келеді:

1. Ақша қаражаттарының мамандандырылған сақтық қорын құру.

2. Азаматтарды жеке материалдық қамсыздандыру және шығындарын өтеу.

3. Шығындарды алдын-алу және минимизациялау.

Бірінші функция – сақтандыру компаниялары өздерінің жауапкершілігіне алатын тәуекелдерді төлеуге арналған акция қаражаттарының мамандандырылған сақтық қорын құру. Бұл қор міндетті және ерікті түрде құрылуы мүмкін. Мемлекет экономикалық және әлеуметтік жағдай негізінде елдегі сақтандыру ісінің дамуын реттейді. Мамандандырылған сақтық қорын құру функциясы өтемдер мен төлемдерге кепіл беретін және сақтандырудың тұрақтылығын қамтамасыз ететін резервтік қор жүйесімен реализацияланады. Моральдық тұрғыда сақтандыру процесінің әрбір қатысушысы, мысалы өмірді сақтандыру кезінде сақтандыру шартының мерзімі аяқталған кезде неше сақтандыру жағдайы туындаған кезде материалдық түрде қамтамасыз етілетіндігінде сенімді болады. Меншікті сақтандыруда мамандандырылған сақтық қорын құру функциясы арқылы сақтандыру шартында көрсетілген зиян келтірілген меншіктің сақтандыру сомасы шегіндегі құны ғана өтеліп қоймай, сонымен қатар зиян келтірілген меншіктің бір бөлігінің немесе толық материалдық құнының өтелуіне жағдай жасалады.

Мамандандырылған сақтық қорын құру функциясы арқылы банктерге немесе өзге де коммерциялық құрылымдарға уақытша бос қаражаттарды инвестициялау, қозғалмайтын мүлікке, бағалы қағаздарға және т.с.с. ақша қаражаттарын салу проблемасы шешіледі. Нарықтың дамуына байланысты сақтандыруда уақытша бос қаражаттарды қолдану механизмі кеңейіп, дами түседі, сақтандырудың арнайы сақтық қорын құру функциясының маңызы арта түседі.

Екінші функция – азаматтардың шығындарын өтеу немесе жеке материалдық қамсыздандырылуы. Меншікке байланысты шығындарын өтеу құқығына тек сақтық қорды құрудың қатысушылары болып табылатын заңды немесе жеке тұлғалар бола алады. Заңды немесе жеке тұлағалардың шығындарын көрсетілген функция арқылы өтеу тек меншікті сақтандыру келісім шарты шегінде жүзеге асырылады. Шығындарды өтеу тәртібі сақтандыру шарты негізінде сақтандыру компанияларымен анықталады және мемлекетпен реттеледі.

Сақтандырудың үшінші функциясы – шығындарды алдын алу және минимизациялау – апаттардың, жағымсыз жағдайлардың кері нәтижелерін алдын алу немесе төмендетуді қаржыландырудың кең шеңберлі комплексі. Мұнда сонымен қатар сақтандырушы тарапынан сақтандыру шартында көрсетілген меншікке ұқыпты қарым-қатынасын заңдылықтарымен құқықтық ықпал ету жатады. Бұл функцияны жүзеге асыру мақсатында сақтандырушы арнайы ақша қорын құрады.

Бюджеттің шығындалу бөлігіне салмақ түсуді төмендетумен қатар, сақтандыру қоғамда тағы екі маңызды функция атқарады.

Осылайша жоғарыда қарастырылғандай, сақтандыру мемлекеттің әлеуметтік жүйесінің маңызды элементі болып табылатын әлеуметтік қамсыздандыру бойынша сұрақтарды шешуге мүмкіндік береді. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандырудың корпоративтік сақтандырудан, жеке сақтандырудан, мемлекеттік емес зейнетақылық қамсыздандырудан тұрады.

Сақтандырудың келесі маңызды функциясының бірі – экономикаға инвестициялық ресурстарды тарту мүмкіндігі. Мысалы, Европаның, Жапонияның,АҚШ-тың сақтандыру компаниялары 1989 жылы экономикаға салынған 4 трлн. долл.сомасы көлеміндегі қаражаттардың жалпы көлемін басқарды, оның 80% өмірді сақтандыру бойынша операцияларды қамтамасыз етуге жұмсалынды. Осылайша, көріп отырғанымыздай дамыған елдердегі сақтандыру өзінің спецификасы және атқаратын функцияларымен байланысты экономиканың стратегиялық секторы болып табылады.

Қауіп түрлері мен сақтандыру обьектісі бойынша сыныпталудың жалпы принциптері мен негіздері:

Сақтандыру мамандандырылған сақтандыру ұйымдарымен жүргізіледі, олар мемлекеттік және мемлекеттік емес болуы мүмкін. Олардың қызмет ету сферасы сыртқы, ішкі және аралас сақтық рыногын қамтуы мүмкін. Осылайша сақтандыру дамыған сақтық рыногы жағдайында мемлекеттің ішінде де, шетелде де жүргізіле алады. Бұл – сақтандырудың ұйымдастырылған классификациясы. Алайда сақтандыру қарым-қатынасы сақтандыру обьектісін және қауіп түрлерінің сыныптамысының көмегімен бейнеленеді.

Сақтандыру сақтандырушылардың әртүрлі категориясын қамтиды. Ол сақтық жауапкершілік көлемімен ерекшеленіп, заң күшімен немесе ерікті түрде жүргізілуі керек. Және де сақтық қарым-қатынастың әртүрлігін реттеу үшін және біртекті өзара байланысты жүйені құру үшін осы сақтандыру сыныптамасы қажет.

Сыныпталу деп иерархиялық бір жүйеге келтірілген звеноларының өзара байланысын түсінеді. Кез келген сыныптаманың шегінде барлық өзара байланысты звеноларды қамтитын мынадай критерийтелр болуы керек. Сақтандыру классификацияның негізнде үш критерий жатыр: сақтандыру обьектілері және сақтық жауапкершілік көлеміндегі айырмашылық. Соған сәйкес екі сынып қолданылады: сақтындыру обьектісі бойынша және қауіп-қатер түрі бойынша.

Біріншісі – жалпылама сыныптама болып табылады.

Еікншісі – бөлшектік, тек меншікті сақтандыруды қамтиды. Сақтандыру обьектісі бойынша жалпылама сақтандыру сыныптамасына келесідей анықтама беруге болады. Бұл сыныптың звеносы болып табылатын сақтандыруды сала және түрлері бойынша иерархиялық жүйесі.

Сыныптаманың әрбір звеносы рет-ретімен орналастырылады. Жоғарғы звено – сала, ортаңғы – салааралық, төменгі – сақтандыру түрі. Сыныптаманың барлық звенолары сақтандырудың нысандарын қамтиды – міндетті және ерікті.

Сақтандырудың салалары, түрлері және нысандары. Қауіп-қатер түрі бойынша сыныптама.

Сақтандыруды сала бойынша бөлудің негінде сақтандыру обьектілерінің принциптік айырмашылықтары жатыр. Осы критерийге сәйкес сақтық қарым-қатынасты 4 салаға бөлуге болады: меншіктік, азаматтардың өмір сүру деңгейін сақтандыру, жауапкершілікті сақтандыру және кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру. Меншікті сақтандыруда обьект болып материалдық құндылықтар табылады; азаматтардың өмір сүру деңгейін сақтандыруда – олардың өмірі; денсаулығы және еңбек қабілеттілігі. Егер қандай да бір жағдайлардың салдарынан өмір сүру деңгейі төмендейтін болса, онда сақтандыру көмекке келеді. Жауапкершілікті сақтандыруда сәйкес шығындарды өтеуді сақтық ұйымдар жүргізеді.

Кәсіпкерлікті сақтандырудың обьектісі болып сақтандырушының табысының мүмкін болатын шығындапры; мысалы: жабдықтардың тұрып қалуынан болатын шығындар, іске аспай қалған келісімдер бойынша жоғалтқан түсім, жаңа техника мен технологияны енгізудегі тәуекелділік. Алайда сақтандыруды көрсетілген салаларға бөлу сақтандыруға қатысатын кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың сақтық мүдделерін толық көрсетпейді. Бұл мүдделерді нақтылау үшін салалардан ішкі саланы және сақтандыру түрлерін бөліп алу керек.

Меншікті сақтандыру сақтандырушылар категориясына және меншік нысанына байланысты бірнеше ішкі салаға бөлінеді: мемлекеттік кәсіпорындардың меншілігін сақтандыру, колхоздардың, совхоздардың, арендаторлардың, кооперативтік және қоғамдық ұйымдардың, азаматтардың меншігі. Азаматтардың өмір деңгейін сақтандыру екі ішкі саладан тұрады: жұмысшыларды әлеуметтік сақтандыру және азаматтарды жеке сақтандыру. Өз кезегінде, әлеуметтік және жеке сақтандырудың нақтырақ ішкі саласы болуы мүмкін. Мысалы, әлеуметтік сақтандыру бойынша: зейнетақыны, пособияларды, льготтарды сақтандыру; жеке сақтандыру бойынша: өмірді сақтандыру және жағымсыз жағдайлардан сақтандыру. Жауапкершілікті сақтандырудың ішкі салалары: қарызды сақтандыру және шығынды өтемеуден сақтандыру, оны сонымен қатар азаматтық жауапкерішілікті сақтандыру деп те атайды. Кәсіпкерлік сақтандыруда – екі ішкі сала: табысты тура және жанама жоғалту тәуекелінен сақтандыру. Тура жоғалтуларға мысалы, жабдықтардың тұрып қалуы жатса, жанамаға – саудадағы үзілістен немесе түсімді жоғалтудан сақтандыру жатады.

3-дәріс: Тәуекел ұғымы және оның экономикалық нәтижесі (салалары)

Мақсаты: Тәуекелдің теориялық негіздерін, тәуекел бағасын, тәуекелді басқару негіздерін, менеджмент тәуекелін оқу және бекіту.

Сұрақтар:

1. Тәуекел ұғымы, функциялары, қайнар көздері.

2. Қаржы тәуекелінің сыныптамасы және олардың сипаттамалары.

3. Тәуекелді басқару негіздері.

4. Қаржы тәуекелін төмендету әдістері.

Әрбір апат қауіп-қатер ретінде қарастырылады, осыған байланысты сақтық қорғаныс обьектісі туындайды. Сақтық қарым-қатынастың туындауының негізгі тәуекел болып табылады, ал оның құрылымы мен мүмкін болу деңгейі сақтық қорғаныс деңгейін анықтайды.

Тәуекелдің көптеген анықтамалары қарастырылған, оларды келесі жағдайлар байланыстырады:

• белгісіздіктің негізгі идеясы;

• әртүрлі тәуекел деңгейінің болу мүмкіндігі;

• нәтижесі.

Тәуекел сыныптамасы

Қаржылық Қаржылық емес

Нәтижесін ақшалай нысанда Нәтижесін жалпыадамдық негізде бағалау-

бағалауға болатын тәуеклдер ға болатын тәуекелдер

Таза Спекулятивті

Екі жағдайды білдіретін тәуе- Пайда алу мүмкіндігімен байланысты тәуе-

келдер: келдер (мысалы: бағалы қағаздар және т.б.)

• адам шығынға ұшыраса

• а дам шығынға ұшырамса

Фундаментальды Бөлшектік

Бір немесе бірнеше тұлғалар- Пайда болу себептері және нәтижесі

дың бақылауда болмауынан бойынша субьективті тәуекелдер. Бұл

туындайтын, бірақ үлкен топ тәуекелдер сақтандырылады.

адамдарға әсер ететін тәуе-

келдер (мысалы: жер сілкініс,

соғыс) сақтандырылмайды

Барлық тәуекелдердің реализациялану мүмкіндігі болмайды. Тәуекел деңгейін бағалау үшін екі ұғым, реализация жиілігін және ауырлығын енгізу керек, бұл ұғымдар былайша байланысады:

І. Әртүрлі жағдайлардың үлкен санының тәуекелді реализациялаудың жоғарғы жиілігі мен төмен ауырлық нәтижесіне жатады.

ж иілік

нәтиже ауырлығы

Бұл байланыс көптеген тәуекелді жағдайларды бейнелейді.

ІІ. Аз кездесетін жағымсыз нәтижелі жағдайлардың салдарының жиілігі мен ауырлығын байланыстырады.

Бұлардың саны аз болғанмен, оларды реализациялаудағы шығындар өте үлкен болады.

ж иілік

нәтиже ауырлығы

Тәуекелді басқару.

Кәсіпкер өзінің кәсіпорнына төгіп тұрған тәуекелді белсенді бақылау мақсатында басқарады.

Тәуекел – менеджмент келесіден тұрады:

1. Тәуекел идентификациясы, бұл олар қамтитын тәуекелді жүйелі оқу мен анықтаудан тұрады.

Мұнда тәуекел туралы анағұрлым көбірек факторларды білу керек:

• бірінші қатарлы, көбінесе обьективті сипаттағы бақылаудан тыс тәуекелдер (табиғи апаттар, авариялар, соғыстар)

• екінші қатарлы, обьективті және субьективті болып бөлінетін, шығынның туындауына және көлеміне әсер ететін факторлар

2. Тәуекелді өлшеу, тәуекел деңгейін және шығын көлемін өлшеуге теңестіріледі.

3. Тәуекелді бақылау, екі нысанда жүзеге асырылады:

- физикалық – шығынға ұшырау мүмкіндігін төмендетуга жағдай жасайтын әртүрлі әдістерді қолдану

• қаржылық – мүмкін болатын шығындарды ақшалай түрде компенсациялау қайнар көздерін іздеу, бұл өзін-өзі сақтандыру арқылы жүзеге асырылады. Алайда өзін-өзі сақтандыру тиімсіз болып келеді.

Сақтандыру тәуекелдерінің критерилері.

Бірлік тәуекелдерін сақтандыруы қою сақтандыру келісм- шартының құқықтық және анықтауды талап етеді. Ең алдымен ол сақтандырылатын және сақтандырылмайтын тәуекелдер жиынтығы белгіленуі қажет. Барлық сақтандырылатын тәуекелдер шектелуі үшін келесідей белгілер бойынша жан- жақты сипатталуы қажет:

1. Зардап келтірілген себептердің комплнкісі немесе атап айтқанда сақтандыру қауіптері

2. Зардап келтірілген іс-әрекет жағдайы;

3. Зардаптың ақшалай бағалаудың принциптері.

Сақтандырудың жеке формасы қолданылатын бірлік тәуекел, сақтандырудың техникалық бірлігі болып табылады. Бір немесе бірнеше сақтандырудың техникалық бірліктерімен келісім- шарттары бар. Сақтандыру келісім-шартын жасасқан кезде сақтанушы сақтандыру қызмет көрсету бағасынан шығады.

Сақтандырушы келесідей сақтандыру тәуекелдеріне бағытталады.

1. Зардаптың кездейсоқ сипаты.

Ең маңызды кездейсоқ емес, болжанылған жағдайлар сақтандырылмайды. Кездейсоқ – зардап мөлшерін уақытқа қатысты, белгізіздіті білдіреді, сонымен қатар сақтанушының тәртібі және еркіндігінен сақтандыру зардабының тәуелсңздігін білдіреді.

2. Зардапты бөлуді бағалау мүмкіндігі.

Күтілген зардаптың деңгейі және оның мүмкіндік деңгейін анықта мүмкіндігін білдіреді, ал бұл ақпаратсыз сақтандыру сыйақыларының мөлшерін есептеу мүмкін еместігін білдіреді.

3. Зардаптарды бөлудің біртектілігі.

Сақтандыру қауіпі, сақтандыру обьектілері және зардаптары сақтандыру келісім-шартында нақты және екі түрлі жағдай да емес анықталуы қажет. Бұл шаралар сақтандыру жағдайы туғанда сақтанушыға төлеуге тиісті, сақтандыру өтемін анықтау үшін өте маңызды.

4. Бір-бірінің зардаптарын бөлу тәуелсіздігі.

Сақтандырушы сақтандыру келісім шартын жасағанкезде тәукел концентрациясынан аулақ болуды білдіреді.

5. Зардаптың максималды мүмкін мөлшерін бағалау.

Сақтандырушының сақтандыру портфелін және қаржылық мүмкіншіліктерінің қатынастарының критерилерін қарастырады. Сақтандырушы көзқарасы бойынша сақтандырудың абсолютті шекаралары болмайды.

4-дәріс. Сақтандыру сұрақтарының заңды регламентациясы.

Мақсаты: Қазақстандағы сақтандыру ісін қалыптастыру этаптарымен танысу, ҚР сақтандырудың заңды негізін бекіту және оқыту.

Сұрақтар:

1. ҚР сақтандыру заңының дамуы және қалыптастыру этаптары.

2. 18.12.00. ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңының негізгі ережелері.

3. Қазіргі нерықтық жағдайда 18.12.00. ҚР «Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңының пайдалану әдістері және тәсілдері.

4. сақтандыру қызметі реттейтін заңды және нормативті актілер.

Сақтандыру келісім шарты түсінігі, негізгі элементтері, маңызды шарттары және ерекшеліктері. Сақтандыру қызметінің құқықтық негізі ҚР конституциясы болып табылады.

27.12.94. ҚР Азаматтық кодексі.

1.07.99. № 409-1 «Сақтандыру» 40-тарау 2 бөлім.

16.04.94. № 1658 «Сақтандыру нарығын қалыптастырушыжәне дамуы бойынша ұйымдастырушы құқықтық шаралар бойынша» ҚР Президентінің жарлығы.

02.07.92. «ҚР Сақтандыру туралы» ҚР заңы

03.10.95. «ҚР Сақтандыру туралы» ҚР заңы

18.12.00. № 126-2 «ҚР Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңы.

18.12.00. № 126-2 «ҚР Сақтандыру қызметі туралы» ҚР заңы.келесідей негізгі бөлімдерін құрайды.

1-тарау

Сақтандыру түсінігі;

Сақтандыру тәукел және жағдай;

Сақтандыру төлемі;

Сақтандыруагенті және брокері;

2- тарау

Сақтандырушының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету;

Сақтандырушының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету шарттары;

Сақтандырушының қорлары және резервтері;

Төлем қабілеттілігіне кепілдеме;

Сақтандырушының есебі;

3- тарау

Сақтандыру қызметіне мемлекеттік қадағалау жасау;

Мемлекеттік қадағалау;

Сақтандыру қызметін лицензиялау

4-тарау

Қорытынды ереже;

Дауларды қарастыру;

Халықаралық келісімшарт;

Шетел азаматтарын және азаматтығы жоқ тұлғаларды сақтандыру;

Компанияның қызметін сақтауды қадағалау ҚР министрлігінің қызметін сақтандыруды қадағалау бойынша депортамент жүзеге асырады.

Депортамент функциясы:

• Сақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензия беру;

• Сақтандырушының төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету және сақтандыру тарифтерін негізделуін бақылау.

• Сақтандыру резервтерін басқару және қалыптастырушы тәртіптерін қамтамасыз ету.

• Сақтандыру қызметі сұрақтары бойынша методологиялық құжаттар мен нормативтерді қайта жасау.

Құқықта сақтандыруды қадағалау:

• олардың қызметі және қаржылық ереже туралы сақтандырушыдан бекітілген есеп алу.

• Нақты есеп және олармен заңды сақтау затына сақтандырушының тексеру жүргізу.

• Заң бұзушылық байқалған жағдайда қызметті тоқтату немесе лицензияны алу қажет.

• Сақтандырушының ликвидациясы жөнінде орбитражды сотқа талап береді.

Сақтандыру қызметін лицензиялау.Құрылтайшы құжаттардың негізінде сақтандыру қадағалауды жүргізеді. Лицезилағанда сақтандырушы жүзеге асыруға құқылы, сақтандырудың нақты түрлері көрсетіледі.

Сақтандыру қоры – бұл қаражаттардың қалыптасқан қоры және тәртіп бойынша 3 формада құрылады.

1. жеке алынған кәсіпорынның немес шаруашылық қызметінің сақтандыру қоры орталықтандырылған, яғни олар бір кәсіпорын аймағында реттеліп және шығындалатын қаражаттар.

2. Орталықтандырылған белгілі бір шаруашылықта құрылып және пайдаланылады, қалыптастыру көздері ретінде жалпы мемлекеттік, жергілікті және т.б. ресурстар болып табылады.

3. өзіне орталықтандырылған және орталықтандырылмағанды қосатын сақтандыру қоры.

Мүліктік сақтандыру қызығушылығы әр қашан мүліктің құнымен шектелген. Өмірді сақтандыруда, сақтандыру қызығушылығы шектелмеген, әр адам сақтандыру жарналарын төлеуге мүмкіндігі бар, сондықтан оны кез келген сомаға сақтандыруға болады, бірақ ол сақтандыру жарналарын төлей алмаса сақтандыру қызығушылық принципі шектеулі болуы мүмкін. Көптеген елдерде басқа тұлғаларды ( балаларын туыстарын және т.б.) сақтандыруға тиым салынады.

Өтеу принципі, зардаптың өтеудің 4 тәсілі:

• ақшалай өтеу;

• ремонт;

• аустыру;

• қайта орналастыру;

Регрес приципі. Сақтандырушы үшінші тұлғаға сақтанушымен келтірілген шығынды төлегенде, сақтандырушыға айыптыдан зиянды өтеуді талап ету бойынша сақтандырушының барлық құқықтары өтеді.

1 себепті принцип. Келтірілген зиянның себебі сақтандыру келісім шартында көрсетілген жағдай болуы қажет.

Контрибуция принципі.

5-дәріс. ҚР сақтандыру нарығының институционалды құрылымы.

Мақсаты: сақтандыру нарығының құрылымын оқу және бекіту, сақтандыру қызметінің бағасы және оған әсер ететін факторлар.

Cұрақтар:

1. Сақтандыру нарығының құрылымы.

2. Сақтандыру міндеттемесі, оның мазмұны.

3. Спицификалық тауар ретінде сақтандыру қызметі.

4. Сақтандыру қызметін көрсету бағасы, және оған әсер ететін факторлар.

5. Сақтандыру нарығының қатысушылары.

6. Сақтандыру брокерлерінің сақтандыру агенттерінің қызметі.

6-дәріс. Сақтандыру компаниясының қызметін ұйымдастыру.

Мақсаты: сақтандыру ісін ұйымдастыру сұрақтары бойынша білімді бекіту.

Сұрақтар:

1. Сақтандыру қызметінің ұйымдастыру құқықтық формасы.

2. Сақтандыру компаниясының жұмысын ұйымдастыру.

3. Сақтандыру ұйымдарының құрылымы.

4. Сақтандыру компанияларының қызметінің экономикалық негізі.

5. Сақтандыру компаниялардың басқарудың негізгі принциптері.

Сақтандыру қызметін ұйымдастыру.

ҚР сақтандыру қызметін ұйымдастыру туралы заңында келесідей сақтандыру компаниялардың өмір сүруінің ұйымдақ-құқықтық формалары анықталған.

Сақтандырушылар болып сақтандыруқызметін жүзеге асыру үшін құрылған, ҚР заңында қарастырылған, кезһкелген жекеменшік формасындағы заңды тұлғалар табылады. Сақтандыру компаниялары үшін құқықтық-ұйымдастыру формасындағы мүмкіндіктер – ол акционерлік қоғам және сенімдегі серіктестік.

Бұл формаларының бәрінде жалпыға бірдей сипаттамалар бар:

1. меншіктің және басқарудың ұжымдық сипаты;

2. кәсіпорынға салынған салымдары мен ғана тәуекелге баратын, акционердің және қоғам мүшесінің мүліктік жауапкершілігінің шектеулі сипаттамасы;

3. әр бір иеленушінің дивидентке бөлінген табыста үлесі бар.

4. 3 орган енетін басқарудың бірлік кестесі:

• жалпы жиналыс;

• директорлар кеңесі;

• басқару.

5. әрбір кәсіпорынның мүшесі жарғылық капиладағы үлесіне сәйкес жалпы жиналыста дауысы бар.

Меншіктің бұл формасы бір бірінен иеленушілердің мүліктік құқықты іске асыру тәсілімен ерекшеленеді. Өзара несиелендіру қоғамы Қр заңы мен рұсат етіледі. ӨНҚ территориалдық белгілер бойынша құрылады, олардың сақтандыру компаниялардың айырмашылығ:

1. сақтандырушы бір уақытта иеленуші де болып табылады, ол сақтандыру қорына жыл саыйн жарналар төлеп, сақтандыру жағдайы туған кезде, оған арыз ұсынылады.

2. шығынды жылдары ӨНҚ мүшелері қордың төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін қосымша жарналар жасайды.

3. ӨНҚ табыс алу және капиталдың жинақталуын өзінің мақсаты деп құрмайды. сақтандыру келісім шарты және сақтандыру принциптері.

Қарым қатынас сақтандыру келісім шарты мен хатталады. Сақтандыру келісім шарты сақтандыру жағдайы туған жағдайда сақтандыру келісім шарты сақтанушының немесе басқа тұлғаның пайдасына жасалған сақтандыру төлемін өтеуге сақтандырушы міндетті, ал сақтанушы белгіленген мерзімде сақтандыру жарналарын төлеуге міндетін сақтанушымен сақтандырушының арасындағы келісім болып табылады. Сақтандыру келісім шарты ҚР сақтандыру мәмілелердің жалпы шараларына жауапкершілік беруге тиіс және екі жақтың келісім бойынша анықтайтын басқа да шаралардан тұруы мүмкін. Сақтандыру келісім шартын жасаудың қажетті шарты сақтанушының сақтандырудағы қызығушылығының болуы болып табылады.

Сақтандыру операциясының 3 жақты сипатын қарастырайық

Тәуекел

Сақтандырушы Сақтанушы

Сақтанушының көз қарасы бойынша:

1. сақтанушы тәукел табиғатын біледі.

2. сақтанушы туекелді сипаттап беруі тиіс

3. сақтанушы сақтандыру қызмет көрсету бағасы болатын маңызды анықтаушы факторымен сақтандыру қорғанысын ізейді.

Сақтандырушының көз қарасы бойынша:

1. сақтандырушы тәуекел туралы ақпарат алады.

2. сақтандырушы сақтандыру жабынының сипаты және көлемі туралы шешім қабылдайды

3. сақтандыру жабыны сақтандырушы сақтандыру сыйақысын анықтайды.

Сақтандыру келісім шартына отыру, бастапқысы аузша және жазбаша сақтанушының арызы болып табылатын, 2 жақтың алдыңға келісімдері. Арыз сақтандырушының сақтандыру келісім шартын хаттайтын және сақтандыру куәлігін және полисін көшіріп беру негізіндегі құжат. Келіссөз барысында:

• сақтандырушы сақтанушының сақтандыру шарттары мен таныстыру қажет.

• Сақтанушы сақтандырушыға тәукелді бағалау үшін қажет барлық ақпаратты ұсынуға міндетті. Одан басқа сақтанушы сақтандырушыға тәуекел деңгейінің өзгеруі туралы мәлімдеп отыруы қажет.

Сақтандыру келісім шартының маңызды бөлігі, мөрмен бекітілген және келісім шарт тақырыбы болып табылатын келісім шарт жасау жөніндегі сақтанушының көңіл білдіруі болып табылады. Келісім шартта:

• сақтандыру түрі;

• сақтандыру сомасы;

• сақтандыру периоды;

• сақтандыру сыйақысының өлшемі, түрлері және оны енгізудегі тәсілдері.

Сақтандырушы форс-мажорлық жағдайлар бойынша келісім шарт текстіне кіретін тәуекел мөлшерін шектеуі мүмкін. Сақтандырушы келісімдердің себебімен шақырылған жағдайларды шығарып тастайды.

• өінің артынан сақтандыру жағдайын туғызған, әдейі жасалған қылмыс ретіндегі, сақтанушының сотпен бекітілген ісі.

• Сақтандыру тәуекелі бойынша өтеу мақсатымен сақтанушымен жасалған ісі

• әскери істер, қару-жарақты даулар және басқада құқық бұзушылық актілер;

• ядерлік және иондалған сәуле шығыруының әсері.

Оның шарттарының жиынтығы мойындайтын заңды фактілері ретіндегі келісім шарттың мазмұны:

• жалпы- кез- келген сақтандыру келісім шартында қолданылады.

• Спецификалық- сақтандырудың нақты түрлері үшін қолданылады.

• Дербес- тек нақты клиент үшін қолданылады.

Сақтандыру келісім шарты бойынша екі жақтың құқықтары және міндеттері.

Сақтанушы

Құқығы бар:

1. келтірілген зиянды сақтандыру өтелімін алу немесе 3 тұлғалармен келтірілген зиянды өтеу, сақтандыру келісім шарты бойынша нақты шарттардың есебімен және сақтандыру сомасының шегінде;

2. сақтандырусомасының өзгеруінің бөлігі сақтандыру шартының өзгерісі немесе сақтандырудың нақты тәртіптерінде келісілмеген, жауапкершілігінің көлемі;

3. сақтандырудың келісілген тәртіптерінен сақтандыру келісім шартын мерзімінен бұрын тоқтату.

Міндеттенеді:

1. сақтандыру жарналарын өз уақытында енгізу.

2. келісім шарттың жасаған кезде сақтандырушыға тәуекел бағасы үшін маңызы бар барлық белгілі қауіптерін хабарлау.

3. тәуекелді азайту мақсатында қажетті шаралар қолдану немесе келісім шартында көрсетілген мерзімінде сақтандыру жағдайы басталғандығы туралы сақтандырушыға хабарлау;

4. сақтандыру келісім шартында басқа да сақтанушының міндеттерін қарастыруы мүмкін.

Сақтандырушы.

Міндеттенеді:

1. сақтанушыны сақтандыру ережелерімен таныстыру

2. сақтанушымен сақтандыру жағдайына тәуекелді төмендету,төмендету өткізген жағдайда не әрекеттегі құнын ұлғаю жағдайында сақтандыру келісім шарты бойынша қайта жасау

3. сақтандыру жағдайы кезінде заң бойынша белгіленген мерзімде сақтандыру төлемдерін жасау.

4. келтірілген мүлікке зиянды ұлғайтылуымен азайтылуы үшін сақтандыру жағдайы кезінде сақтандырушымен жасалған, шығындарды өтеу; егер ол сақтандыру тәтібімен қарастырылған болса;

5. РФ заңымен қарастырылған жағдайлардан басқа, сақтанушы мен оның мүліктік ереже туралы мәләметтерді жария етпеу.

6. сақтандыру келісім шартында сақтандырушының басқа да міндеттері қарастырылуы мүмкін.

Құқығы бар:

1. сақтандырылған обектінің жағдайын тексеру, сонымен қатар оған сақтанушы мен сақтандыру обектісі туралы мәліметтерді хабарлаумен сәйкес

2. азаматтық жауапкершілікті сақтандыру кезінде сақтандырушы 3 тұлғаларға келтірілген зиянды өте туралы келісімдерде сақтанушыға ұсынуға құқығы бар

3. сақтандырылған обектіні қорғауға және сақтауға қатысу;

4. абандонға сақтандырылған обектінің толық көлемінің өтелуін төлегеннен кейін. Абандон, яғни одан сақтандыру сомасын толық көлемде алу мақсатымен сақтандырушы пайдасына сақтандырылған мүлікке сақтанушының өз құықтарынан бас тарту.

5. келісімшарт міндеттемелерін орындаудан бас тарту, немесе зиянды өтеу шартын өзгерту немесе сақтандыру сомаларын төлеу.

• тәуекел деңгейі туралы талқылау үшін маңызы бар жағдайлар туралы дұрыс емес мәләметтерді, егер сақтанушы хабарласа;

• егер сақтанушы сақтандырушыны тәуекелдің өзгерістері туралы мәлімдесе;

• егер сақтанушы белгіленген тәтіппен сақтандыру жағдай туралы сақтандырушыға мәлімдесе

• егер сақтанушы зиян мөлшерін анықтау үшін қажетті құжаттарды ұсынбаса

• егер сақтанушы зиянның туындауына немесе оның мөлшерінің ұлғаюына әкелген зиянды азайту немесе орнына келтіру үшін шаралар қолданданбаса.

Сақтандыру келісім шартын тоқтату.

Сақтандыру келісім шартын тоқтатқан кезде негізгілерін айыру қажет, олар болашақ ликвидацияланады.

Сақтандыру келісім шарты болашақта әрекетсіз деп танылады:

1. Сақтандыру келісім шартының әрекетілігінің мерзім өткенде;

2. сақтандырушы мен сақтанушы алдында сақтандыру келісім шарты бойынша толық көлемде міндеттемелер орындалады.

3. Сақтандыру келісім шарты бойынша белгіленген мерзімде сақтанушы мен сақтандыру жарналары төленбегенде.

4. заңды тұлға болып табылатын сақтанушының ликвидациясы болды немесе егер басқа тұлға мен сақтанушының өзгеруі болмаса жеке тұлға болып табылатын сақтанушы өлімі.

5. Заңмен қарастырылған тәртіпте сақтандырушыда ликвидация болды.

6. Сақтандыру келісім шарты әрекетсіздігі сотпен шешілсе.

7. РФ заң актілерімен қарастырылған басқа жағдайларда.

8. Екі жақы келісім бойынша сақтандыру келісім шарты тоқтатылуы мүмкін.

Сақтандыру келісім шартына отырғаннан бастап әрекетін егер:

1. Сақтандыру жағдайы басталғаннан кейін сақтандыру келісім шарты жасалады.

2. Сақтандыру обьектісі болып жекешелендіруге жататын мүліа табылады.

3. Сақтандыру келісім шартын әрекетсіз болып сотпен шешілді.

Сақтанушы сақтандырудың обьектісі ретінде мүліктік сақтандыруда бұл қатынастар келесідей формада болуы мүмкін:

• меншіктік құқығы мүлікті жалға алу құқығы;

• уақытша сақтауға, қайта өңдеуге бөтен біреудің мүлкіне жауапкершілік.

Мүліктік сақтандыруда, сақтандыру қызығушылығы мүлік құнымен шектелген. өмірді сақтандыруда сақтандыру қызығушылығы шектелмеген, әр адам өмірді сақтандыруда шектелмеген қызығушылық білдіреді, сондықтан оны кез келген салаға сақтандыруы мүмкін, бірақ сақтандыру жарналарын төлесе. Сақтандыру қызығушылығының принципі шектеулі болуы мүмкін: көптеген елдерде басқа тұлғаларды сақтандыруға тиым салынады. Өмірді сақтандыруда кезкелген сақтандыру қызығушылығымен түрлері бар, солайша кредитор өмірде өзінің қарызгерінен шектелген сақтандыру қызығушылығын алады.

Жоғарғы адалдық принципі. Сондықтан принципте мұратта барлық іс операциялары жүзеге асырылуы қажет, яғни ол алданушылықтың және оның мүдделерін білдіреді. Сақтандыруда тек сақтанушыға ғана сақтандыру хаты туралы барлық фактілер белгілі.

Өтеу принципі зиянды өтеудің 4 тәсілі:

1. ақшалай өтелісі.

2. Ремонт

3. Алмасу;

4. Қайта құру.

7 -дәріс. Актуарлық қызмет.

Мақсаты: сақтандыру тарифтерімен актуарлық есеп айырысу лар бойынша білімді бекіту Сұрақтар:

1. Актуарлық қызметінің мәні және түсінігі.

2. Сақтандырутарифтерінің құру міндеттері және маңызы.

3. Тарифтік ставкалардың құрамы және құрылымы.

4. Сақтандыру статистикасының көрсеткіштері.

5. Сақтандыружарналарының мәні.

6. Сақтандыру компаниясының қызметін қаржыландыру көздері ретінде сыйақысы.

Сақтандыру сыйақысын есептеу әдістері және принциптері.

Сақтандырусыйақысы – сақтандыру жағдайы туған кезде сақтандыруөтелген төлеу міндеттемесі және тәуекелдің қаржылық салдарын түсіру мақсаты мен төлеуге міндетті ақша соммасы.

Сақтандыру сыйақысы келісім шартқа қол қойылған кезде бекітіледі және оның іске асырылуы мерзімі өтпегенше өзгеріссіз қалады. Сақтандыру сыйақысының мөлшері жеткілікті болуы қажет сонда,

• сақтандыру кезеңінде күтілген нарызылығын жабу,

• істі енгізуге сақтандыру компанияларының шығындарын жабу,

• табыс мөлшерін қамтамасыз ету.

Сақтандыру сыйақысы 4 элементтерінен тұрады:

1. таза нетто сыйақысы,

2. тәуекелді үстеме,

3. сақтандыру компаниясының щығындарды жабуға,

4. табысқа артық міндет.

Нетто мөлшерлеме – сақтандыру резервтерін қалыптастыру және сақтандыру жағдайлары пайда болған кезде төлемдерді қаржыландыру.

Артық міндет – сақтандырушының шығындарын төлеу оған қоса:

• Еңбекақы

• Жалға беру

• Коммисиондық және т.б.

Пайданы үстеме пайдаға қалыптастыру үшін керек. Белгілі бір базаның құны есептеліп шығарылады. Мүліктік сақтандыру – мүлікті сақтандыру құны, өмірді сақтандыруда сақтандыру сомасы. Сақтандыру тарифі сынақы мөлшерінің базаға қатынасы. Тәуекелді сақтандыру деңгейі нақты обьектімен және сақтандыру жауапкершілігінің көлемімен байланысты. Есептелінген тарифтік мөлшерлемелерден жоғары немес төмен болуы мүмкін, есептелінген сақтандыру тарифтерінің коньюктуралықтан айыру қажет.

Сақтандырушы тарифтерді құру кезінде минималды сақтандыру тарифтерінің сақтандыру жауапкершілігін максималды көлемін қамтамасыз етудегі екілік және қайшы міндеттерді шешеді. Сақтандыру сомпаниялардың негізгі міндеті Нетто сияқысын дұрыс есептеу, онда статистиканың және мүмкіндік теорисының мәліметтерін пайдалану, ал есептеулерді өзі актуарлық деп аталады.

Актуарии – актуарлық есеп қисаптармен айналысатын адам. Нетто мөлшерлемені санау кезінде Р=В теңдігінен шығарады, мұндағы Р-нетто мөлшерлемелерге сәйкес сақтандыру төлемдері, В-сақтандыру өтемі.

Нетто мөлшерлемені есептеу кезінде мүліктің көп түрлілігінде сақтандыру сомаларының қалалдарының бір ғана көрсеткіші пйдаланылады.

Сақтандыру сомасының сақтандыру өтемінің сомасы

ш ығындалығы =

барлық сақтандырылған * 100%

обьектілердің жалпы

сақтандыру сомасы

Көрсеткіш берілген жыл үшін тұрақты болып табылатын жалпы сақтандыру сомасына тәуелді, сақтандыру сомасының шыңдылығын 4 элемент келтіруге болатын, жағдайларға тәуелді сақтандыру өтемдерінің төлем сомаларының мөлшеріне байланысты.

А-сақтандыру жағдайының жиілілігі ол сақтандыру жағдайларының санын сақтандырылған обьектілер санынақатынасы.

А=в/а

Б-сақтандыру жағдайларының құлазуы ол зиян келтірілген обьектілер санының сақтандырылған обьектілердің сақтандыру жағдайлар санына қатынасы.

Б= г/в

В-жойылу деңгейі немесе зақымның интенсивтілігі ол сақтандырылған өтемнің осы обьектілердің сақтандыру сомасына қатынасы.

а-сақтандыру обьектілернің саны,

в-сақтандырылған обьектілерінің саласы,

г-зақымдалған және жойылған обьектілердің саны,

д-осы обьетілердің сақтандыру саласы,

е-сақтандыру өтемдерінің саласы.

В=e/q

Г=жойылған немесе зақымдалған обьектілердің орташа сақтандыру сомасының сақтандырылған обьектілердің сақтандыру сомасына қатынасы.

Г=q*a/г*б

Барлық 4 элементтің туынды көрсеткіштері сақтандырусомасының шағанды көрсеткіштері.

(q)(А*Б*В*Г=е/б)

Нетто мөлшерлемесінің есебі.

Сақтандыру түрлерінің әрбіреуі нетто мөлшерлеме есебінің методикасы тирифті период 5 немесе 10 жыл қосымша ісінің мөлшерінің түзетілуі мен сақтандыру сомасының шығыны орташа көрсеткіштерін анықтауына теңеледі. Ол үшін сақтандыру саласының шығынды көрсеткіштерінің өсу қатарын құру керек және оның тұрақтылығын бағалау қажет. Белгілі бір уақыт мерзіміне 5 жыл орташа арифметикалық q аламыз. qжыл бойынша белгілейміз:

q₁ =17; q₂=16; q₃=16; q₄=15; q₅ =15;

q = 17+16+16+15+15 =15.8

5

Берілген өсу қатарының тұрақтылығын бағалау вариация және медиана коэфиценттерінің көмегімен туындайды. Вариация коэфициенті орташа квадраттық ауытқудың орташа мөлшеріге қатынасына тең. Берілген өсу қатары бойынша орташа квадраттың ауытқудың δ есептеп шығарамыз. Тарифтік есептеулер үшін орташа квадраттық ауытқулардың келесідей формаларын қолданамыз

δ = Σ(q-q)²

n-1

q=15.8 δ 0.85

К вариация = 0,85/15,8*100% =5,4%

Егер жоғарыда келтірілген өсу динамикасы ранкшеленгентәртіппен 15 15 16 16 17 17 орналастырсақ онда медиана =16. Бұл жағдайларыда қатардаң орташа өлшеміне тең болғанда тұрақты деп бағаланады. Қатардың тұрақсыздығы кезінде екі ретті тәукелді үстеме қолданылуы мүмкін не 10 жылғы перодқа дейін ұлғайту. Бұл нысанда нетто мөлшерінің өлшемі 15,8+0,85=16,7 құрайды. Сақтандырудың сәйкес түрлерін жүргізуге нақты шығындар ірекеттегі бухгалтерлік және статистикалық есептеулерге негізделіп есеиптеліп кейін оларды сыбағалы салмағы сол кезеңде сақтандыру төлемдерінен түскен сомаға пайыз бойынша анықталады. Артық міндетті есептеу үшін Брутто Нетто формуласы қолданады.

өз кезегінде Брутто мөлшерлеме =Нетто/100-н(%)*100 Мұндағы Брутто н(%)мөлшерлеменің артық міндетінің сыбағалы салмағы. Брутто мөлшерлеме =17/100-20*100=21,25 Итогы6 артық міндет 22-17=5

8-дәріс. ҚР сақтандыру төлемдеріне кепілдеме беру қоры.

Мақсаты: ҚР сақтандыру төлемдеріне кепілдеме беру қорының қызметін оқу.

Сұрақтар:

1. Сақтандыру төлемдеріне кеплідеме беру құру қажеттілігі.

2. 03.06.03. ҚР заңының жалпы ережесі сақтандыру төлемдеріне кепілдеме беру қоры туралы.

3. СТКҚ қатысуға келісім шарттың жалпы ережесі.

4. Келісім шарт қатысушыларының міндеті және төтенше жарналарын белгілеу.

9 -дәріс. Жеке сақтандыру.

Мақсаты: Жеке сақтандыру категорияларының жіне оның жүргізудің шаралыр оқу және бекіту.

Медициналық сақтандыру.

Сұрақтар:

1. Экономикалық зерттеулердің жеке сақтандыру обьектісі ретінде оның классификациясы.

2. Жеке сақтандырудың негізгі категориялары: сақтандыру қатынастарының субьектілері, сақтандыру тәуекелдері түрлері.

3. Ұзақ мерзімді жеке сақтандырудың түрлері.

4. Жеке сақтандыру бойынша өтеу және сақтандыру салаларын анықтау және төлеу.

5. Өмірді сақтандыру бойынша және оның нормативтік құқықтық базасының қызметін сақтандыруда ұйымдастыру.

Жеке сақтандыру халықтың әлауқатын қамтамасыз ететін маңызды қаржылық механизімі болып табылады. Жеке сақтандыру хаты адам өмірімен байланысты тәуекел.

1. Өлім тәуекелі

2. Сырқау тәуекелі

3. Аяқ асты жағдайларының тәуекелі

4. Кәрілік бойынша еңбек қабілеттілігін жоқалту тәукелі.

ҚР лицензиялау шарты бойынша жеке сақтандырудың сақтандыру жүйесінің қалыптастыратын 3 саласы бар. Өнерді сақтандыру Англия 17 ғ.

Қазіргі жағдайларда өмірді сақтандыру келесідей жағдайлар бойынша сақтандырушының міндеттерін білдіреді:

1. Адамды кәрілікте қамтамасыз ету және еңбек қабілеттілігін жоғалту кезінде.

2. несиенің ең алдымен ипотекалық несиені қамтамасыз ету.

3. Балалардың білім алуына төлеу үшін қаражаттарды жинау немесе олардың кәмелеттік жасқа жектен кезде оларға қаржылық қолдау көрсету үшін.

Адамның әл-ауқатын және өмірді сақтандыру жүйесі

	Мемлекеттік-әлеуметтік сақтандыру	Ұжымдық сақтандыру	Жеке сақтандыру
Мақсаты	Кепілдеме минималды қажетті өнер деңгейі	Кепілдеме өмірдің дағдылы деңгейі	Әл ауқатының жеткілікті деңгейіне кепілдеме беру.
Құқықтық форма	Міндетті заңмен бекітілген	Міндетті немесе еркін	Еркін
Ақша қаражаттарының түсуінің қайнар көздері	Жұмыс берушілердің жұмысшылардың жарналары және мемлекеттік бюджеттен дотация	Жұмысшылармен жұмыс берушілердің жарналары.	Азаматтардың жеке жарналары
Өтеу себептері	Ынтымақтастық принципі, яғни табыс бойынша жарналар. Қажеттілік бойынша төлемдер.	Жәрдем принципі ,яғни төлемдерді жүзеге асыру және жарналарды бекітудің дербестігі.	Балама принципі, яғни жарна мөлшеріне төлеу мөлшері тәуелді.
Сақтандыру жабынуының мөлшері және формасы.	Заңмен бекітілген жәрдемақы және өтем ақы мөлшері.	Ұжымдық сақтандыру органының жарғысы мен немесе ұжымдық келісім шартта анықталады.	Сақтанушының таңдауы бойынша анықталады және сақтандыру келісім шартында бекітіледі.

Батыста өмірді сақтандыру сақтандырудың түрлерінің ең дамығаны болып табылады, бізде экономикалық себептердің күшіне сақтандырудың бұл бүрі өзекті болып табылмайды. Өмірді сақтандыру кезінде сақтандыру тәуекелі адамзат өмірінен ұзақтылығы. Тәуекел болып өлімнің өзі емес оның келу уақыты болып табылады. Сақтандыру тәуекелі екі аспектіден тұрады

1 Жас кезінде қайтыс болу немесе өмірдің орташа ұзақтығы.

2 Еңбек қызметінің ұзақсыз, үнемі табыс алуды талап ететін өмір ұзақтығы бар қартайғанда өмір сүру.

Өмірді сақтандыру формасының классификациясы:

1. сақтандыру қызметінің ұсыну мерзімі бойынша.

• өмір сүруін сақтандыру

• өмірін белгілі бір мерзімге сақтандыру

• төлемеген өмірді сақтандыру

2. сақтандыру жабының формасы бойынша:

• қатаң бекітілген сақтандыру

• табыста қатысуын сақтандыру

• азайтылған сақтандыру сомасы

• ұлғайтылған сақтандыру сомасы.

3. сақтандыру өтемақы түрлері бойынша

• бір уақыттағы өтемақымен өмірді сақтандыру

• ренте түоіндегі өтемақы ,

• ануитеттер

4. Өмірдің сақтандырылуына байланысты

• өз өміріне байланысты келісім шарт

• басқа тұлғаға байланысты келісім шарт

• бірінші немесе екінші өлімнің негізінде өмірдің жалпы сақтандыру келісім шарты.

ҚР өмірді сақтандырудың келесі түрлері бар.

1. Өмірді аралас сақтандыру

2. Өлім жағдайында өмір бойы сақтандыру

3. Өмірін белгілі бір мерзімге сақтандыру

4. Қосымша зейнетақыны сақтандыру

5. Неке қиюға сақтандыру

6. Қайтымды сақтандыру

Өмірді жедел сақтандыру өлім немесе өмір сүріп жатқан жағдайда болады. Кіші кездесетін өмірді аралас сақтандыру өзіне келесілерді үйлестіреді:

1. Өмірді сақтандыру

2. Өлім жағдайна сақтандыру

3. Келңсіз жағдайларды өлім жағдайынан сақтандыру

Сақтанушы аралас форма бойынша өзін сақтандырады бірақ келісім шартта пайда алушы көрсетіледі. Егер сақтандыру келісім шартының әрекет ету периодында сақтанушымен келеңсіз жағдай болса онда оған денсаулығн бір бөлігін немес толығымен төленеді.

«Өмірді қайтымды сақтандыру» сақтандыру келісім шарты заңды және жеке тұлғалармен жасалады, сондықтан сақтандыру жағдайы туған кезде келісім шарт бойынша сақтандыру компаниясы сақтандырылушығ немесе олардың мұрагерлеріне ұлғайтылған сақтандыру жарнасын қайтарады, өлім жағдайында сақтандыру жарналарының жиылған сомасынан 300%, мүгедектік жағдайда 1 және 2 топ 200%, 3 топтың мүгедектің жағдайы 150% . егер сақтандыру жағдайы бірінші 6 айда болса онда сақтанушы тек 100% алады, сақтанушымен сақтандыру жағдайы ұлғайтылған сақтандыру жарнасы қайтарылғанда келісім шарт тоқталды деп есептеледі. Сақтанушының шотында жиналған барлақ сақтандыру сомалары қозғалыссыз жатпайды олар инвестицияланады. Жинақтаушы функциясын жүзеге асыру формасы. Табысқа қатысуымен өмірді сақтандыру келісім шарты. Сақтандыру компаниясы жыл сайын сақтандыру активтері мен пассивтеріне бағалау жүргізеді. Бұдан кейін табыстан сақтандыру сомасын ұлғайту формасында сақтанушы пайдасына бір бөлігі бөлінеді. Бонус сақтандыру келісім шарты әрекет ету мерзіміне дейін немесе сақтандыру жағдайы туғанға дейін төлемге жатады.

Бонусты есептеудің екі формасы:

1 – сақтандыру сомасынан жариялданған пайыз түрінде есептелетін жылсайынғы бонустар

2 – келісімді бонус сақтандыру келісім шартының мерзімі өткеннен кеін сақтандыру компаниясымен есептеледі.

Сақтандырушының іс жүзіндегі өлімі теориялықтан жоғары болып шықты сақтандыру келісім шарты бойынша өлім кестесі бойынша есептелінеді.

Сыйақының Брутто мөлшерлесмесін есептеу кезінде қарастырылған іс жүзіндегі шығындар сақтандыру сыйақысын қосымша мөлшерінен төмен болған жағдайда сақтандыру ісін кірістеу бойынша табыстан шығындарды үнемдеу. Қаржылық табыс сақтандыру қорларын инвестициялау есебінен қалыптасады, былай есептелінеді:

А) сақтандыру сыйақысын есептеу кезінде салынған пайыздық мөлшерлеменің сақтандырушымен жүзеге асырылған инвестициялар бойынша шекаралары арасындағы айырмашылығынан.

Б) сақтандыру резервтік орларына инвестициялық салымдары өсу құнынан табысы.

2 жабыннанрезервтік капиталына қатысу келісім шарты. Бұл келсім шартта сақтандыру сыйақысының құрамына белгілі бір жинақ нормативі кіреді, бұл жинақ нормативін сақтандыру компаниясы пайызға салынады және жабудың резервтік капиталын қалыптастырады, ол әрбір келісім шарт бойынаш есептелінеді 3 жыл өткеннен кейін сақтанушы.

• бұрынғы келісім шарт бткеннен кейін сиыақыны төлеуден босатув талап етуді, ал осы келісім шарт бойынша жинақталған капитал бірлік сйыақы ретінде жаңа келісім шартқа салу.

• Сақтанушы полистік несие деп аталатын несие алуы мүмкін

Сақтандырушы келісімді бұзып, сақтандыру соманы сақтандыру компаниямының сақтандыру тарифіне салған жабу капиталымен бірге алоа алады.

Өмірді сақтандыру қоры бойынша келісімдер.

Бұл сақтандыру келісімдері сақтандырушының инвистицияның нәтижелерінетікелей араласуын қарастырады. Сақтандырушының счетында ақша қаражаттары несиелік қорға бірігеді,және бұл қаржы арнайы траст ұйымдарына беріледі. Кіріс дәрежесі және де инвестиция рискіне қарай сақтандырушы өзіне келетін қорды таңдайды.

Аннуитеттер-жыл сайын рента төленіп отыратын сақтандыру келісім-шарт болып табылады. Мұнда келісім кезінде бір рет премия төленеді.Тәжірибеде жылдық рентаға тең сомма кватал және ай сайын да беріліп отырылады.Бір жолға сақтандыру ақы әр сақтандыру жағдайларында жинақталады.

Сақтандыру тарифті анықталғанда өлім деңгеғйі қаралады, бұл халық бойынша емес, бұл денсаулығы мықты және өлім көлемі төмен жерлер қолданылады.

Аннуитеттер түрлері:

1. қарапайым аннуитет (классикалық) сақтандырылған бір жолғы сыйақы төлегенде жылдық сыйақы өмірлікке беріледі. Егер сақтанушы ерте қайтыс болса, қалған қалдық сақтандырушыда қалады. Егер сақтандыру соммасы сақталса (сақтанушы тірі болса) сақтандырушы ол өлгенше еөрсетілген сомманы төлейді.

2. Шегерілген – мұнда келісімге қол қойылғанда қол қою мерзімі және аннуитетті төлеу ара мерзімі белгіленеді, яғни рентаны төлей бастауды.

3. Дереу аннуитет, бұл сақтандыру келісімде рентаны нақты күнге дейін Кепілденген аннуитет келісім бойынша өмірлік рента өмір бойы төленеді немесе кепіліденген уақытқа дейін өтеледі,қайсысы ұзақ болуына қарай.Егер қаржы алушы уақыттан ерте дүниеден өтсе,қалған қалдық ұрпғына беріледі.

4. Капиталды сақтау аннуитеті келісім бойынша сақтанушы немесе мұрагері берілген сыйақыны премия түрінде бәрі –бір алады.Егер төленген сомма берілген сыйақыға тең болса, қалған қалдық мұрагерлеріне беріледі.

5. Сақтандыру келісімін сатып алу құны.

Сатып алу құны- бұл ақшалай сомма, сақтандырушының белгілі –бір себеп бойынша сақтандыру келісімін үзем дегені үшін дайын сомма болып табылады.

Сатып алу құны сақтандыру құнынан кем болады.Негізінен полистік артында сақтандыру бағасынан гарантиялық құны көрсетіледі.

Сақтанушы қызмет ету мерзімінің әр кездерінде сатып алу құнының 90% дейін аванс немесе қарыз ала алады.

Жеке сақтандыру келісімі.

Жеке сақтандыру келісімі басқа сақтандыру келісімдерінен келесі 3 аспенті бойынша айырылады:

1. Жеке сақтандыру келісімі –ұзақ мерзімде,созылыңқы қызмет мерзімді болады;

2. Жеке сақтандыру келісімі –шығынды өтеу келісімі,мұнда барлық құны көрсетіледі.Өмірді сақтандыру келісіміне төлеу бойынша шектеу жоқ, барлық келісімде келтірілген төлемдер бойынша сақтандыру төлемдері жүреді.Тек бір ғана шектеу алынып отыратын сақтандыру соммасының сақтанушының сақтандыру сыйақысын төлей алуы.

3. Өмірді сақтандыру келісімінде сақтандырушы сақтандыру жағдайының алдын ала құнын біледі,және де нақты сақтандыру жағдайының уақытын,өмір сүру және өлу уақытын "х"уақытын немесе "х+n" уақытына жетуді статистикалық таблицадан біледі.

Өмір таблицасын қолданғанда сақтандыру сыйақыны есептегенде барлық жағдайлар қаралады,бұл есептеулер сыйақы көлеміне әсер етеді. Сақтандыру тарифін есептеуде антуарий келесі мәселелерді шешуі тиіс:

1. Территория мен келісім түріне қарай,өлім деңгейі кестесінің қайсысын алуды шешуі тиіс.Өмірді сақтандыруда әйелдерге ер адамдарға қарағанда жоғаралау зейнетақы аннуитеттер қолданылады.Дереу сақтандыруларда ер адамдарға көп қолданылады;

2. Процент вставка динамикасын және инвистициядан кіріс деңгейін болашаққа болжау;

3. Сақтандыру көмегінің ағымдағы және болашақ шығындарды қарастыру.

4. Рисктердің сұрыптаруын жүргізу;

5. Әр типтегі полис, жастағы,уақыттағы келісімнің сыйақы есебінің жағдайын дайындау.

6. Медициналық сақтандыру мен оқыс жағдайлардан сақтандыруда сақтанушының мамандығы,ауруының тарихы және мұрагерлері ескеріледі.

7. Сақтандыруды қабылдау және андеррайтинг

Сақтандырушы келісім түрлері бойынша 4 түрлі шешім қабылдай алады:

1. Қарапайым жағдайдағы сақтандыру рисктерін қабылдайды.

2. Келісімге келуден бастарту

3. Үлкен сыйақы үшін үлкен рисктерді қабылдайды.

4. Тәеукелді қабылдауға болады кепілдемені аз алып, жағдайды төмендету келісімді жүреді.

• Сақтандыру сомманы және төлеу келісімін төмендету

• Сақтандырушының жасын жалған көтеруі;

Сырқат пен оқыс жағдайдан сақтандыру:

Бұл сақтандырудың екі төлеу түрі болады:

1. Белгіленген сомманы төлеу;

2. сақтандыру жағдайы болғанда сақтандырушының шығыстарын үстемесін толықтай және бөлшектеп,екеуінің біріккен комбинациясы бойынша төлеу.

1. Ауру және оқыс жағдай арқасында сақтандыруға зиян келу;

2. Ауру немесе оқыс жағдай арқасында қайтыс болуы;

3. Сол себептер арқылы уақытша немесе жұмыс қабілетінен айырылуы;

Мұнда сақтандыру объектісі болып заттақ байланысты болып табылады:

• Кірістің төлемдері

• Оқыс жағдайда жұмыс істеу қабілетінен айырылуы;

Келісім-шартта сақтандыру жағдайына қосылатын құрам толығымен келтіріліп,көрсетіледі:

Сақтандыру шартынан алынып тасталады;

• Өз-өзіне қол жұмсау немесе қасақана;

• Медициналық сақтандыруда келесі шектеулер бар:

• Сақтандыруға келесі тұлғалар алынбайды наркологиялық,психо-неврологиялық,туберкулездық және тері венерологиялық диспансерде тізімде тұрғандар;

• Алкогольді нашалық немесе таксиколық масаю кезінде жарақат алу немесе өз-өзін өлтіру келтірілген аса ауыр сырқаттар жағдайында;

• Сақтандыру келісімде көрсетілген медициналық ұйымдарда медициналық төленді;

• Негізінде сақтандыру компаниясы өз қызметіндегі тұтынушыларына бірнеше бағдарлама ұсынылады.

• Кепілдемелік медициналық қызметтің амбулаториядағы емдеу туралы көрсетпесі;

• Толық сақтанушылық жауапкершілік.

Сақтандыру келісімі сақтандыру соммасының минималды деңгейі бар болады,бұл көрсетілген қызмет тізімі мен анықталады.Нақты сақтандыру сомма әрқайсысы бағдарлама негізінді сақтанушының таңдауы бойынша индивидуальды анықталады. Сақтандыру келісім –шарт бір жыл көмегіне жасалады.Төлем бір уақытта берілуі мүмкін немесе сақтандыру уақытының ағымында берілуі мүмкін.Сақтанушы қолына сақтану полисі мен медициналық карточкасын алады.

Шетелге шығарушыларды сақтандыру

Бұл сақтандыру түрінде сақтандырушының шетелде жүргенде аяқ-асты ауырып қалуы немесе дене жарақатын алуы шығындарын жабу сақтандыру болып табылады.

Полис бойынша қызмет көрсету түрлері:

• Жедел медициналық көмек;

• Көшіру,туыстарына бару,жедел қайтуды ұйымдастыруды қаржыландыру;

• Заңгерлік және әкімшілік көмек қызметі;ъ

• Автокөліктердің дұрыс емес жағдайда жүргізуші мен жолаушының көшіру қызметі;

10-дәріс:рента сақтандыру,зейнетақы сақтандыру:

Мақсаты:Рентаны сақтандыру келісімге келу жағдайларын зерттеу.

Сұрақтар:

1. Рентаны сақтандыру түсінігі.

2. Өмірді сақтандырудың рентаны сақтандырудан айырмашылығы сақтандыру рискі, сақтандыру соммасы, сақтандыру сыйақысын төлеу тәртібі, сақтандыру сыйақы төлемін анықтау.

3. Рентаны сақтандырудың түрлері-жедел,өмірлік аннуитет,шегерілген аннуитет,уақытша аннуитет.

4. Зейнетақы сақтандыру түрлері,жанұялық сақтандыру,кепілдендірілген өмірін рента;

5. Зейнетақы төлемін көлемін,оған әсерлеушілерде негізгі ережелері;

Сақтандырушының өзіне қасақана дене жарақатын түсіру: сақтанушының алкогольдік , нашалық немесе токсикалық мас болудан қайтыс болуы немесе жарқат алуы;

Келісімге келмей бұл жағдайда сақтандыру компаниясы төлемейді.

Келісімде көрсетілген сақтандыру соммасы көрсетілген көлемде ғана сақтандырушы жауапты.Бір немесе бірнеше сақтандыру жағдайындағы жалпы қаржы сақтандыру соммасынан аспауы тиіс.

Оқыс жағдайға келісілген сақтандыру келісімі әрбір уақытқа қол қоя алады.

Келісінің аяқталу мерзімі міндетті келісімде көрсетіледі.Егер сақтандыру жағдайы бола қалған жағдайда, сақтандырушы сақтандырушыға мүмкіндігі туған жағдайда хабарлауы тиіс. Сақтандыру жағдайы емдеу орындары мен дәлелденеді.Егер уақытша жұмыс істеу қабілетінен айырылса,жқмыс күндері абсалютті соммада төленеді немесе сақтандыру сомманың пайыздың мөлшерлемесінде төленеді.Кейде келісімді күндерде франшиза қойылады,мерзімі шектеулі.Келісім-шартта келесі жағдайларға сомма көлемі көрсетілген:

• Қайтыс болған жағдайда;

• Көзінен айырылғанда;

• Дене мүшелерінен айырылғанда;

• Уақытша немесе толықтай жұмыс істеу қабілетін айырым; Сақтандырушының жұмыс істеу қабілетінен айырылғанда,топ деңгейіне байланысты пайыз көлемі болады:

I топ-80 сақтандыру соммадан;

I топ-65 сақтандыру соммадан;

III топ50 сақтандыру соммадан;

Сақтанушы сақтандыру жағдайы болғаннан кейін 3 жылға дейін сақтандырушыға сомманы өтеу туралы өтініш бере алады.

Жат жағдайлардан автосақтандыру.Бұл полис арқылы жүргізуші немесе жолаушы жат жағдайлардың рисктерін жаба алады.Автокөлікті қолданумен жат жағдайлардан сақтандырылады. Сақтандыру автокөліктерді машина тұрағында жөндегендегі жат жағдайлардан қорғалмайды.Автокөліктерді бірнеше жағдайдан сақтандыру жүйесі бар:

1. Бір жүргізушіні сақтандыру;

2. Көліктегі орындарды сақтандыру.Мысалға:көлікте 5 адамның орнына 6 адам болса,1адам сақтандыру соммасын алмайды,егер сақтандыружағдайы болған кезде.

3. Паушальдық келісім,мұнда келісім –шарт белгілі –бір сомаға жасалады.Егер сақтандыру жағдайы болғанда ол сомма көліктегі адам санына бөлінеді.

4. Мамандандырылған жүргізушілер және оның көмекшілерінің сақтандыру жүйесі.

II. Ерікті медициналық сақтандыру.

Медициналық сақтандыру сақтандыру полисінде көрсетілген медициналық ұйымда медициналық қызмет үшін кеткен шығын мен шығысты толықтай немесе бөлшектеп орнын толтыру болып табылады.Сақтанушы ретінде қызмет ете алмайтын жеке және заңды тұлға бола алады,келісімге отыру 3-ші жаққа пайдалы. Сақтандыру жағдайы бұл арада медициналық ұйымға сақтанушының көмекке немесе емдеуге келуі,қаралуы болып табылады.

11-дәріс. Мүліктік сақтандыру

Мақсаты:мүліктік сақтандырудың экономикалық және қаржылық дамуы мен зерттелуі.

Сұрақтар:

1. Мүліктік сақтандырудың экономикалық және қаржылық мағынасы.

2. мүліктік сақтандырудың түрлері,тарифтері.

3. Мүліктік сақтандыруды төлеуді ұйымдастыруы мен ережелері.

4. Регресивті рисктер

5. Заңды және жеке тұлғалардың мүлікті сақтандыру ерекшеліктері

6. Андеррайтинг стратегиясы

Мүліктік сақтандыру айыруға болады:

• Заңды тұлғалардың мүліктерін сақтандыру.

• Жеке тұлғалардың мүліктерін сақтандыру.

Заңды тұлғалардың мүліктерін сақтандыру. Сақтандыру объектілеріне байланысты келесілерге бөлінеді:

• Квартира құрылыстық сақтандыру

• Әуе және транспорт сақтандыруы

• Және тағы басқалары

Жеке тұлғаның мүлкінің сақтандыруы бөлінеді:

• Кәсіпорындар мүлкін сақтандыру

• Үй мүлкін,жануарларды сақтандыру

Мүлікті сақтандыру объектісі болып мүлікке ие болу,қолдану және басқару болып табылады.

Мүліктік сақтандырудың басты мақсаты, сақтандырушының сақтандыружағдайы болған жағдайдан кейін өзінде де қаржы материалдық жағдайы өз қалпында қалды.Осыған орай сақтандыратын мүлік құны мен сақтандыру соммасы анықталады. Сақтандыру соммасының максималды бағасы сақтандыру жағдайына дейінгі мүлікке деген қызығушылыққа байланысты.

Ережеге сай сақтандыру,қызығушылыққа затты бағалау затты келісімге дейінгі жағдайына қайтарылатын сақтандыру қайтарылымына тең болады.

Мүлікті сақтандырғанда басты мүліктің сақтандыру құнын анықтау, сақтандыру шығын кезінде сақтандыру құнынан сақтандыру соммасының алынуын айтуға болады:

• Егер сақтандыру соммасы сақтандыру құнынан үлкен болғанда, сақтандыруша сақтандыру соммасын сақтандыру құнына дейін төмендетуге құқығы бар.

• Егер сақтандыру сомманы жоғарылатып әдейі түрде болатын болса , сақтандыру келісімі заңсыз болып табылады,яғни сақтандырушыны алдау болып табылады.

• Егер сақтандыру сомма сақтандыру құнынан кіші болса,мүнда сақтандыруға жетпейді,бұл прицип сақтандыру өнеркәсібінде маңызды ,ол онда "оговорка ЭВЕРИДЖ" деп аталады.

Қос сақтандыру және оның салдары.

Сақтандыру тәжірібиеде бірнеше сақтандыру жасайтындар бар. Мұнда бір тұлғаның бір сол қауіптен екі сақтандыру компаниясында бір уақытта келісімге қол қояды.

Бірнеше сақтандыру заңмен шектеу қойылмайды,бірақ қос сақтандыруды дүниеге әкеледі,бұл заңмен шектелген.

Қос сақтандыру келесі жағдайларда пайда болады.

• Сақтандыру объектісі сол бір рисктен сақтанған;

• Объекті бір мерзімге екі жерде сақтанған.

• Объекті бірнеше сақтандыру компанияларында сақтандырылған;

• Сақтандыру сомма толығымен сақтандыру құнынан үлкен;

• Мұндай жәйттер құтылу үшін сақтандырушы сақтанушы адамнан объект жөнінде болған барлық сақтандыру келісім-шарттарды әкеліп көрсетуі керек.

Қос сақтандыруды сот арқылы шешуге болады.Егер осы сақтандыру жаман ойсыз жасалса,келесілерге жетуге болады:

1. Қос сақтандыру сақтандыру жағдайына дейін табылды,сақтандырушы екінші сақтандыру сомманың төмендеуін сұрай алады.

2. Төлем. Қосымша (екінші) сақтандыру пайда болады егер сақтандыру стоимость (төлемі) төмендегідей жағдайда.

3. Қосымша (екінші) сақтандыру деңгейі анықталады, текқана жаңа сақтандыру жағдайында, сондықтан страховшики (сақтандырушылар) міндетті түрде сақтандырушыға сақтандыру төлемін (возмещение) төлеу керек, ортақ төлем зиянды жоғарлатуға жол бермеу керек, бірақ бұнымен әрбір сақтандыру компаниялары келісім шарт бойынша төлейтін төлемге жауапты.

Клиент әр кезде өнімді (возмещение) бір сақтандыру компаниясынан алады, ал қалған сақтандырушылар (страховшики) өздерінің арасынан зиян шығарады және төлемші – сақтандырушыға (плательщику - страховщику) төленетін төлемнің бір бөлігін береді (возмещают), осы кезде контрибуции түсінігін қолданады. Контрибуция – бір сақтандыру компаниясының екінші сақтандыру компаниясына көмек сұрай алады (обрашаться), ол компанияда сақтандырушыға жауапты, олар өздерінің шығындарымен заланы бірге бөліседі.

Контрибуция - әр бір полис пропорционалдың міндетімен есептеледі. Контрибуция жағдайды мына бес қызметте жүзеге асады.

1. 2 немесе оданда көп полистардың пайда болуымен;

2. Сақтандыру полистары сақтандыру қызметін жабуы керек;

3. Пайда болған ортақ зияндарды құлату мінін жабуы үшін қолдану керек;

4. Полистар бір сақтандыру объектісіне қатысты болуы шарт;

5. Әр полис әрбір мінге (убыткаға) жауап беру керек;

Сақтандыру тәжірибесінде стандартты төлем контрибуциясы бар, әрбір бөліктер мүліктік сақтандыру полисы кеткен (убытка) сақтандыру соммасын төлемде пропорционалды.

Эверидж келісім шардының полисын пайдаланатындар, тәуелсіз жауптылық методын пайдаланады. Жалғыз сақтандырушыға тәуелсіз жауаптылық төлем болып төленеді, жаңағы төлемді төлеу үшін жалғыз сақтандырушы төлемнің бір бөлігін жауып отыру керек. Егер төлем тәуелсіз жауаптылығы жоғарыдағы төлемнің бір бөлігін алады, немесе ол тең бөлінеді.

Шығыстарға сақтандырушының қатысы.

Мүліктік сақтандыру келісім шарты сақтандырушының қатысымен бір эверидж шартымен және пропорционалды сақтандыру ерекшеленеді, ешқандай сақтандыру төлемінің ара қатынасымен байланысты емес және сақтандыру бағасыменде сақтандырушының өзіндік қатысы шығыс төлемнің бір бөлігі жабуы сақтандырушының жауаптылығына бүкілімен возмещение жасайды және сақтандыру премиясынан қысқартады. Өзіндік қатысу формасы көтеріледі егер сақтандырушы шығыс бір бөлігін немесе белгілі бір пайызын алса немесе белгілі бір белгіленген төлемде.Бұны франшиза деп атайды,бұл анықталған келісім –шарт бойынша төлемді сақтандырушы бастауышы ала алады.Фрашиза шарты және шартсыз болып бөлінеді.

Шартсыз франшизада сақтандыру возмещениесы төленеді, шығыс түрінде сақтандыру төлемінің франшиза бойынша есептегеніне байланысты.

Шартты франшиза кезінде,франшиза кезінде шығыс төлем төленбейді,егер шығыс төлем өлшемі франшиза шартынан жоғары болса,ол сонда төленеді(возмещяется) сақтандыру соммасымен төленеді сақтандыру келісім –шартындағыдай.

Өрттен сақтандыру.

Кез-келген отты өрт деуге болады,от пайда болады техникалық жағдай кезінде,ал өрт әр жағдайда да болады.

Пожар(өрт)-бұл жану процесі сол жерге тағайындалмаған,сол мүмкін болатын помещенияларда болады.

Оттан сақтандыру шығыс төлемі мен қатысты өрт кезіндегі сақтандыру объектісі кезінде өзіне қатысы бар,және де басқа да шығыс төлемдер өшіру кезіндегі.Найзағай атысы және жарылыс қосылады өрттен сақтандыру жабуылына кіреді.Риск санына байланысты,жаңағы мүліктік сақтандырылған оттан сақтандырушы рамкасына байланысты,сол себептен келісімнің 3 түрін айтуға болады:

1. Таза оттан сақтандыру;

2. Араласқан сақтандыру,оттан және басқа зияндықтан;

3. Барлық рисктан сақтандыру,жаңағы өрттен сақтандыруға өзін қосады;

Мүлік сақтандыру келісім-шарты әдетте 1 жылға жасалады.Мүлік кейде толығымен сақтандырылады,кейде белгілі бір бөлігі.Мүліктік сақтандыру келесі түрлері оттан және басқа да тәуекел түрлерінен ерекшеленеді:

1. Үй мүлігін сақтандыру және құрылыстарды;

2. Өндірістерді өрттен сақтау;

3. Ауыл шаруашылығын оттан сақтандыру;

Автокөліктерді сақтандыру.

Осы сақтандыру түріне заңды және жеке тұлғалар қатыса алады. Автокөлікті сақтандыру сақтандырудың ерікті түріне жатады.Ұйым,заңды тұлға,автокөлікті сақтандырады,тепе-теңдікте болады, кейде уақытша мерзімге,кейде жасалынған лизинг. Сақтандыру объектісі әртүрлі өзіндік автокөліктерде болуы мүмкін,мемлекеттік тіркеуге жатады.Автокөлік барлық түрлері сақтандырылады.Осы сақтандыру жағдайлары КАСКО объективті түрде автокөлік жиынтығы заводта жасалады.Біздің отандық сақтандырушылар,әдетте, КАСКО сақтандыруын ұсынады және толықтырылған жабдықтау бір жиынтықта сақтандырылуы керек,автокөлікте орналасқан және автокөлікті келесі қағида бойынша сақтандырады:

1. Жаңа жағдайда толығымен осы соммада бағаланады.Нарықтық баға келісім кезінде қойылады.

2. Есеп индексі автокөлікті қорғау үшін пайдаланады.

3. Уақытша алынған автокөлікке жауапты сақтандырушы алынған ұйымға жүктеледі.

4. Төленбеген төлем екі жаққа теңдей жүктеледі.Келісім,осы төленген сақтандыру өтемі,толық емес түрде,өзінің іс-әрекетінің аяғына дейін сақтап,өзара сақтандыру соммасы мен сақтандыру төлемі келісілген уақытына дейін жүргізіледі.

Тәукелдер(риски), сақтандырылатын автокөліктер, сақтандыру келісім-шарттарына көбіне ұрлау тәуекелдері жатады.

12-дәріс. Азаматтық-құқық жауапкершілігінің сақтандыруы (АҚЖС)

Мақсаты: экономикалық және сақтандыру жауапкершілігін анықтау, бекіту және оқу.

Сұрақтар:

1. “Жалпы сақтандыру” саласына жататын жауапкершілік мағынасы және сақтандыруының мәні.

2. Өз ерікті және міндетті жауапкершілік сақтандыруының негізгі түрлері

3. Транспорттық жабдықтар иелерінің АҚЖС классификациялық белгілері және спецификалық ерекшеліктері.

4. Транспорттық жабдықтар иелерінің АҚЖС негізгі шарттары

5. Ауыл жүк тасушылардың жолаушылар алдындағы АҚЖС негізгі шарттары

6. Аудиторлар АҚЖС негізгі шарттары

7. Нотариус АҚЖС негізгі шарттары

8. Туроператорлар және турогенттер АҚЖС негізгі шарттары