III bölüm: yöntem
3.1. Araştırılacak Alanın Belirlenmesi
Halk müziğin modernleşme konusunda araştırma yüretmek üzere halihazırda gırtlak müziğinin sürdürüldüğü toplulukları barındıran Tuva gırtlak müziğini seçtim. Halk müziğinin modernleşme konusında Tuva Halk müziği içerisinde çalışacağım alanı ve topluluğu seçerken belli bazı ölçütleri esas aldım. Çalışmanın temel sorusu gereği, halk müziğin yeniden canlandıran Tuva’nın üç bölgesinde uygun olacağından, Kyzyl, Çadan ve Turan bölgelerine ve SSCB sonrası dönemine odaklandım.
Alan araştırması kapsamında seçtiğim grubun geleneği hakkında çalışmayı da hedeflemekteyim. Çünkü Tuva’nın türkologlar tarafından eski Türk gelenek, din ve müziği özgü formların en fazla korumuş halk olarak tanımlanmaktadır. Tuva halkların ve gırtlak şarkıların Türkiye’de daha az çalışılmış olması da, Tuva halk müziğin çalışmayı seçmemde ilk etkenlerden biri olmuştu.
SSCB döneminde Tuva gırtlak şarkılarının modernleşmesi hakkında kaynaklar sınırlıydı. Nüfüsü az, Sayan dağlarının ortasından yer alan Tuva’lara pek çok araştırmalar yapılmamıştır. Tuva halkların dışarısından kapatan Sayan dağları, eski halk müziğinin korumasınada elverişleydi. Fakat 1960-70 yıllarda SSCB’nin güçlü olduğu döneminde Batı dünyasında söylenen Tuva gırtlak şarkıları nasıl popülerleştiği hakkında tartışmalı sorunlar göz önüne çıkmaktadır.
Bu nedenle, daha özgün bulgulara ulaşabileceğim varsayımla, SSCB döneminden sonra Tuva gırtlak şarkıların modernleşmesi üzerinde çalışmaya karar verdim. Araştırma yürütülecek bölgenin seçiminde belirleyici olan en önemli ölçütler halk müziğin festival, dini bayram ve gelenekleri ile korumuş olmasındandır. Çalışmanın ana çerçevesi bakımından, son yıllarda popüler olan gırtlak şarkıları hakkında araştırma yürütmektedir. Şüphesiz SSCB sonrası dönemi, halk müziğin hızla değişme uğramaktadır. Halihazırda, medya çerçevesinde gırtlak şarkıları hakkında çok sayıda göstergeler mevcuttur ve popüleriliğini korumaktadır.
3.1.1. Alan Araştırması
Tuvaların gırtlak müziği hakkında ayrıntılı bilgi içeren yazılı kaynak az olması sebebiyle, 8-28 Temmuz 2017 tarihleri arasında Altay (Koş-Ağaç), Hakasya (Abakan) ve Tuva (Kyzyl, Çadan ve Turan bölgeleri) bölgelerinde gerçekleştirmiş olduğum araştırma safhalarına dayanmaktadır. Toplamı yaklaşık 20 gün süren bu dört safhanın her biri çalışmanın konusu “Tuva gırtlak şarkıları” ve “SSCB sonrası gırtlak şarkıları” konusunda farklı temalara odaklanmıştır.
Safha:
Yüksek lisans tamamlamak üzere 7 Temmuz tarihinde Novosibirsk şehirine yola çıktım. 8-9 Temmuz tarihinde Novosibirsk şehirinde Höömey araştırmacıları, Gırtlak şarkıcılar, şamanlar, Lamalar, yabancı höömeiciler, halk şarkıları öğretmenleri ve Tuva gazeticiler ile mülakat yapmam için tarihler belirlep sözleşmeler yapıldı. Ve “Ustuh-Hure” adlı geleneksel törene davet mektubunu aldım.
Safha:
Tuva başkenti Kızıl’a geldikten sonra. Araştırmanın ikinci safhası Höömei Araştırma Merkezinde toplantılar ve seminerlere katılarak gerçekleştirildi. Araştırmanın amacı, Tuvaların halk müzikleri ve modern müzikleri arasındaki popülerleşme konusudur. Katılarak gözlem tekniğiyle gerçekleştirdiğim bu çalışmada, modernleşen gırtlak şarkıların türleri ve tarzlarının popülerleşme teması söz konusu oldu. Eski Tuva halk müziklerin modernleşmesine Hömei Uluslararası Araştırma Merkezi (HUARM) tarafından nasıl bir etinlikler yapıldığını ortaya çıkardı. SSCB sonrası Höömei müziklerine uygulamalar yapan araştırmacılarla görüşme yaptım. Mülakat amacı, Tuva halk şarkılarının nasıl modernleştiğinin ve dünyaya nasıl tanıtıldığı hakkında oldu. HUARM’de çalışan diğer Höömei araştırmacıları SSCB sonrası gırtlak şarkılarının kaydı edilen seyrek videolar ile paylaştı.
Araştırma sırasında, Kızıl’a Mongolya’dan göç eden bir ailenin Merkez’deki evinde kaldım. Görüşmeler ve gırtlak şarkıları söylenen törenler için Tseçenling (Seçenling) tapınağının keşişleri ile buluştum. SSCB sonrası gırtlak şarkının popüler olmasının keşişler tarafından Budizmin etkisi var olduğu ortaya çıktı.
Alan araştırmasının kapsamı daha geniş olduğundan ve daha fazla görüşme yapmayı gerektiğinden, Tuvalı Hacetepe Üniversitesi öğrencisi Çinçi Nava’den gırtlak şarkıcılar ve öğretmenlerden görüşme yapmak aşamasında yardım aldım.
Safha
Yürütülen sözleşmelerden yola çıkarak, Ustuh-Hure festivaline geldim. Ustuh-Hure festivali Çadan’dan 7 kilometr yerde bulunmaktadır. Bu her sene 14-17 Temmuz tarihinde gerçekleşen dini-kültürel bir festivaldır. Aslında Ustuh-Hure, Tuva’daki en tarihi Budizm manastrıdır. Festival amacı, Tuva müzik evrimin tanıtmaktadır. İlk 1905’te Tibet keşikler tarafından gerçekleşen. Fakat Ustuh-Hure manastrında 1937’de SSCB soykırımından 500’ye kadar keşişlerin öldürtülüp, manastrı bozup ve gırtlak şarkıların söylenmesi yasaklandırmıştır. 1956’da Ustuh-Hure’de gizli söylenen gırtlak şarkılarından en son ses kaydı alınıp 1985’te Hömey Araştırma Merkezine teslim edilmiştir. 1999’da manastr yeniden onarılmıştır. Bu tarihten başlayıp Ustuh-Hure festivali gerçekleştirilmektedir. Bu Tuva’daki gırtlak şarkıcaılar ve gırtlaktan mantra söyleyen keşişlerin bir araya gelebilen tek festivaldır.
Festival iki bölümden oluşturulmaktadır: “Canlı müzik” ve “Canlı din”. Canlı müzik, halk müziklerin popülerleştiren band, grupların şarkı söylemesi olursa, Dini bölümünde, Tanrı ve İnsan arasındaki sosyoleşmesine müziğin rölü hakkında konuşmalar ve canlı örnekler göstermesinden yer almaktadır.
Sabah 9:00 Çadan’dan Ustuh-Hure’ye arabalı gitmek yasak olduğundan dolayı 7 km yürüş yaparak yola çıktık. Tuva mitine göre bu yürüşü en eski “Çam” adlı müzikcileri başladılar. İnsanların “Çam” müzikcilerinin önüne gitmek yasaktır. Çam, en eski, antik döneminden, Buda’dan önce gerçekleşen tören müzisiyanlarıdır. Bu yolculukta, Norveç bilim adamların, İngiltere öğrencilerin, Macaristan türkologların, Amerikan gırtlak şarkı söyleyenlerin, hatta şamanlar hakkında yazan İspanyollu Türkleri buldum. Ayrıca, gırtlak şarkıları dinleyenler tarafınanda görüşmeler yapıldı.
Diğer alan araştırması Tuva’ya gırtlak şarkı öğrenme amacında gelen yabancı gırtlak şarkıcılardan görüşme yapılıp video kaydı alındı.
Safha :
Bu safha aşamasında Tuva’ya dışarıdan (komşu bölgelerden) gözlem yapıldı. Tuva Cumhuriyetinden sonra Güney Siberya’da yaşayan halkların günlük yaşam tarzın bir göz önüne geçirmek istedim. Bu başka bölgelerde yaşayan gırtlak şarkıcılar ile görüşmek amacında yapılan önemli bir safha, yaylada geçirilen zamandır. Rusya’nın büyükşehirlerinde %80 Ruslar yaşadığından dolayı yerli halk göçerlerdir. Tuvaların %90 göçer olduğundan sadece Tuva Cumhuriyetinde yaşanması şart değil. Tuva’da yaşayan Tuvalar gibi Hakasya Tuvaları, Altay Tuvaları, Moğol ve Çin Tuvalarıda yaylada yaşamaktadır. Göçer hayvancı Tuvaların yaşamında gırtlak şarkı söyleme geleneksel yöntemler işlenmiştir. Bu yolculukta Tuva gırtlak şarkıların zaman ve mekana göre söylenmesini sıralandırdım. 23 Temmuz Abakan’a geldim. Abakan, Rusya Federasyonuna bağlı özerk bir cumhuriyet olan Hakasya'nın başkentidir. Nüfusu — 163,400. Aslında Hakasya, en eski göçebe müzik aletlerinin en çok kullanan ülkedir. Kızıl’dan 391,7 km uzaklıkta yer alan büyükşehirdir. Bu şehirdeki amacım, Çıltış Tanagaşova ile görüşme yapmaktı. Çıltış Tanagaşova, folk-rock, folk-trans tarzında söyleyebilen yalnız gırtlak şarkıcı kadın. Şarkıları eski müzik aletleri Çetigen, kopuz ve söylemektedir. Fakat 2 günder bekledikten sonra görüşme telefon üzerinde gerçekleşildi.
Bunula birlikte 26 Temmuz Altay’da Koş-Ağaç bölgesinde Altay gırtlak şarkıları (kai) ile birlikte Tuva gırtlak şarkıların (höömei) söyleyen Tuva göçebelerine gözlem yapıldı. 28 Temmuz alan araştırmamı tamamladım. Kazakistan’a yola çıktım
Harita A Astana- Novosibirsk- Kızıl seyahat rotası.
Harita B Kızıl- Turan- Çadan- Abakan- Koş-Ağaç seyahat rotası
