№ 1 Практикалық сабақтар. Машинаның жетегі, берілістері, құрылымы, жұмыс үрдістері, қолдану аумағы, технологиялық мүмкіндігі және көліктік, жүктасушы, тасымалдаушы машиналардың негізгі параметрлерінің есебі.

1.2 Тақырып Тісіті механизмдер. Бұрамдық берілістер. Іліністердің қолдану бағыты мен түрлері. Үйкетүзілімді берілістер. Тізбекті берілістер (3 сағат)

Практикалық сабақтарды орындау жүйелігі.

1.Жұмыстың әдістемелік нұсқауларымен танысу.

2. Әдістемелік нұсқауда сипатталған өлшеуіш аспапатардың құрылғысын оқып білу.

3.Аспаптармен өлшеуді, қолдануды меңгеру.

4.Жетекші оқытушы ұсынған бөлшкетерге өлшеу жүргізу.

5.Бөлшектің нобайын және 3 проекциядағы көрінісіп сызып, өлшемдерің жазу.

6.Әртүрлі дәлдік класындағы аспаптармен өлшеу кезіндегі өлшемдердің қателіктерін анықтап және оларды саластыру.

7. Жұмысты дайындау, тапсыру.

Жұмысты 2...3 студенттен тұратын топ 4 сағат ішінде орындайды. Есеп беруді әрбір студент жеке дайындап, рұқсат алған соң жетекші оқытушының алдында қорғайды

Жұмыстың мақсаты.

Құрылыс материалдары өнеркәсібінің мамандары машина мен механизмдерде жұмыс істеу, оларды құрастыру, жөндеу және реттеу жұмыстарына басшылық өтеді. Көбі дайын өнімнің сапасы бақылау операциясын орындайды, жабдықты жанартуға катысып немесе конструкциялық бюроларда жұмыс істейді. Осы бөлімшелердегі міндеттерді табыстыорындау үшін инженер әртүрлі көлемдерді өлшеудің тәсілдерін өлшеудің тәсілдерін жақсы біліп, өлшеуіш приборлар мен аспаптарды пайдалана білу керек.

№ 1 Практикалық сабақтарына әдістемелік нұсқау

1 Өлшеу жүргізу мен есептеу орындаудың ережесі.

1.1 Өлшемнің дәлдігіне байланысты өлшеу құралдарын тандау.

Қандай да бір шаманы өлшеуді бірлік ретінде түсінеді. Өлшеу тура және жанама әдестермен іске асырылуы мүмкін. Өлшеуіш аспаптардың негізгі көрсеткіштеріне жатады: шкаланы бөлетін интервал (шкаланың екі сыбайлас штрихтараның ортасы арасындағы ара қашықтың); бөлудің бағасы (шкаланың бір бөлуіне сай келетін шама көлемнің мәні).

Есеп берудің дәлдігі деп берілген құралда есеп беру кезінде жеткен дәлдік аталады. Ол бөлу интервалының шамасына байланысты болады. (әдетте 1..2,5мм). Өлшеу нәтижесі шындықты емес, өлшенетін шамалардың жуық мәндерін береді. Бұл мәндер шындықтан қателік шамасымен ерекшеленеді, олар жүйелі, кездейсоқ және өрескел болып бөлінеді. Өлшетің шаманың (N₀) орташа мәні жеке өлшемдер (N_1,N_2…) арасындағы айырмашылықты өлшемнің абсолютті қателіктері ( ) деп аталады, ал жеке өлшемдердің абсолютті қателіктерінен орташа аблолютті қателігі () деп аталады. Өлшемнің соңғы нәтижесін мына түрде жазады: . Қателік әдетте өлшеуіш құралдың бөлу бағасынан үлкен болмайды, сондықтан орташа абсолютті қателік құралкаласының бөлудің жарты бағасы ретінде алынуы мүмкін. Абсолютті қателік өлшемнің дәлдігін толық сипиттай алмайды, өйткені миллиметрлі бөлгішті сызғышпен сым кесіндісінің (124 мм) ұзындығын өлшеу кезінде орташа абсолюттің ұзындыққа қатынысы 0,4% құрайды.

%

ал мысалы, 5мм тең сымның диаметрін өлшеу кезінде қатынас 10% құрайды және тиімсіз болады. Бөлу бағасы 0,1мм штангенциркульмен өлшеу кезінде қатынас 1% құрайды.

Сондықтан өлшеудің дәлдігін нәтіжесін ( ) орташа салыстырмалы қателігімен сипаттайды, онымен ( ) орташа абсолютті қатенің өлшеуіш шаманың орташа мәніне қатынасын түсінеді:

Жеке өлшеулердің қателер орындалатын математикалық амалдарға байланысты нәтіже қатесіне әртүрлі дәрежеде әсер ететінің ескеру қажет. Мысалы, өзекшенің көлемін анықтау кезінде диаметрді өлшеу дәлдігіне қойылатын талаптар ұзындыққа қарағанда едеуір жоғары болады, ол өлшемдеріндегі ерекшеліктерге ғана байланысты емес, сонымен бірге есептеуді орындау кезінде өзекше диаметрінің мәне квадрат дәрежеге шығарылуы керек. Нәтижелердің абсолютті және салыстырмалы қателіктердің математикалық алмалдардың түрлеріне тәуелділігі келтірілген. Нақты өлшем деп болымды қатлікпен өлшеу нәтижесінде алынған өлшем аталады. Өлшеудің қажет дәлжігін қамтамасыз ететін аспаптарды таңдау керек, өйткені шамадан тыс дәл күрделі құралдарды қолдану соңғы на тиженің дәлдігін өзгертпей, өлшем жүргізу процесін қиындатады. Мысалы, штангенциркуль немесе 125мм ұзындықты және дәлдіктің 9-шы класымен (рұқсат етілу =2500мм) жасалған тым дәл бөлшек аспабымен өлшеудің қажеттігі жоқ. Өлшеудің шекті қателіқ сызғышын қолдану жеткідікті.

мк

Өлшеуіш құралдарды дұрыс таңдау үшін проценттермен өрнектелген және өлшеу әдісінің салыстырмалы қателігін көрсететін, ( _изд) жасауға рұксат пен ( ) өлшеудің шекті қателік дәлдігі арасындағы тәуелділікті қолданады.

Абсолютті қателіктердің математикалы қамалдар түрлеріне тәуелділігі.

Математикалық амалдар	қателік
	абсолютті	салыстырмалы