3. Аты аңызға айналған ержүрек батырларымыздың бірі, XVIII ғасырдағы Қазақ елінің жоңғарларға қарсы ұлт-азаттық соғысындағы көрнекті қаһарман — Шапырашты Наурызбай Құттымбетұлы.

Құттымбетұлы Наурызбай 1706 жылы Жетісу жерінде, Алатаудың баурайында дүниеге келген. Бұл кезде Ӏле, Талас, Алатау мен Қаратау аралығындағы қазақ пен қырғыз жоңғарларға тәуелді еді. Батырдың көзін ашқаннан естігені батырлар тұралы жырлар, аңыз әңгімелер болып, теңдессіз бай рухани ортада өсті. Екінші жағынан елге үстемдігін жүргізген басқыншы жаудың зорлығы мен зомбылығын да көрді. Мұның өзі жүрегінде оты бар жасты туған елін, атамекенін жаудан азат ету тұралы арманға жетеледі, батыр болуға құлшындырды. Наурызбай батырдың өмірі тұралы бүгінгі күнгі деректерде Шапырашты Наурызбай, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай бабаларымыз Абылай хан айналасындағы бас батырлар қатарында бағаланады. Бұқар жырау осы үш тұлғаның жанындағы мынадай ірі батырларды атайды: Шақшақұлы Жәнібек, Сіргелі Қара Тілеуке, Қарақалпақ Қылышбек, Текеден шыққан Сатай мен Бөлек, Қаумен, Дәулет, Жәпек, Сеңкібай, Шойбек, Таңсыққожа, Мәмбет, Молдабай, Есенқұл және басқалар. Әдеби-тарихи деректер мен ел есінде сақталған аңыз-әңгімелер Наурызбай батырдың бүкіл халықтың ықыласына бөленіп, мақтанышқа айналуы 1727-1731 жылдардың шамасы екендігіне мензейді. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қатарынан бірнеше рет қатты соққы беріп, ақыры үлкен жеңіске жетуі осы уақытқа сәйкес келеді. Алатау етегінде жоңғарлардың Шамалған, Қаскелең, Боралдай секілді атышулы батырлары өлім табатын сұрапыл шайқастарда Наурызбай бабамыз ересен ерлік көрсетеді. Қозыбасыда қалың қол бастап, бас батыр атағына ие болады.

Билет№6

1.Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем

Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем - бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемдегі ойдың болу мезгілін білдіретін құрмаластың түрін мезгілін білдіретін құрмаластың түрі.

Сұрақтары: Қашан? Қашаннан бері? Қашанға шейін ?

Мезгіл бағыныңқылы сөйлемнің баяндауыштары мынадай тұлғалардан жасалады.

а) Жатыс септік тұлғаласындағы есімшіден болады. Екеуі ымырт үйіріле үйден шыққанда, қонақтардың соңы әлі тараған жоқты.

ә) Есімше тұқлғалы етістік пен кезде , күнле , шаңта, уақытта деген мезгіл мәнді сөздердің тіркесінен болады: Күн ұясына төліп келген кезде, Аманкелдіге тағы он шақты адам кездеседі.

б) Барыс және шығыс септік тұлғаысндағы есімше мен шейін, дейін , кейін , соң,бері, бұрын шылаулардың тіркесінен болады. Сейіттің әке-шешес, даланың бір айналсаң қырғыны одадан өлгеннен кейін, Игілік – қалған мал-мүлкін жинап алғысы кеп жетім баланы өз қасына алдырған.

в) –Ша,-ше тұлғалы есімшіден болады. Зейнептен апасын сұрағанша, отырған жерін өзім таптым.

г) Көсемшенің – ғалы,-гелі,-қалы,-келі тұлғасынан болады:Шынында да, Барластар келгелі,Құланбай бұл үйіне кеп қалған емес.

д) Етістіктің шартты райынан да болады: Мен кетсем де, ол үйге кіреді.

е) –ысымен (-ісімен) қосымшалы етістікпен болады. Бүгін қара жел басталысымен, қиыршықтап қар да түсе бастады.

2. Етістіктін болымсыз түрі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Мында өту: шарлау, іздеу

Етістіктін болымсыз түрі— іс-әрекеттің жүзеге аспауын білдіретін етістік фор¬масы. Болымсыз мағына етістік түбіріне (негізге) -ма/-ме, -ба/ бе, -па/-пе жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады: жүрме, жүрмеген, жүрмесе, барғызбайтын, бармағалы, бармай. Болымсыздықараңыз мағына етістіктерге емес, жоқ сөздерінің тіркесуі арқылы да туады: барған емеспін, барғаным жоқараңыз.

3. Менің Отаным – Қазақстан

Менің Отаным – Қазақстан.

Менің Отаным – Қазақстан. Мен Қазақстан тек ғана сол жерде тұрғаным үшін емес, оның кең даласын, тауларын, шыңдарына қанатын бұлттарын, мөлдір көлде- рін жақсы көремін.

Әр жыл мезгілдерінде Қазақстан тамаша!

Көк темде әр түрлі боялармен безендіріеген: он жақта – қызыл дала, сол жақ- та – сары, ал ортасында көк шөп көрінеді. Самал жел жусай ісінен ауаны толты- рады.

Жазғы шілдеде мен тауда демалуды жақсы көремін, әсіресе Үлкен Алматы көлінде. Оның жағасында бәрінде ұмытуға болады: адамдар, ыстық күн туралы. Басқа бір тамаша, арманың орындалатын әлемде болғандай өзінді сезінесің.

Күз мезгілінде барлық дала алтынмен безендіріледі. Таулар бор көгілдір туман басқандай, сондықтан ол көзге суық көрінеді.

Қыста бәрі күмістей, қар жатады. Таулар, дала, ағаштар – бәпрі қармен жа- былған.

Отанымның тарихы сонау жалдардан баталады. Қазақстан жерін хандар басшылығына алған. Бірақ қазақ елі өз мәдениетін дамытқан ел. Ән шығарма- шылығында айтыстың маңызы үлкен. Айтыс көне кезінен келе жатқан және салт-дәстүр, әдетғұрыпта дамыған өлең. Айтыс – жиітпен қыздың арасындаға өлең-диалог, бұл ақындыққа айналған өнер. Айтыста ақын өз шешендігін көрсету керек. Соу өнері маңызды, ақындық өнерін көрсеткен ақын айтыста жеңеді. Айтыста қөғам өміріндегі әлеуметтік жағдай туралы сұрақтар қозғалған.

Қазақ халқының музықалық әспаптары көп. Ең таралған спап – домбыра. Домбыра ағаштан жасалады, оның екі ішегі бар. Домбырада ойнаудың екі түрлі бар: саусақтармен домбыраның ішегін тарту және уру арқылы. Қазақ халқының ішегі бар музыка аспаптарының арасында қобыз җәне жетіген бар.

Қазақ халқының тағы үрлеу және уру арқылы ойналатын музыка аспаптары бар: керней, сыбызғы, адырна, даңғыра, дауылпаз, дабыл, асатаяқ, шындауыл.

Қазақ хақының естелік жерлері бар, ол жерде ғұлама адамдар туып-өскен және өмір сүрген. Соның бір – Шынғыстау, өйткені бұл жерде Абай, Шәкәрім және Мұхтар Әуезов сияқтыданалар Кегінбай, Өскенбай, Құнанбай, дастаншы Нысан тағы басқалары өмір сүрген.

Қазақстан Республикасы рәміздерінің элементтері ежелгіден алынған. Тудың көгілдир түсі аспанның түсін кейіптейді ежелде қазақтар Тәңірге табынған.

Ою-өрнек – алын жабағыға, қойға табынудын ізі. Ежелден ою-өрнекте адамдарды қорғайтык сиқырлықтың күшін көрген.

Қырын – ол құс патшасы.

Тюркі қағанаты пайда болуға дейін Қазақ жерінде сақ тайпалары мекендеген. Сақткардың ою-өрнектері бойынша Республиканың елтаңбасы жасалған. Қазақстан - өрнін тарихын, мәдениетті, ірі ғұламаларын, ежелгі таңбаларын әлемдегі ең ірі мемлекет сақтаған.

Мен Отанымды жақсы көремін.

Билет№7