V. Тыйым сөздердің мағынасын ашу.

Бүгінгі күнде жас ұрпақтың санасында туған халқына деген құрмет пен мақтаныш сезімін ұялатып, ұлттық рухты сіңіру, сондай-ақ ана тілі мен әдебиетін, тарихы мен өнерін қастерлеп, халықтық салт-дәстүрлерді аялай, ардақтай білуге тәрбиелеу – басты міндеттердің бірі.

Жас ұрпақтың ұлттық дүниетанымын қалыптастыруда қазақ халқының тыйым сөздерінің алатын орны ерекше. Өйткені онда халықтың ғасырлар бойы жинақтаған бай тәжірибесі сақталған, ұлттық рухани байлықтың қайнар көзі мен мүмкіндігі көрініс тапты.

1. Жиі кездесетін тыйым сөздер:

• Тізеңді құшақтама – «қу тізеңді құшақтап жалғыз қаласың» деген мағынада.

• Құдыққа түкірме – сол құдықтан қайта су ішесің.

• Отқа түкірме – отты ана деп білген, оған түкіру – үйдің ұйтқысын бұзу.

• Үйге қарай жүгірме – жау шапса ғана жүгіріп келеді.

• Табалдырықты басып тұрма.

• Малды теппе – малды халқымыз қасиетті деп білген және өзіңнен әлсізді тебу не деген сұмдық!

• Есікті керме.

• Үлкен алдын кеспе – сыйластық белгісі.

• Сыпырғышпен баланы ұрма – «басына сайтан көтерме» деген мағынада.

• Бос бесікті тербетпе – халық ырымында бос бесікті шайтан тербетеді деген ұғым болса керек.

• Ақты төкпе – ырысты төккенің.

• Нанды жерге тастама – нан астың атасы болғандықтан оны жерге тастау обал болады.

• Дастарқаннан аттама – өйткені сол дастарқанда тамақ ішеді.

2. Сирек кездесетін тыйым сөздер.

• Пышақтың жүзін көкке қаратып қойма – бұл үйдің малы не жаны пышаққа түссін дегенді білдіреді.

• Киімді желбегей жамылма – өйткені екі қолы жоқ адам ғана киімді желбегей жамылып жүреді.

• Шалбар мен етікті тұрып киме – себебі оларды соғыс кезінде ғана тұрып киетін болған.

• Жұлдызды санама – жұлдыз санаса өлім-жетім, жаманшылық көп болады деп жорамалдаған.

• Күл төккен жерді басуға болмайды – күлмен барлық жаманшылық төгіледі, оны басу сол жаманшылықты үйге әкелгенің.

VI. Студенттердің лексиконына назар аудару, теру.

Мен студенттерге сырттай бақылау жүргіздім. Нәтижесінде студенттер лексиконында кездесетін көптеген сөздерді анықтадым.

Жиі кездесетін терминдерді көрсету.

Мағынасы студенттер үшін таныс, көпшілік үшін бұлыңғыр сөздер мен сөз тіркестерін теріп, түсінік беру.

Лектор – лекция жүргізуші мұғалім.

Ректор – университеттің басшысы.

Декан – факультеттің басшысы.

Завуч – деканаттың орынбасары.

Курсач — курстық жұмыс

Общага- жатақхана

Періп тұр - жарасып тұр;

Круто, клёво — «күшті», керемет;

Прикол - әзіл;

Қумашы — бетімен сөйлемеші

Қорытынды

Өлкеміздің «жұрттан» өзгеше тілінен көп болмаса да материал жинадым. Сонымен қатар, ауданаралық ерекшеліктер бар екендігіне көзім жетті. Құрамында диалектілік ерекшелігі барсөздерді тауып, таралуын анықтауға тырыстым.

Өзелімнің тарихынжақсымеңгердим, сойлеу тілінің ерекшелігін білдім.Қазақстанның облысы бомаса да , ауданының өзінедиалектілік ерекшеліктер көп қолданылады екенсоган көзім толығымен жетті.

Заттың сынын, сыр-сипатын білдіретін сөздер:

• дәу– үлкен мағынасында.

• Ұзынтұра – бойы ұзын деген мағынада (адамға қатысты).

• Кіттай, титтаай– кішкентай.

• Оңды – жақсы.

• еңгезердей– үлкен(жағымсыз мағынада).

• Үр жаңа – бейхабар, судан таза, сүттен ақ. Аталған сөздерЖетісай қаласында көп кездеседі екен.Тіпті, жергілікті халықтар ол тілді жаргон емес,әдеби тіл деп ойлайды екен.Мен барлық оқығанымды пайдаланып аз да болса оларға бұл сөздер диалектілер , бізге керек емес шұбарлайды.

Шымкент облысы аскелді – асқабақ, жоңырышқа – жоңышқа, пақта – мақта, пәмілдәрі – помидор, керем – кәрәм – капуста.деген сөздер қолданылады екен.Осы сөздер ішінен мен Помидор сөзінің пәмілдәрі деп қолданылғаны дұрыс деп санаймын.Себебі, Помидор орыстың сөзі,одан да біз пәмілдәрі деген сөзді ұсынар едім.Рас,бұл сөздің қазақша атауы қызанақ деп аталады.Мен бұл сөзбен келіспим, қызанақ деп томад деген сөзің орнына қолданса меніңше сол тиімді болатын сияқты.Қызанақ қызыл түсті, әрі тағамның түсін қызылға бояу рең береді.Помидор –пәмілдәрі сөзімен ауыстырылса, Қызынақ – томад деген сөзбен ауысканы дұрыс деп санаймын.