2. Қажетті қорғану және жалған қорғану

3. Қажетті қорғанудың заңға сәйкес шарттары

Негізгі ұғымдары: іс-әрекет, жоятын, мән-жайлар, қажетті, қорғану, жалған.

Формальды түрде алсақ, олар қылмыстық іс -әрекет сияқты, бірақ шын мәнінде ондай емес. Іс-әрекеттің қылымыстылғын болдырмайтын мән-жайлар деп ондай жағдайда зиян келтіру қылмыстық іс-әрекетті жасау деп қарастырылмайтын ерекше жағдайды түсіну керек.

Қылмыстылық термині қылмыстық іс-әрекетке тән белгілерді көрсету үшін қажет. Іс-әрекеттің қылмыстылығын болдырмайтын мән-жайлардың болуы іс-әрекетте қылмыс белгілерінің жоқтығын көрсетеді. Сонымен, Қылмыстық кодексте іс-әрекеттің қылмыстылығын болдырмайтын жеті мән-жай қарастырылған:

1) қажетті қорғану (32-бап);

2) қол сұғушылық жасаған адамды ұстау кезінде зиян келтіру (33-бап);

3) аса қажеттілік (34-бап);

4) жедел-іздестіру шараларын жүзеге асыру (35-бап);

5) негізді тәуекел ету (36-бап);

6) күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу (37-бап);

7) бұйрықты немесе өкімді орындау (38-бап);

Заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау үшін шабуыл жасаушыға қорғанушының ойынша қажетті және жеткілікті мөлшерде дене зақымын немесе мүліктік зиян келтіру арқылы қоғамға қауіпті қастандыққа белсенді қарсы тұру қажетті қорғану деп аталады.

Қорғанудың заңды болу шарттарын екі топқа бөлу керек: кез келген қастандық әрекет басталғанға дейін анық айтуға болатын жалпы шарт және сипаты қажетті қорғанудың әрбір актісінде қастандық әрекеттің қауіптілігне және одан нақты қорғануға байланысты анықталатын өзіндік ерекше шарт.

Қорғанудың заңдылығының бірінші жалпы шарты қажетті қорғану ережесі бойынша қорғалуы мүмкін объектілердің ауқымымен анықталады олар анықталған (адамның жеке басы, тұрғын үй, меншік, жер учаскесі және басқа да құқықтар, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделері).

Екінші жалпы шарт – зиян тікелей қастандық жасаушығакелуі керек. Егер бұл шарт сақталмаса және шабуылды тойтарғанда зиян үшінші біреуге келсе, онда қажетті қорғану актісі де болмайды. Қастандық жасаушыдан қателесіп үшінші адамға зиян келтіру немесе қастандық әрекетке қатыспаған басқа біреуге кездейсоқ зиян келтіру қорғану әрекетінің заңды болуының шартын бұзғандық болып табылады.

Қажетті қорғану шегін сақтау қол сұғұшыға анық шектен тыс, жағдай мәжбүр етпейтін зиян келтіру, қол сұғұшылықтың сипаты мен қоғамдық қауіптілігі дәрежесіне қорғанудың көрінеу сай келмеуі қажетті қорғаныс шегінен шығу деп танылады.

Төтенше жағдайлар, табиғи апаттар, бақылаудан шығып қалған техногендік процестер, қауіп төндіретін басқа да факторлар түрінде адамның, қоғамның не мемлекеттің заңды мүдделеріне қауіп төндіретін тікелей қатердің болуы аса қажеттіліктің негізі болып табылады.

Аса қажеттілік жағдайында жасалатын әрекеттердің мақсаты – адамның, қоғамның немесе мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделеріне тікелей төнген қауіпті жою.

Сол төнген қауіпті жоюдың тәсілі – үшінші тұлғаның заңды мүддесіне, яғни бөгде адамның кәсіпорынның, мекеменің және ұйымның мүддесіне зиян келтіру, сол арқылы төнген қауіптің бетін қайтару.

Әрбір азаматтың конституциялық борышы қоғамдык қатынастарды кылмыстық жолмен келтірілген зияннан қорғау. Осы міндетті жүзеге асыруда жеке адамға, коғамға, мемлекетке қарсы бағытталған іс-әрекеттерді дер кезінде тыюдың, тойтарудың маңызы ерекше. Қоғамға қауіпті іс әрекетті тойтаруда, оның зияндылығын тыюда, сол қауіпті төндірген адамға материалдық, моральдык, және басқа да зиян келтірілуі мүмкін. Мұндай әре-кеттер формальдык. жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің жекелеген баптарында көрсетілген кылмыс құрамына жатуы мүмкін. Бірақта бұл әрекеттер белгілі бір жағдайларда қылмыс болып табылмайды. Өйткені мұндай әрекетте қылмыстың материалдық белгісі болып табылатын басты белгі қоғамға қауіптілік жоқ. Керісінше, мұндай жағдайларда, қоғамдық қатынастарға зиян келтіруге бағытталған кауіпті жою, тойтару коғамға пайдалы іс-әрекет деп танылады. Әрбір азаматтың конституциялық борышы қоғамдык қатынастарды кылмыстық жолмен келтірілген зияннан қорғау.

Қажетті корғану - әрбір адамның заңды және заңмен көтермеленетін әрекеті болып табылады. Әлеуметтік мәні бойынша қажетгі қорғанудың қоғамға кауіптілігі жоқ. Қажетті корғану адамның ең қасиетті, табиғи құқықтары, өмірін, денсаулығын, бостандығын, меншігін т. б. басқа да игіліктерін қорғаудың тәсілі болып табылады.Қажетті қорғану қылмыстылықты тыюды, зорлықпен істелетін қылмыстарға және меншікке, басқа да қылмыстарға қарсы күресудің пәрменді құралы болып табылады

10 – шы дәріс. Жаза түсінігі және мақсаттары

Жоспары: