Retoryka I erystyka

1. Pojęcie retoryki, funkcje, zasady

Retoryka – (od łac. reo – mówię pięknie, celowo) sztuka dyskutowania, ozdobnego wysławiania się. Pierwszą szkołę retoryki założył w 378 r. p.n.e. Isokrates. Retoryka pochodzi od słowa „recte” – chwytanie ludzi w sieć słowa.

funkcje retoryczne:

• DOCERE – f. poznawcza,

• DELECTARE – f. estetyczna,

• MOVERE – f. sugestyjna,

3 Zadania /funkcje mowy:

-docere / probare – pouczyć, gdy próbujemy uczyć, informować słuchaczy, udowadniamy coś, przekonujemy poprzez argumenty logiczne, kierujemy nasze działanie do intelektu słuchaczy, pouczenie ma być refleksyjne, subtelne, nie brutalne – najważniejsza dla rodzaju sądowego

- movere/permovere – wzruszyć, poruszyć, odwołanie się do języka wartości do woli, do etyki – najważniejsza dla rodzaju doradczego

- delectare – wzruszyć, zachwycić, bawić, apel do sfery emocji, ukierunkowanie na uczucia, sprawianie estetycznej przyjemności – najważniejsza dla rodzaju popisowego

Uniwersalne zasady retoryki:

1. Organiczności – po raz pierwszy sformułował ją Platon. Mowa jako żywa istota. Złożona z kilku członków, każdy z nich ma swoje miejsce, funkcje i muszą działać harmonijnie. Przemówienie musi być zharmonizowane, każda część ma swoje zadanie do spełnienia i musi je spełniać.

2. Stosowności ( decorum – łac.) – decyduje o właściwym wyborze i zastosowaniu środków retorycznych. Trzeba dobrać właściwy język do tematu. Dostosować swój sposób wystąpienia do okoliczności, w jakich występujemy.

3. Funkcjonalności – osiągnięcie ostatecznego celu wystąpienia jest uzależnione od znajomości środków retorycznych. Cokolwiek pojawia się w naszej mowie, musi mieć swoje uzasadnienie. Nawet szklanka z wodą jest środkiem retorycznym, każda najmniejsza rzecz, gest, nawet kolor ubrania.

*5 faz opracowywania mowy:

- inventio – inwencja, polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu materiału związanego z tematem i celem wystąpienia (badania, ankiety, wywiad)

- dispositio – dyspozycja – porządkowanie materiału, przewidujemy kompozycję, jak zaczniemy, co dalej, jak skończymy, odrzucanie materiału nieciekawego, niewiarygodnego – selekcja

- elocutio- ubieranie w słowa, nadawanie materiałowi kształtu słownego

-memoria – zapamiętywanie

-actio/pronuntiatio – wygłaszanie

2. Neoretoryka

1936R. – nowa retoryka

Ivor Armstrong Richards “Filozofia retoryki”- pojęcie nowej retoryki, uwzględnienie nowych warunków komunikacyjnych. Retoryka stara zostanie zastąpiona nową, rozumianą jako dyskurs, jako działanie językowe; użycie słów w celu wywołania postaw.

Chaim Parelman – szkoła belgijska – wypowiedzi, w których kryje się spór, starcie racji. W każdym sporze chodzi o wartości, poświęcanie dóbr, jakie dobro poświęcić w imię innego. Nie ma sensu konstruowanie długich, logicznych wywodów. Kwestia artyzmu zupełnie nie jest istotna. Retoryka jako teoria argumentacji.

Krytyka retoryczna – od lat 20. XX w. Zrodziła się w stanach. Bada się teksty literackie, muzyczne, itd. Metoda analityczna, która odkrywa środki autora. Mowa, jako komunikacja z publicznością. Badaczy interesuje psychika, aparatura argumentacyjna.

Krytyka literacka – dotyczy tworzenia tekstu.

Odbiorca może być prymarny (realny, zamierzony, sformułowany) lub sekundarny (wtórny, przypadkowy, niezamierzony).

Nowa retoryka zajmuje się oddziaływaniem na audytorium.