Қосымша:

1. Муравьев И.А.- Технология лекарств. – В 2-х томах. - М. - 1980.

2. Журналы «Фармацевтический бюллетень», «Фармация Казахстана», «Фармация», «Химико-фармацевтический журнал» и др.

3. ССРО Мемлекеттік фармакопея, ХI басылым 1,2 т. - М. - 1990 ж.

Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):

1. Экстракциялау тәсілдерін атап беріңіз.

2. Экстракциялаудың статикалық тәсілдеріне қандай тәсілдер жатады және олардың қандай ерекшелігі бар?

3. Динамикалық тәсілдерге қандай тәсілдер жатады? Оларда шикізат пен экстрагенті жіберу және қабылдап алу қалай жүреді?

4. Экстрактивті заттардың концентрлі ерітінділері қондырғының қай бөлімінде жиналады?

5. Экстракциялау процессін қарқындату тәсілдерін атаңыз.

кредит 3

ДӘРІС № 8

Тақырыбы: Тұндырмалар. Экстракттар: сұйық, құрғақ, қою. Майлы экстракттар, полиэкстракттар.

Мақсаты: Экстракциялық препараттардың түрлері, оларды дайындаудың технологиялық процессін оқып үйрену.

Дәріс тезистері:

1. Тұндырмалар. Сипаттамасы. Жіктелуі. Алу тәсілдері.

2. Экстракттар. Сипаттамасы. Жіктелуі. Алу тәсілдері.

3. Майлы экстракттар, полиэкстракттар.

Тұндырмалар (лат. tinсturae - батыру, бояу, жiбiту) деп дәрiлiк өсiмдiк шикiзатынан қыздырусыз және экстрагенттi аластатусыз алынатын сұйық спирттi сығындылар. Тұндырмалар мөлдiр, боялған сұйықтықтар, дәмi мен иiсi олар алынған өсiмдiктің иiсi мен дәмiне сәйкес болады. Тұндырмалар өте көне дәрi түрi, медициналық тәжiрибеге Парацельс (1495-1541) енгiзген болатын және осы уақытқа дейiн өз мәнiн жойған жоқ. МФ ХI басылымына жалпы мақала енгiзiлген. МФ Х басылымына тұндырмаларға бiр жалпы және 10 жеке мақалалар кiредi. МФ IХ басылымына 21 тұндырма енгiзiлген. Көптеген тұндырмалар фармацевтiк өңдiрiстерде РАТШ (МРТУ) бойынша шығарылады.

Тұндырмалар қарапайым және күрделi болып екi топқа бөлiнедi. Қарапайым тұндырмалар өсiмдiк шикiзатының бiр түрiнен, ал күрделi әртүрлi өсiмдiк шикiзатынан, кейде дәрiлiк заттар қосу арқылы дайындалады.

Күрделi тұндырмаларға бiрнеше тұндырмалар жатады:

Жалбыз шөп тұндырмасы (Тinсturа Мenthае рiреritае). Құрамы: жалбыз шөп жапырағы 50,0 г; жалбыз шөп майы 50,0 г, спирт 90% 1000 мл дейiн.

Тұндырманы бөлшектi мацерация тәсілiмен дайындайды. 950 мл сығынды алып, онда 50,0 г жалбыз шөп майын ерiтiп, 90% спиртпен көлемiн 1 литрге дейiн жеткiзедi.

Ащы тұндырма (Тinctura аmаrа). Құрамы: толғақ шөп 60,0 г; трифоль жапырақтары 60,0 г; аир түбiрлерi 30,0 г; ащы жусан шөбi 30,0 г; мандарин кабығы 15,0 г; спирт 40% 1000 мл дейiн.

Бұл тұндырманы дайындау ерекшелiгi: шикiзаттың әр түрiн жеке-жеке ұнтақтап, бiркелкi қоспа дайындайды. Өсімдіктер қоспасын перколяция тәсiлiмен экстракторда сығындайды.

Көкiрек немесе мия эликсирi. (Еliхir ресtоrа1ае, Еliхir сum extracta Glycyrrhizae). Препаратты қою немесе құрғақ мия тамыры экстрактысын аммиакты суда 2 тәулiк бойына ерiту арқылы дайындайды. Сонан соң 90% этанолда ерiтiлген анис майының ерiтіндiсiн қосады.

Барлығы 50-ден астам тұндырмалар шығарылады, олардың iшiнде 9-жас өсiмдiк шикiзатынан, 2-жануарлар шикiзатынан алынады. Тұндырмалардың басым көпшiлiгi кептiрiлген өсiмдiк шикiзатынан дайындалады.

Шикiзат пен экстрагент арасындағы ара қатынас және спирттiң концентрациясы. МФ VIII басылымынан бастап тұндырмалар үшін шикiзат пен дайын өнiм арасында салмақтық-көлемдiк қатынас кабылданған. Демек, бастапқы шикiзат салмақтық бөлiкте, ал экстрагент көлемдiк бөлiкте алынады. Әдетте, әсер етушi заттары күштi емес өсiмдiк шикiзатының бiр бөлiгiнен 5 бөлiк, ал күштi әсер етушi заттары бар шикiзаттан 10 бөлiк тұндырма алынады. Тек жеке жағдайларда ғана әсер етушi заттары күштi емес шикiзаттан тұндырмалар 1:10 қатынасында дайындалады (қырмызыгүл, арника, долана тұндырмалары), ал жапон сафорасы тұндырмасы 1:2 қатынасында 48% спирте, жалбыз тұндырмасы 1:20 қатынасында 90% спирте дайындалады.

Тұндырмалар мацерация, бөлшектi мацерация, перколяция және қою мен құрғақ экстрактарды ерiту тәсiлдерiмен алынады. Экстрагент ретiнде концентрациясы 40%-тен 95%-ке дейiнгi этанол қолданылады. Тұндырмалар алудың технологиялық процессi келесi сатылардан тұрады:

1. Шикiзат пен экстрагентгi дайындау.

2. Шикiзатты экстракциялау.

3. Алынған сығындыны тазарту.

4. Стандарттау.

Тұндырмаларды сақтау. Тұнырмаларды қатты тығындалған бутыльдерде, жарықтан таса жерде сақтайды. Жарықта көптеген тұндырмалардың түрлерi тiкелей күн сәулесiнiң әсер етуiнен тотығу-тотықсыздану процестерiнiң активтенуi салдарынан өзгерiп кетедi. Оларды 15°С температурада сақтайды, бiрақ, ол (+8°)С төмен болмауы керек, өйткенi, тұндырмалар төмен температурада тұнып, қайтадан тұнба түзіледi.

Кейде сақтау ережелерiн орындаған күнде де, сақтау мерзiмi ұзарған сайын тұнбалар түсуi мүмкiн, яғни, тұндырмалар ескiредi. Бұл биологиялық белсенді заттардың ерiгiштiгiнiң өзгеруiне және тұндырмалардағы заттардың өзара әрекеттесуi нәтижесiнде ерiмейтiн қосылыстар түзiлуiне байланысты. Тұнбада қант, илiк (малма) заттар, органикалық қышқылдар, пигменттер, алкалоидтардың, гликозидтердiң iздерi және т.б. заттар болуы мүмкiн. Тұнбасы бар тұндырмаларды фильтрден өткiзiп, қайтадан стандарттайды. Сандық көрсеткiштерi талапқа сай болса, оларды қайта қолдануға рұқсат етiледі.

Шикiзаттан спирттi айдау (рекуперация). Өңделген шикiзаттың құрамында әлі де болса құнды экстрагенттiң бiраз бөлiгi қалып қояды. Сондықтан, өсiмдiк шикiзатынан спирттi айдайды, яғни, спирттiң рекуперациясын жүргiзедi.

Рекуперация (лат. recuperatio – қайтару, қайта алу) – өңделген шикізаттан, конденсаттан құнды еріткіштердің бөлігін өндіріске қайтару мақсатында жүргізілетін технологиялық әдіс.

Бұл үшiн негiзiнен екi тәсiл қолданылады:

1) сумен ығыстыру;

2) су буымен айдау.

Экстрактар деп дәрілік өсiмдiк шикiзатынан алынатын концентрлi сығындылар аталады. Өсiмдiк материалын сығындауға арналған экстрагентке байланысты барлық экстрактар келесi топтарға бөлiнедi:

Сулы экстрактар – Ехtrасtа аguоsа

Спирттi экстрактар – Ехtrасtа sрirituosа

Эфирлi экстрактар – Ехtrасtа аеthеreа

Майлы экстрактар – Ехtrасtа оlеоsа

Консистенциясы бойынша экстрактар:

Сұйық - Ехtrасtа fluida – қозғалмалы, боялған сұйықтықтар;

Қою - Ехtrасtа sрissа – ылғалдылығы 25% -ға дейiн болатын тұтқыр

массалар;

Кұрғақ - Ехtrасtа siсса – ылғалдығы 5%-ға дейiн болатын сусымалды

массалар.

Сұйық экстрактар тек спирттi ғана болады; қалғандары сулы, әрi спирттi болуы мүмкiн. Қазiргi кезде УФМ, ФМ, МФ Х басылымында 45-тен астам сұйық, қою, құрғақ экстрактар енгiзiлген.

Иллюстрациялық материалдар: кестелер, үнсіз карталар слайдтар түрінде.

Әдебиет:

негізгі:

1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент, 2008. – 348 бет.

2. Технология лекарственных форм. - (Под ред. Ивановой Л.А.) – Том 2. - 1991.

3. Руководство к лабораторным занятиям по заводской технологии лекарственных форм. - (Под ред. А.И. Тенцовой).- М.- 1986. - 272 с.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

5. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

6. Фармацевтическая технология. Под редакцией И.И.Краснюка и Г.В. Михайловой, Москва Асаdemia – 2006 г.

қосымша:

1. ССРО Мемлекеттік фармакопеясы, IХ, Х және ХI басылымы.

2. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

3. Фармакогнозия. Муравьева Д.А. – 1972.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):

1. Тұндырмаларға анықтама беріңіз. Дәрілік түр ретінде сипаттаңыз.

2. Тұндырмалар дайындауда шикізат пен экстрагент арасында қандай ара қатынас сақталады?

3. Сұйық экстрактар қандай ара қатынаста дайындалады?

4. Қою экстрактарға анықтама беріңіз. Сығындылар қандай тәсілдермен алынады?

5. Құрғақ экстрактар деген не? Оларға жалпы сипаттама беріңіз.

кредит 3

ДӘРІС № 9

Тақырыбы: Максималды тазартылған фитопрепараттар. Жекелеген заттардың препараттары. Жіктелуі. Өндірістің технологиялық схемасы. Тазарту тәсілдері. Номенклатурасы.

Мақсаты: Экстракциялық препараттардың түрлері, оларды дайындаудың технологиялық процессін оқып үйрену.

Дәріс тезистері:

1. Максималды тазартылған фитопрепараттар. Номенклатурасы.

2. Олардың жіктелуі. Алу тәсілдері.

3. Тазарту тәсілдері.

Жаңа галендік препараттар деп балласты заттардан толық тазартылған биологиялық белсенді заттары табиғи түрде болатын экстракциялық препараттардың ерекше тобы аталады. Жаңа галендік препараттардың галендік препараттардан айырмашылығы балласты заттардан толық таза болуында. Өзінің фармакологиялық әсері бойынша олар химиялық таза заттарға жақын келеді.сондықтан парентеральді түрде қолданыла береді.

Көптеген жаңа галендік препараттар МФ Х басылымына енгізілген: адонизид, лантозид, дигален-нео, коргликон, эрготал .

Жаңа галендік препараттардың көбі құрамында гликозидтер, оның ішінде жүрек гликозидтері бар препараттардан алынады. Олар келесі топқа бөлінеді:

1. жүрек гликозидтері препараттары.

2. фенолды қосылыстардың препараттары.

3. антрагликозидтер препараттары.

4. стероидты сапониндер препараттары.

5. Алкалоидтар препараттары.

6. шырышты заттар препараттары.

Жаңа галендік препараттарды алу технологиясы келесі сатылардан тұрады:

1. шикізат пен экстрагентті дайындау.

2. өсімдік шикізатын экстракциялау.

3. сығындыны тазарту.

4. буландыру.

5. кептіру.

6. стандарттау.

7. дәрілік түр дайындау.

Жаңа галендік препараттарды экстракциялау сатысында экстракция тәсілін таңдап алу маңызды роль атқарады. Бұл үшін қарсы ағымды және циркуляциялық экстракция тәсілдері кеңінен қолданылады. Бұл тәсілдер уақыт пен еріткіштерді аз мөлшерде жұмсай отырып, концентрлі сығындылар алуға мүмкіндік береді. Соңғы жылдары тиімді де әсерлі ультрадыбысты экстракция тәсілі қолданылып жүр.

Сығындыны тазарту сатысының негізгі мақсаты балласты заттардан тазартылған биологиялық белсенді заттар комплексін алу.

Эксракциялық препараттарды балласты заттардан терең тазарту оларға мынадай артықшылықтарды береді:

1. препараттардың тұрақтылығын жоғарылатады.

2. зиянды, қосалқы әсері басылады.

3. препараттарды инъекцияға қолдануға мүмкіндік туады.

Иллюстрациялық материалдар: кестелер, үнсіз карталар слайдтар түрінде.

Әдебиет:

негізгі:

1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент, 2008. – 348 бет.

2. Технология лекарственных форм. - (Под ред. Ивановой Л.А.) – Том 2. - 1991.

3. Руководство к лабораторным занятиям по заводской технологии лекарственных форм. - (Под ред. А.И. Тенцовой).- М.- 1986. - 272 с.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

5. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

6. Фармацевтическая технология. Под редакцией И.И.Краснюка и Г.В. Михайловой, Москва Асаdemia – 2006 г.

Қосымша:

1. ССРО Мемлекеттік фармакопеясы, IХ, Х және ХI басылымы.

2. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

3. Фармакогнозия. Муравьева Д.А. – 1972.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):

1. Жаңа галендік препараттар. Анықтамасы. Жіктелуі. Номенклатурасы.

2. Жаңа галендік препараттар өндірісінің жалпы технологиялық схемасы. Экстракциялау тәсілдері, оларды қолдану ерекшеліктері.

3. Жаңа галендік препараттар өндірісінде сығындыларды терең (толық) тазарту тәсілдері.

4. Сұйықтықты экстракция, оның механизмі. Қолданылатын қондырғының құрылысы мен жұмыс істеу принциптері.

5. Жаңа галендік препараттарды стандарттау, оларды босату түрлері.

кредит 3

ДӘРІС № 10

Тақырыбы: Жануар шикізатынан алынатын дәрілік препараттар. Биогенді стимуляторлар препараттары. Жас өсімдіктерден алынатын препараттар.

Мақсаты: Жануарлар және микробтар шикізатынан алынатын препараттардың технологиялық ерекшеліктері мен номенклатурасын меңгеру, Ферменттік препараттарды алу, бөлу және тазарту ерекшеліктерін меңгеру.

Дәріс тезистері:

1. органдық препараттардың анықтамасы, технологиялық белгілері бойынша, құрамындағы белсенді заттар бойынша жіктелуі, органдық препараттардың номенклатурасы;

2. органдық препараттар өндірісінің жалпы әдістері, органдық препараттарды тазарту әдістері мен тәсілдері, олардан жеке заттарды бөлу тәсілдері;

3. органдық препараттарды стандарттау және оларды босату түрлері;

4. Жас өсімдіктерден алынатын препараттар. Сипаттамасы. Жіктелуі.

5. Жас өсімдіктерден сығынды (экстрактар, тұндырмалар) алудың технологиялық схемасы. Жас өсімдіктер сөлдері дәрілік түр ретінде.

Жануарлар шикізатынан алынатын препараттар органотерпевтік немесе органдық препараттар деп аталады. Олардың өндірісі ет комбинаттарында, яғни шикізат көзі алынатын негізгі өнекәсіп тұсында ұйымдастырылады. өндірістің бұлай ұйымдастырылуы эндокриндік бездердің шикізат ретінде өте тұрақсыз, әсер етуші заттардың тезщ бұзылып кетуіне байланысты.сондықтан оларды малды сойып болған соң тез бөліп алып, өңдеуге жібереді немесе консервілейді.

Органдық препараттарды екі түрлі белгісі арқылы жіктеуге болады:

Біріншіден технологиялық өнім ретінде олар үш топқа бөлінеді:

1. кептірілген, ұнтақталған, майсызданған органдар

2. экстрагенттердің көмегімен алынған және біріншілік тазарту мен қойылту сатысынан өткен сығындылар

3. терең тазартудан өткен фармакологиялық заттардың ерітінділері.

Екіншіден, құрамы немесе фармакологиялық заттардың табиғаты бойынша органдық препараттар алты топқа бөлінеді:

1. гормондық препараттар

2. ферменттік препараттар

3. витаминдік препараттар

4. аминқышқылдардың препараттары

5. әсері ерекшеленбеген препараттар

6. құрамында фосфоры бар препараттар

Органдық препараттар алудың жалпы технологиялық схемасы экстракциялық препараттар алу сатысына сәйкес жүргізіледі:

1. шикізат пен экстрагенттерді дайындау

2. сығындылау

3. сығындыны тазарту

4. стандарттау.

Галендік және жаңа галендік препараттар әдетте кептірілген өсімдік шикізатынан дайындалады. Көптеген өсімдік шикізаттарының әсер етуші заттары кептіру және сақтау кезінде энзиматикалық процестер, булану, ауадағы оттегінің әсері, және тағы басқа факторлардың ықпалынан әртүрлі өзгерістерге ұшырайды.

Көп жағдайда жа өсімдіктерден алынған препараттардың осыған сәйкес кептірілген өсімдіктерден алынған препараттардан белсенділіг жоғары екені анықталған.

Осындай жағдайлар жас өсімдік препараттарын қолдану тиімді екенін көрсетеді. Бірақ, жаңа жиналған өсімдік шикізатын жаппай өңдеу техникалық қиындықтары бар. Көптеген өсімдіктер бір мезгілде гүлдейді, пісіп жетіледі, оларды жинау мерзімі өте қысқа болады. Жас өсімдік шикізатын тез өңдеу үшін үлкен өндіріс қуаты қажет. Олар сақтауға жарамсыз, тасымалдау қиын, зауыттар шикізат көзіне жақын орналасуы керек. Сондықтан жас өсімдіктерден дайындалатын препараттардың номенклатурасы көп емес. Оларды сығындылар және сөлдер деп бөледі.

Иллюстрациялық материалдар: кестелер, үнсіз карталар слайдтар түрінде.

Әдебиет:

негізгі:

1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент, 2008. – 348 бет.

2. Технология лекарственных форм. - (Под ред. Ивановой Л.А.) – Том 2. - 1991.

3. Руководство к лабораторным занятиям по заводской технологии лекарственных форм. - (Под ред. А.И. Тенцовой).- М.- 1986. - 272 с.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

5. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

6. Фармацевтическая технология. Под редакцией И.И.Краснюка и Г.В. Михайловой, Москва Асаdemia – 2006 г.

Қосымша:

1. ССРО Мемлекеттік фармакопеясы, IХ, Х және ХI басылымы.

2. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

3. Фармакогнозия. Муравьева Д.А. – 1972.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):

1. Жануарлар шикізатынан алынатын препараттар өндірісінің ерекшеліктері. Бастапқы шикізатты дайындау ерекшеліктері.

2. Органдық препараттар өндірісінің жалпы әдістері. Оларды тазарту әдістері.

3. Органдық препараттарды стандарттау. Органдық препараттардың босатылу түрлері.

4. Жас өсімдіктер сөлдері дәрілік түр ретінде. Өндіріс ерекшеліктері және тұрақтандыру. Жіктелуі. Номенклатурасы. Қолданылуы.

№ 4 кредит

Дәріс № 11

Тақырыбы: Таблеткалар. Жіктелуі. Таблеттеудің теориялық негіздері. Таблеткалар өндірісінде қолданылатын қосымша заттар, олардың жіктелуі, қолдану мақсаттары.

Мақсаты: Таблеткалар және оларды дайындаудың теориялық негіздері туралы білімді қалыптастыру.

Дәріс тезистері:

1. Таблеткалар. Жіктелуі.

2. Таблеттеудің теориялық негіздері.

3. Таблеткалар өндірісінде қолданылатын қосымша заттар, олардың жіктелуі, қолдану мақсаттары.

Таблеткалар – ұнтақтарды немесе ұнтақтардың қосымша заттармен қоспасын технологиялық өңдеу және престеу арқылы алынатын қатты дозаланған дәрілік түр. Таблеткалар технологиясындағы ең маңызды кезең престеу болып табылады, сондықтан да таблеткалар ең алғашында Medicamenta compressa деп аталған болатын.

Ұнтақтарды престеу туралы алғашқы мәліметтер 1844 жылы белгілі болған, оны ағылшын ғалымы Thomas Brokenden калий гидрокарбонаты таблеткасына патент жариялау арқылы хабарлаған. Осыдан 2 жыл өткен соң таблетка өндірісі АҚШ-та, Германияда, Швейцарияда және т.б. елдерде жолға қойылды.

Россияда алғашқы таблетка өндірісі 1895 жылы Петербургта әскери-дәрігерлік дайындықтар зауытында (қазіргі «Октябрь» өндірістік бірлестігі) ашылған болатын. Таблетка өндірісін дамытуда профессор Ильин Л. Ф. үлкен үлес қосты (1900 жыл).

1960 жылдарға дейін таблетка өндірісі саласында іргелі зерттеулер жүргізілген жоқ болатын.

Таблеттеудің теориялық негіздерін зерттеуде ғылыми бағытты алғаш рет қалыптастырған Фигуровский Н. А. және Курицкая А. И. сияқты (1950 ж.) зерттеушілердің ғылыми жұмыстары аса маңызды болып табылады. Олардың жұмыстары көптеген зерттеулерге негіз болып қолданылады.

Таблеттеудің теориялық негіздерін зерттеуде профессор Борзунов Е. Е. (Украина) сіңірген ғылыми еңбегінің маңызы өте жоғары. Таблеттелген дәрілік түр ең кең таралған дайын дәрі түрінің бірі және дайын дәрілердің жалпы көлемінде таблеткалардың үлесі 70% жуық болып келеді.

Мемлекеттік Фармакопеяның Х – басылымына таблеткалардың 1 жалпы және 163 жеке мақалалары кірген. Таблеткалардың кең мәлімділігі оның төмендегі көрсетілген артықшылықтарымен түсіндіріледі:

• дәрілік заттардың дәл дозалануы;

• дәрінің дозасын түрлендіріп отыру мүмкіндігі;

• ықшамдылығы, тасымалдау мен сақтауға қолайлығы;

• таблетка дайындау процесін толық механикаландыру және автоматтандыру мүмкіндігі, ал бұл дәрінің жоғары өнімділігін, гигиеналық тазалығын қамтамасыз етеді;

• ұнтақтардың жағымсыз иісі мен дәмін таблеткаларды қабықшалар мен қаптау арқылы бүркеу мүмкіншілігі;

• престелген қалыпта дәрілік заттардың сақталу мерзімінің ұзаруы;

• таблеткаларда басқа дәрілік түрлерде өзінің физикалық-химиялық қасиеттері бойынша сыйымсыз болатын дәрілік заттардың үйлесу мүмкіндігі;

• дәрілік заттардың әсерін бір шектен шығармау (бір жерге жинақтау) мүмкіншілігі, бұл арнайы ішекте немесе асқазанда еритін таблеткалар дайындау арқылы қамтамасыз етіледі;

• дәрілік заттардың әсерін ұзарту мүмкіншілігі;

• таблетка құрамындағы бірнеше дәрілік заттардың белгілі уақыт аралығында жүйелі түрде сіңуін реттеу мүмкіндігі, бұл мүмкіндік көп қабатты таблеткалар алу арқылы қамтамасыз етіледі;

• таблетканың бетіндегі жазу оны қабылдау кезінде қате жібермеуге мүмкіндік туғызады.

Таблеткалардың кейбір кемшіліктері де бар:

• сақтау кезінде таблеткалар цементтеліп, қатып қалуы немесе керісінше, үгітіліп кетуі мүмкін;

• организмге негізгі дәрілік заттармен қоса, қосымша заттардың да едәуір мөлшері енеді, олардың фармакологиялық әсері болмайды, ал кейде тіптен, керісінше жанама әсері болады.

Таблеткаларға Мемлекеттік Фармакопеяға ХІ (МФ ХІ) сай келесі талаптар қойылады:

• таблеткалардың сырт түрі жайпақ, екі жағы да шығыңқы (дөңес), дөңгелек, сопақ дискілер немесе басқа формадағы пластинкалар (тілікшелер) болуы тиіс; дайындауға және қолдануға, сақтауға дискілер түріндегі таблеткалар ыңғайлы болады;

• таблеткалар белгілі бір салмақпен шығарылады. 20 таблетканың салмағын осы таблеткалар санына бөлгенде, таблетканың орташа салмағы шығады. Әр таблетканың салмағында мынадай ауытқулар болуы мүмкін: салмағы 0,1г және одан төмен ±10%; салмағы 0,1г жоғары және 0,3г төмен - ±7,5%; салмағы 0,3г және одан жоғары - ±5 %;

• таблеткалардың диаметрі 3 мм-ден 25 мм-ге дейін болады. Кесе-көлденең ені (диаметрі) одан жоғары таблеткалар брикеттер деп аталады. Диаметрі 9 мм-ден жоғары таблеткаларда кертік болады, оны таблеткаға престеу кезінде басады. Осы кертіктер бойынша таблетканы жеткілікті дәлдікпен 2 дозаға (ішімге) бөлуге болады.

Мемлекеттік Фармакопея таблеткалар бетінің тегіс, жылтыр, шеттерінің бүтін, дақсыз, қоспасыз, кетіксіз болуын талап етеді.

Таблеткалар қолданылу және дайындалу белгісі бойынша екі топқа жіктеледі.

Таблеткалар қолдану әдістері бойынша мына топтарға бөлінеді:

1. Oriblettae – бұл таблеткалардың негізгі тобы, қабылданған дәрі асқазанның шырышты қабығы арқылы сіңіріледі.

2. Resoriblettae – сублингвальды (тілдің астына қойылатын) қабылданатын таблеткалар, дәрілік заттар ауыз қуысының шырышты қабығы арқылы сіңіріледі.

3. Implantablettae – асептикалық дайындалған, имплантация үшін қолданылатын таблеткалар.

4. Solublettae – таблетка-навескалар, олар медициналық және фармацевтік тәжірибеде сырт тәнге арналған ерітінділер дайындау үшін қолданылады.

5. Injeсtablettae – инъекциялық ерітінділер алу үшін қолданылатын асептикалық дайындалған таблеткалар.

6. Dulciblettae – балаларға арналған тәтті дәмді таблеткалар.

7. Bacilli, boli, uteritoria, vagitoria – вагинальды, уретральді және ректальды таблеткалар.

Таблеткалар дайындалу әдістері бойынша екіге бөлінеді:

- престелген таблеткалар;

- арнайы массаларды қалыптау әдісімен алынған таблеткалар.

Таблеткалар дәрілік түр ретінде келесі үш негізгі талаптарға сәйкес болуы тиіс:

1. дәл дозалануы, мұны таблетканың өз салмағының дұрыстығы және оның құрамына кіретін дәрілік заттардың салмағының дұрыстығы деп түсіну керек.

2. механикалық беріктігі – таблеткалар үгітіліп кетпеуі және беріктігі жеткілікті болуы керек;

3. ыдырағыштық – таблетканың белгілі мерзімдер аралығында ыдырау немесе еру қабілеті.

Осы талаптарды қамтамасыз ету үшін таблеттелетін масса арнайы қасиеттерге еге болуы қажет, бұлар:

1. ұнтақ тәріздес дәрілік заттардың физико-химиялық қасиеттері.

2. ұнтақ тәріздес дәрілік заттардың технологиялық қасиеттері.

Иллюстрациялық материалдар: кестелер, үнсіз карталар слайдтар түрінде.

Әдебиет:

негізгі:

1. Сағындықова Б.А. Дәрілердің өндірістік технологиясы: оқулық – Шымкент, 2008. – 348 бет.

2. Технология лекарственных форм. - (Под ред. Ивановой Л.А.) – Том 2. - 1991.

3. Руководство к лабораторным занятиям по заводской технологии лекарственных форм. - (Под ред. А.И. Тенцовой).- М.- 1986. - 272 с.

4. В.И. Чуешов. Промышленная технология лекарств, в 2-х томах, г. Харьков, 2002 г.

5. ҚР МФ – 1 басылымы. – Астана – 2008 ж.

6. Фармацевтическая технология. Под редакцией И.И.Краснюка и Г.В. Михайловой, Москва Асаdemia – 2006 г.