Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
4 нуска толық ответтері.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
2.47 Mб
Скачать
  1. Билердің қазақ қоғамындағы рөлі мен қызметі.

Жауабы:

Абылай хан жоң­ғар қолына түсіп қалғанда Қаз дауысты Қазыбек би елшілікке барғанда Қалдан Серенге айтқаны… «біз, қазақ, мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз, басымыздан қуат береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз» деп жоңғар ханын сөзден жеңіп Абылай ханды елге алып қайтқан деседі.

«Тура биде – туған жоқ» ­деген­дей, қазақ халқының тарихында қара қылды қақ жарған билер өте көп болған. Со­лар­дың басындағы Төле би, Қаз дау­ысты Қазыбек би, Әйтеке би т.б. хан­ның өзімен шендескен әрі олар көршілес қалмақ, жоңғар, қоқан, хиуа, қарақалпақ, өзбек, қырғыз, түрікмен елдері арасындағы дау-жанжалдарды шешу жолында қоғам және мемлекет қайраткері ретінде көріне білген.

Патша заманының кезеңінде билерді генерал-губернаторлар сайлап, бекіткен. Жалпы қай кезеңде болсын бидің рөлі төмендеген емес. Жұртшылықтың өзі сайлаған билер патшалық билерден анағұрлым беделді болған. Оның мысалы Қалдан Талқанбайұлының өмір жолынан көреміз.

Кей кезде ел-елдің, мемлекет арасында жүрген билерді елші деп те атаған. Тарихта Таңатар, Тәтімбет, тағы басқа кісілердің елші ретінде танылғаны белгілі. Демек, елші дегеніміз де би. Ше­шен де бидің орнында болған. Оны Әз Жәнібек ханның тұстасы Жиренше шешен сөздерінен байқалады.

Қазақ халқының (Қазақ хандығының – Т.Д.) тарихында билер кеңесі ең жоғарғы билік айтатын орын болған. Әсіресе, күрделі мәселелерді шешуге байланысты билер кеңесіне жиналған. Тарихта Мөртөбедегі, Құлтөбедегі, Битөбедегі, ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы Қарақұм мен Ырғыздағы билер кеңесі көп нәрсені шешкен кеңестер қатарынан орын алады. Сондай билер кеңесінде Тәуке хан «Жеті жарғы» заңын бекітіп, заңдастырған.

Билер сотының қазақ қоғамында орны ерекше болған. Нұралы ханның іс-әрекетіне қарсы болып, хан тағынан тайдыруға – 185 би қол қойып, ақ патшаға хат жазған. Билер соты екі жақты тыңдап алып барып, тіпті ант қабылдатқан кезі де болса керек. Қылмыстық іске үкім, азаматтық істерге кесім шығарып отырған. Екі жақтың биі келісе алмаса Төбе бидің алдында тарқасқан.

Тіпті кеңестік кезеңнің өзінде арнайы сайланбаса да ел іші би деп таныған адамдарына әрдайым жүгініп отырған.

2.1916 Жылғы Жетісудағы көтерілістің ерекшеліктері және салдары.

Жауабы:

1916 жылғы шілде-тамызда Жетісу облысындағы қарулы көтеріліс бұқаралық сипат алды.Шу озені мен Ыстықкөлге жақын бүкіл аймақты қамтыды. 10 мыңнан астам қырғыз және қазақ көтерілісшілері Тоқмақты қоршады. Жаркент уезінде көтерілісшілер Таврия, Владислав, Мещеры, Краснодар, Новокиев көтерілісшілері мен подполковник Базилевичтің жазалау отрядының арасында күші тең емес шайқастар болды.

Революцияның ірі ошағы ─ Қарқара аймағы болды. 5мың көтерілісшілер Қарқара жәрменкесін қоршап, Кравченконың жазалау отрядтарын талқандады. 1916 жылы 11 тамызда Лепсі уезінде Масловтың жазалаушы отрядтары 220-ға жуық көтерілісшілерді оққа ұшырды.

Жетісудағы көтеріліс басшыларының бірі Т. Бокин үгіт жұмысына басшылық етіп, соғыстың халыққа қарсы сипатын түсіндірді. Феодалдық тобының сатқындық ролін әшкерелеп, патша жарлыған орындамауға шақырды. Ол 1916 жылғы тамызда революциялық қызметі үшін қамауға алынып, түрмеде Ақпан төңкерісіне дейін отырды. Жетісудағы көтерілісті басуға патша үкіметі жазалау экспедициясын жіберді. 14 батальон, 33 жүздік, 42 зеңбірек, 97 пулемет командасы. Жетісу көтерілісшілері патша әскеріне табандылықпен қарсылық көрсетті, бірақ күш тең болмағандықтан жеңілді. Көтеріліс жетекшілерінің бірі Бекболат Әшекеевті 1916 жылы 9 қыркүйекте жазаушылар Боралдай асуында дарға асты.Сөйтіп, 1916 жылғы қазан айында Жетісу көтерілісі талқандалды.

Салдары

  • Түркістан өлкесінде 347 адам атылды, 168 адам жер аударылды

  • 37355 қазақ отбасылары құнарсыз таулы аймаққа және Балқаш маңындағышөлді далаға қуылды

  • 1916 ж 9 қыркүйекте Бекболатты Боралдай асуында дарға асты.

  • Ж.Мәмбетов абақтыға қамалып, 12 басшымен бірге азаптап өлтірілді.