4 Сурет. 0,1 мм есеп беру дәлдігімен нониустың ұлғайтылған шкаласы
а – 0 – ге орнатумен б – 6,8 мм өлшеміне орнатумен
Өлшеу жүргізу алдында штангенциркульді шаң мен майламнан тазартады, нөлдік щтрихтардың тура келуін тексереді, губкалар мен рамкаларда қисаю болмауын, штангамен рамка сырғанауының тығыздығы мен жатықтығын тексереді, өлшеуді орындау кезінде штангенциркульді оң қолда ұстап, рамканы бас бармақпен жылжытып отырады. Айтарлықтай, қателер аспапқа қатысты бөлшектердің қисаюы ккезінде және өлшеуіш аяқтардың түйісу саласымен өтетін жазықтық ауытқуы кезінде пайда болатынын есккеру қажет.
ж
Бөлу бағасы 0,01 мм микрометрлер ГОСТ
6507- 78
5мк және жоғары шекті қателіктер шамасымен
өлшеу дәлдігін қамтамасыз етеді.
Микрометрлеріңәреккет принципі қос бұрандалардың әрекеттестігіне құрылған. Ойма қадамын қатаң түрде тұрақты және 0,5мм тең етіп жасайды, сондықтан микрометрлік бұранданың бір айналымға бұрылысы кезінде өлшеуіш губка деп аталатын оның тұйыны дәл 0,5мм –ге орналасады. МК типті микрометрлердің өлшеу шегі 0...25 25...50 интервалдарды 25мм құрайды, әр 25мм кейін 275...300- ге дейін , одан әрі – 300...400 400...500 және 500...600мм.
Өлшеу кезінде беттердің тығыз түйісуі үшін 0,5...0,9 кг күш жеткілікті. Олсозылған қалпақшаның шошағына құрастырылған зырылдауықпен қамтамасыз етіледі.
Микрометр көрсеткішінің нәтижесі екі шкала бойынша жүргізіледі.
5 сурет . Сабақ шкаласы деп аталатын негізгі шкала сабақ құраушы бойымен жүргізілген бойлық штрих болып келеді. Бойлық штрихтан төмен миллиметрлік шкаланың көлденең штрихтары кетеді. Әрбір бесінші штрих ұзартылған және 0 5 10 15 50 25 сандарымен нөмірленген. Шкаланың әрбір миллиметрлік бөлуі бойлық штрихтан жоғары орналасқан штрихтарды тең бөледі.
Сабақ шкаласы бойынша есеп беруді барабан қиығының бетіне түсірілген және 50 тең бөлулері бар көмекші шкаланың көмегімен жүргізеді. Әрбір шкала ұзартылған және 0 5 10 ...40 45 сандарымен нөмірленген.
Микрометр бойынша есеп беру сабақ шкаласы мен барбан шкаласы көрсеткіштерінің жиынтығы болып келеді.
Өлшеу кезінде микрометрді сол қолмен тұтқасынан ұстап, ал оң қолмен зырылдауықтың храповикті сақинасын айналдырады, содан кейін микрометрикалық бұранданы тоқтатқыш гайкамен бекітіп, микрометрді бөлшектен алып, есеп беруді оқиды.
5- сурет. Микрометр шкаласы.
Микроскопиялық бұранданы тұтқаны айналдыру жолымен беру немесе тежелген бұрандада барабанды айналдыру жарамайды.
Сызықтық, бұрыштық және кейбір басқа шамаларды өлшейтін құралдар.
а Бөлу бағасы 0,01мм сағат типті индикаторлар ГОСТ 577- 69 аз
шектегі салыстырмалы өлшемдерді өлшеу үшін қызмет етеді. Индикаторда сырты, тоқтатқыш, циферблат, шеңбер, тіл, айналым саның көрсеткіш, қауыз, өлшегіш өзекше және ұштық бар.
Индикаторда тіреуге ұштығы бөлшек бетіне тіреле отырып, осьтік бағытта жылжып, қауыздағы иір ойықты тісті рейка бар өлшегіш өзекшені қозғайтындай етіп бекітеді. Рейка тісті доңғалақтармен іліп тартылған, ал олардың соңғысының өсі тілмен қосылған. Тісті доңғалақтардың ара қатысы өлшегіш өзекшені 1мм – ге жылжыту кезінде тіл бір айналым жасайтындай етіп алынған. Циферблат шеңбер бойынша 100 бөлгішке бөлінген, олардың әрқайсысы өлшегіш өзекшенің 0,01мм- ге жылжуыны сәйкес келеді. Айналым санының көрсеткіші тілдің толық айналымының санын белгілеп отырады, яғни ұштық өлшегіш өзекше қанша толық миллиметрге орналасқанын белгілейді.
Индикатормен жұмыс алдында қауызда өлшегіш өзекше жеңіл қозғалатындығын , серіппе өзекшені бастапқы күйіне келтіретіндігін тексеру керек. Одан кейін индикаторды қауызға немесе құлаққа бекітеді.
б Механикалық секундомерлер ГОСТ 5072 - 79 0,1с- ке дейінгі есептен уақыт аралығын өлшеу үшін арналған, минуттық санауышымен жүргізу, тоқтату және тілді қайтару тетігі бар. Айналма шкаланың бөлу бағасы 0,2 с. Практикалық сабақтар ты орындау кезінде уақытты дәл өлшеу талабы секундтық тілі бар жай сағатты да қолдануға рұқсат етеді.
в Қол вибрографы машинаның тербелеу бөлшектерінің амплитудасы мен тербеліс жиілігін жазып алу үшін қызмет етеді 0,05-тең 6мм амплитудаға және 5-тен 100 гц жиілік үшін.
Виброграф 6 сурет тербеліс берілісі мен лента созылу механизмінің және уақыт белгілеу құрылғысы орналасқан 9-сопақ корпустан құралады. Тербеліс берілісінің механизмі 2-өзекше бекітілген 1-ұштықтан тұрады, ол 3-бағыттаушы трубкада жылжи алады. Ұштыққа қарама- қарсы өзекшенің ұшында тірек бар, онымен өзекше 7-тілге қысады. Тілдің жазылған және өткірленген ұшы ұштықтың тербелуі кезінде созылған лентаны жауып тұрған қабатты сызып, ирек қисық сызықтар салады.
Тіл бұрылыс төлкесінің шашағына топсалы бекітілген және өзекшенің тірегіне 6 серіппемен қысылады. Өзекшенің қайтым- үдемелі қозғалыс үдеуінің ұлғаюы кезінде тіл ұштықты тербелу денсіне еруді мәжбүр етеді, 4-сырғанау төлкесін ұштыққа жақын жылжытып және оны жаңа күйде бұрандалармен бекітіп, 5-бұрандаларды әлсірете отырып серіппені созады. Реттеу бұрандасының күші өткір тілдер қағаз лентаға басатын күшті анықтайды. 61 тіл иінің ара қатысы , яғни тербеліс бағдарламасындағы тербелу шегі алты есе ұлғайтылумен бейнеленген. 1,5-тен 6 мм-ге дейін амплитуда теңселу шегі кезінде бағыттаушы трубкаға натурал шама немесе екі еселі ұлғайту жазылуын қамтамасыз ететін рычагты құрылғы кигізіледі.
Лентаны созу механизміне 15-серіппемен айналатын 16-барабан кіреді. Уақыт белгілеуішпен бірге лентаны созу механизмі распор тіреулерімен қосылған 11 және 12 екі пластинаға құрастырылған.
Тербелу параметрлерін жазу былай жүргізіледі. Вибрографты сол қолда ұстай отырып, мөлдір жапқышты төмен жылжытып, корпустың артқы қабырғасындағы тесікті ашу ұштықты тербелу бетінің сыртқы нүктесіне әкелу, бағыттаушы трубканың өсі өлшеудің берілген бағытымен дәл келетіндей етіпвибрографты орналастыру лента жіберу механизмін қосып, лентаның орта учаскесіндегі тіл қозғалысын қамтамасыз ететін ұштықты теңселу бетіне күшпен қысу тілдің дұрыс күйін корпустың алдыңғы бөлігіндегі тесік немесе айнаның көмегімен бақылай отырып, виброграмма алынғанына көз жеткізу ұштықты алу, лента жіберу механизмін өшіру және виброграммадан лента учаскесін алып тастау қондырғының қозғалтқыш двигателін өшіру.
Әрбір бақыланушы нүкте үшін жазу ұзақтығы 3...4 секундпен шектелуі мүмкін.
г) ИО- 10 типті қолдың ортадан тепкіш тахометрі 25- тен 10.000об/м. жылдамдық өрісінде біліктер, елгезерлер, муфталардың және тағы басқа айналу бөлшектерінің айналым санын өлшеу үшін қызмет етеді. Өлшеу құралда орнатылатын бір ұштықтың бетінің айналушы бөлшегімен жанасу жолы арқылы түйісу әдісімен жүргізеді. Түйісу 4...5 сек. шамасында қысқа болу керек. Бәр өріс жылдамдықтың бес интервалына бөлінген, ол өлшеу жүргізу кезінде есеп берудің нақты дәлдігін қамтамасыз етеді.
