- •Ж.Ж.Жатқанбаев
- •Валеология
- •Алматы 2002
- •1 Валеология пәні және оның мақсаты мен міндеттері
- •1.1. Валеология пәні
- •1.2. Валеология — денсаулық туралы гылым.
- •1.3. Валеология — иитегралды ғылым
- •1.4. Денсаулык түрлері
- •1.5. Валеология — салауатты өмір сүру салты
- •Кемтар сәби көбейіп т¥р
- •1.6. Салауатты өмір сүрудің салтын бүзатын факторлар
- •1.7. Денсаулыққа зиян келтіретін негізгі ішкі және сыртқы факторлар
- •1.8. П.К.Ивановтың "Табиғатпен табысқан ғұмырындағы табиғи сауықтыру жүйесі"
- •1.8.1. Педагог — Ертіс Ахметов
- •1.8.2. П.К.Ивановтың "Қарғаш" ілімі
- •1.9. Валеология және педагогика
- •1.10. Оқушылардың еңбек сүйгіштігі
- •1.11. Адам және валеология
- •II денсаулық және физикалық белсенділік
- •2.1. Физикалық белсенділік
- •2.2. Дене жатығуларымен шұғылданамын дейтін оқушыларға арналған кейбір ережелер
- •2.3. Жүрек жиырылысы жиілігіне қарай валеологиялық жаттығулар жүргізу режимдерінің кейбір түрлері
- •2.4. Өз дене жағдайын оқушылардың өзі бағалау әдістері
- •2.5. Валеологиялық жаттығулар жасайтын оқушыларға арналған валеологиялық дене шынықтыру түрлері
- •2.6. Денсаулығыңыз мықты болсын құрметті оқушылар
- •2.7. Гиподинамия
- •Гиподинамия көріністері
- •2.8. Валеология ғылымын жақтаушылар Поль Брэгг
- •2.9. Поль Брэгг және оның сауықтыру жүйесі (валеологиясы)
- •2.10. Н.М. Амосов және онын сауықтыру жүйесі
- •III. Денешынықтыру - денсаулық тіреп
- •3.1. Денешынықтыру
- •3.2. Терморегуляция
- •Терморегуляция
- •3.3. Дененшынықтырудың және биохимиялық негіздері
- •3.4. Денешынықтырудың негізгі қағидалары мен жағдайлары
- •3.5. Атмосфералық ауа арқылы денені шынықтыру
- •3.6. Таза ауа — тіршілік кепілі
- •3.7. Денені суық сумен шынықтыру
- •3.11. Валеолошяға белгілі болған адамдар және олардыц іс-әрекеті
- •4.1.Асқорыту жүйесі
- •4.2. Зат алмасу
- •4.3. Тағамдардағы коректік заттар
- •Балалар мен жас өсіпірімдерге қажетті белоктардың, майлардың, көмірсулардың физиологиялық мөлшері (күніне грамм есебімен)
- •4.4. Ағза массасын қалыпты түрде сақтау
- •Дені сау балалардың бойының өсуі мен дене массасының
- •4.5. Тағам мен денсаулық арасындағы байланыс
- •4.6. Тағамдардың химиялық құрамы және олардың денсаулык үшін маңызы
- •4.7. Витаминдер — денсаулық тірегі
- •Суда еритін витаминдер
- •В2 витаминінің кейбір тағамдардың құрамындағы мөлшері
- •Никотин қышқылы
- •В5 витаминінің кейбір тағамдардың құрамындағы мөлшері
- •Кобаламин /в,2 витамині, антианемиялық/
- •Пангам қышқылы /в15 витамині/
- •Аскорбин қышқылы /с витамині, цингага қарсы/
- •Р витамині /флавон, цитрин, рутин/
- •Биотин /н витамині/
- •Птероилглютамин - фолий қышқылы
- •Парааминобензой қышқылы
- •Майда еритін витаминдер Ретинол
- •Кальциферол
- •Токоферол
- •Ғ витамині
- •Q витамині (убихинон)
- •4.8. Ағза тазалығы және денсаулық
- •Н. Семенова
- •4.9. Тамакты шикілей жеу — денсаулык кепілі
- •5.1. Денсаулық психологиясы
- •5.2. Денсаулық және эмоция
- •5.3. Денсаулык және ерік
- •5.4. Стресті болдырмаудың жолдары
- •5.5. Психогигиена және денсаулық
- •5.5.1. Жас ерекшелік шеихогигиенасы
- •5.5.2. Еңбек және оку психогигиенасы
- •5.5.3. Ақыл ой еңбектерінің психогигиенасы
- •5.5.6. Үжымдағы тфшілік өмір психогигаенасы
- •6.2. Гигиена ғылымының негізгі бағыттары
- •6.3. Тәуліктік жүйе режимі
- •6.4. Дене тазалығы
- •6.4.2. Шаш пен тырнақ күтімі
- •6.4.4. Аяқ күтімі (Аяғым менің алтыным)
- •6.4.6. Тіс және ауыз қуысы гигиенасы
- •6.4.7. Киім-кешек және аяқ киім тазалығы (гигиенасы)
- •Үіі. Өнегелі жыныс тәрбиесі
- •7.1. Өнегелі жыныс тәрбиесі дегеніміз не?
- •7.2. Өнегелі жыныс тәрбиесінің максаттары:
- •7.3. Өнегелі жыныс тәрбиесі аса күрделі проблема
- •7.4. Өнегелі жыныс тәрбиесінің үлгісі Өнегелі жыныс тәрбиесінің үш үлгісі
- •7.5. Өнегелі жыныс тәрбиесінің негізгі кағидалары
- •7.6. Жыныстық білім тәрбиесі және оның негізгі бөлімдері
- •17 Таблица Өнегелі жыныс тәрбиесін айқындайтын критерилер
- •7.7. Жыныс қатынасынан жұғатын аурулар
- •8.1. Есірткі заттар және денсаулық.
- •8.2. Денсаулық және наркотикалық заттар.
- •8.3. Зиянды дағды тудыратын заттардың ғылыми терминдері
- •8.4. Алкоголь және денсаулық
- •Денсаулық және залалды дағдылар
- •8.5. Денсаулық және темекі шегу
- •8.6. Залалды дағдыдан құтылуға арналған профилактика
- •8.7. Сауықтырудың көп таралған түрлері1
- •9. Медитацияның түрлері.
- •Дианетика
- •IX. Жастарға валеологиялық білім және
- •9.1. Қазақстан биосферасы
- •9.2. Валеология және этнопедагогика (ұлттық дәстүр)
- •9.3 Батыстағы Байқоңыр космодромы және оның Қазақстан биосферасына әсері
- •9.4. Қазақстан Республикасы территориясындағы әскери полигондар және олардың Қазақстан биосферана тигізетін әсері
- •9.5. Балқаштағы болашақ атом электрстанциясы қазақ еліне зиян келтіреме?
- •9.6. Родон денсаулыққа әсер етеме?
- •9.7. Радиоактивті қалдықтардың адам денсаулығына әсері қандай?
- •9.8. Радиациядан қорғанудың жолдары
- •Жасанды радиоактивті элементтердегі сәулелену (жылдық доза мөлшері)
- •9.10. Адамның тамақ ішуінің адекватты теориясы.
- •9.11. Адам ағзасындағы биорегуляторлар (биореттеушілер)
- •9.12. Теңестірілген тағам теориясы
- •9.13. Адамның миы — ақылдың қайнар көзі
- •9.14. Адамдар ағзасының "Үшінші жағдайы" дегеніміз не?
- •Жумакан жатканбаев
- •Валеология
1.8.2. П.К.Ивановтың "Қарғаш" ілімі
П.К.Ивановтың "Қарғаш" ілімі негізінен 12 қағидадан тұрады.
1. Күніне екі рет табиғи суық суға шомыл, өзіңе жақсы болсын! Қайда болсаң да шомыл, көлде, өзенде, ваннада, душ қабылда. Не суық суды өзіңе ақтара сал. Бұл сенің шарттарың. Ыстық суды суықпен аяқта!
2. Суға түсер алдында не кейін, мүмкін болса, бір уақыт далаға шық, болмаса бірнеше рет тыныстаи алда, ойша өзіңе және барлық адамдарға амандық-саулық тіле!
3. Ішкілік ішпе, темекі шекпе!
4. Аптасына I тәулік бойы ас судан бас тарт, жұманың 18,20 сағатынан, жексенбінің (сағат 12-сіне дейін). Бұл сенің шарттарың.
29
5. Жексенбінің сағат 12-де далаға щық, жалаң аяқ жүр, сейіл ғұрып бірнеше терең тыныс алып, ойлан, жоғарыда айтқандай. Бұл сенің мерекең. Осыдан кейін тәбетің тартқанша қалауыңша тамақ-тан.
6. Қоршаған табиғатты сүй, жағалай түкірме, қақырма. Осыған үйрен — бұл сенің ден саулығың.
7. Әрқашанда қайда жүрсең де, өсіресе қарт адамдармен амандасын жүруіңіз керек. Сау болғың келсе, баршаға саулық тіле, олармен сәлемдесіп жүр!
8. Жұртқа мүмкіндігің келгенше көмектесіп жүр, әсіресе кедейлерге, жарымжан кісілерге көмектес, елеусіз қалған жалғыз қарт адамдарға көмектес. Мұңайған адамдардың қайғы-қасіретін бас. Мұны қуанышпен істе. Кімнің болмасын қажет-керегіне бүкіл жаныңмен жауап беріп, мұқтажына жарауға кіріс. Одан сен досыңды табасың, осылайша бейбітшілік ісіне көмектесесің!
9. Өзіндегі іштарлықты, жалқаулықты, дандайсуды, көрсе қызарлықты, қорқақтықты, жалған нәмысоқойлығынды жең. Адамдарға сен және оларды сүй! Олар туралы қаңқу, жалған сөзді айтпа, біреулердің оларды діттегенін қаперіңе алма!
10. Басынды ауру-сырқаудан, өлім туралы ойлардан босат! Бұл сенің жеңісің!
11. Ойыңды ісіңнен бөлме! Оқыған екенсің — жақсы, бірақ ең бастысы — істе!
12. Айтып жүр, осы тәрбиенді басқаларға тарат, бірақ мақтанба, осыныңмен көтерілемін деме, қарапайым бол!
Мен сіздерді сұрап, жалынамын — деп жазды ұстаз П.К.Иванов — табиғатпен бірге болып, өзіңнің орнынды табиғаттан тап. Сіздің орныңыз бос тұр, оны ешкімде басқан жоқ. Ол орынды ешкім де сатып алған жоқ, ешкімге, ешқандай ақшаға сатылмайды да, өзінің еңбегің мен ісіңмен табиғаттан рахат табасыз. Саған әр қашанда жеңіл болу үшін. Саған бақытпен денсаулық тілеймін.
П.К.Ивановтың негізгі идеясы әрқашанда адамның дені сау болуы қажет. П.К.Ивановтын жүйесін пайдалана отырып, Бронхитті, туберкулезді, созылмалы тонзилиттерді, жүрек ауруларынан бірден айығып кетуге болады. Табиғатта денені шынықтырумен айналысу әркімнің қолынан келеді. Бірақ шектен шығып кетуге болмайды. Өзіңе қажеттісін таңдап ал. Ол туралы Иванов өзі ескертулер жасаған. "Менің жүйемді бірден қабылдап алма, оны пайдаланам деп өз бойыңдағы келісімді денсаулығыңызды бұзып алма. Суық суға шомылам деп рекорд жасаудың қажеті жоқ. Ас-су ішпеудің қажеті жоқ. Табиғат
30
мақтаншақтарды жақсы көрмейді. Ол туралы әр қашанда есте ұстау керек. Ол туралы 1979 жылы ұстаз "Тіршілік даңқы" атты ән ұран шығарған болатын. Ол туралы ол былай деп айтқан еді. "Ән ұранда бәрі бар. Ол дүние жүзіне шарықтап айтылуы керек. Бейбітшілік жер шарында орындалу қажет".
П.К.Ивановтың жүйесі және қағидалары бойынша табиғи сауықтырумен айналысушы адамдардың өмірге деген көзқарасы өзгеріп кетеді. Аурулар денеден кете бастайды. Өлім туралы ойлар көңілге мүлдем келмейді. Тіршілік өмірде мәнсіз жүріс-тұрыс болмайды. Адам бар болмысымен өмірге, саулыққа, қуанышқа,. жақсылыққа, жасампаздыққа біржола бетбұрыс жасап, шаттыққа орана бастайды.