30 Балл

1. 5. 5Гольджи апаратынын құрлысы құрылымдық элементтері атқаратын қызметтерін жазыныз

Гольджи аппараты 1898 ж италиялық невропатолог К.Гольджи күміс тұздарымен импрегнацияланған нерв жасушасынын цитоплазмасында тапты.Жарық микроскоп арқылы зерттегенде Гольджи комплексі әдетте ядронын жананда орналасқан қоңыр түсті тор кейде қабыршықтар таяқшалар немесе түйіршіктердің жиынтығы түрде көрінеді.Үш түрлі құрылымдық элементтерден тұрады 1 жалпақша келген мембраналық қапшалар-цистерналардан 2 ұсақ транспорттық көбікшелер 3 ірі вакульдерен тұратын комплекс.Саны 6-даг 309ға дейн жететін иілген диск тәрізді цистерналар бірінің үстіне бірі табақшалар сияқты орналасып қаттама немесе диктиосомадеген құрылымдар қалыптастырады.Гольджи комплексінің атқаратын кызмети:

1 цистерналарында ақуыздар мен липидтерді полисахаридтермен біріктіріп плазмаллема бетіндегі гликокаликстің,гликопротеиндерин,гликолипидтерин протеогликандарын қалыптастыру.

2 грЭПТ-да синтезделген заттарды жинақтап оларды процессинг аркылы жетілдіру.

3 пісіп жетілген өнімдерді іріктеп буып түйіп вакулдерді лизосомаларды қалыптастыру бөліп отыру

4 қалыптасып жатқан вакуольдерді гранулдарды лизосомалар мен плазмалеманы мембраналық үзінділермен қамтамассыз

Гольджи аппараты диск тәрізді жалпақша келген 3-6 цистерналардан тұратын диктиосомалардан құралған.Олардың екі беті бар:цис –беті және транс беті.ЭПТ –да синтезделегн ақуыздар транспорттық көбікшелер құрамында Гольджи аппаратының цис-бетіне жетіп қосылады.Цистерналардың қуысында ақуыз молекулалары әртүрлі модификацияларға ұшырап пісіп жетіледі.буылып түйілгеннен кейн олар секреторлық көбікшелер құрамында транс-бетінен бөлініп шығп жасуша ішіндегі құрылымдарға жане жасуша сыртына бағыттайды.

2. 6. 6 Ядроның атқаратын қызметтері қандай

Ядро-жасушаның барлық тіршілік әрекетінін:зат алмасуын ,дамуын реттеп және бақылап отыратын орталық бөлігі.Жасушанң маңызды бөлігі ретінде ядронын атқаратын қызметтері мынадай:

1.генетикалық информацияны сақтап оның стабильді болуын қамтамассыз ету. Тұқым қуалаушылық ақпарат хромосомдар (интерфазада-хроматин)құрамындағы ДНҚ-нын нуклеотидтік тізбегінде арнайы код арқылы жеке гендер түрде жазылып сақталады.әртүрлі зиянды факторлардын әсеринен генетикалық материал мутацияға ұшырауы мүмкин.Ядро ішіндегі репарациялық ферменттер жүйесі арқылы ДНҚ-нын бұзылған бөліктерін қалпына келтіріп, ақпараттын тұрақтылығын сақтайды.

2.тұқым қуалаушылық ақпараты жүзеге асыру қызметі ядронын ішінде транскрипциядан яғни ДНҚ-нын бір полинуклеотид тізбегі бойында м-РНҚ,Р-РНҚ,т-РНҚ синтезделуден басталады.Ядродан цитоплазмаға өткен м-РНҚ рибосомаларда орналасып трансляцияға онын бойында жазылған ақпаратқа сәйкес ақуызды синтездеуге қатысыады. Осы генетикалық процестер арқылы ядро жасуша ішінде өтетін әртүрлі күрделі тіршілік әрекеттерді синтездік ыдырату реакцияларын құрылымдық қорғаныс рецепция кобею даму т.б құбылыстарды анықтап отырады.

3.генетикалық ақпаратты жасушалардың бир ұрпағынан келесі бир ұрпағына беріп отыру.Бұл қызмет ДНҚ-нын редупликацияға қабілеттілігі және қалыптасқан ДНҚ көшірмелері жасуша бөлінуі –митоз кезінде екі жас жасушалар арасында дәлме-дәл бөлу механизмдері арқылы атқарылады. Нәтижесинде олар сапа және мөлшері жағынан абсоллютті тең тұқым қуалашылық материалға ие болады. Сонымен ядрода орталық генетикалық процестер –ДНҚ нын репликациясы және РНҚ-нын транскрипциясы өтеді.

3. 8 Митоз туралы түсінік фазаларын атап бериниз

Митоз гр: -жіп жасушалар бөлінуінің универсалды механизімі.G2-кезеннен шығып жасушанын митозға кірісуі әсерлері қарама-карсы бағытталған екі факторлардын реттеуимен өтеді: митозды М тежейтин және оны қоздыратын.

Митоз кезінде алдымен –ядро сонын сон цитоплазма екиге бөлінеді.Митоздық циклді аяктайтын ұзақтығы 1-3 сағат созылатын кезеннин басты құбылысы –жаңа буыннын жас жасушалары арасында генетикалық материалдың тен бирдей бөлінуі.митоз негізі төрт фазадан тұрады профаза метафаза анафаза телофаза

1 профаза –кезинде хроматинниин конденсациялануы басталып нәтижесінде ол жіпше тәрізді хромосомдарға айналады.генетикалық материалдың тығыздалған мұндай түрі митоз кезінде оны тең бөлуге мумкіндік береді. Профазанын соңында ядролық қабық бұзылып кариоплазма араласып кетеді.Ядролық қабықтын жанында орналасқан жұп центриольдер бір-бірінен ажырап жасушанын қарсы полюстерине жылжыиды.Нәтижесинде хромосомдардын ажырауын камтамассыз ететин бөліну аппараты –митоз ұршығы құралады.

2 Метофаза кезинде конденсациялануынын күшеюі нәтижесинде хроматиннин қысқарылуы мен қалындауы ұлғайып хромосомдар қысқа және жуан таяқша пішінге ие юолады.ОЛардын морфологиясы осы фазада анық көрінеді сондыктан да медициналық генетикада метафазалық хромосомдар жиі зертеледі.микроскоп арқылы метафазаны зерттегенде көзге көрінетін ерекшелігі барлық хромосомдардың жасушанын ортасына қарай жылжып центромерлерімен экваторлық жазықтықта орналасуы.Апалы сіңілі хроматидтер бір-бірінен ажырап арасында саңылау пайда болады. Бұл кезде олар тек центромер арқылы бірігіп тұрады. Метафаза митоз уақытының үштен бір бөлігін құрайды.

3 Анафаза –кезинде бір мезетте барлыұ хромосомдардың хроматидтері бір бірінен центромер аймағында ажырап жұп хромосомдардың сыңары түрінде жасушаның қарама қарсы полюстерине 1,0 мкм/мин жылдамдықпен жылжыйды.Хромосомдар полюстерге жакындаган сайын кинетохорлық микротүтікшелер қысқарып отырады. Анафазанын сонында аналық жасушанын екі полюсінде қайтадан хромосомдардың бірдей екі диплоидтық жиынтығы қалыптасады.

4 Телофаза –митоздын сонгы фазасы.Хромосомдар деконденсацияға ұшырап интерфазалық ядроға тән хроматин құрылымына айналады:ядролық қабық және ядрошық қайтадан қалыптасады.Телофазада екі жас жасушалар арасында органеллалар да азды копті тең мөлшерде бөлінеді.ен сонында жас жасушалар бір бірінен толық ажырайды

4. 11 Биологиялық мембараналардың жалпы құрылысы және олардың түрлері

Биологиялық мембраналардың күрылысына ассиметриялық кдсиет тән, Сыргқы және ішкі сыңар қабаттарыньң липидтік және ақуыздық та құрамдары әртүрлі. Бүл жағдай мембрана беттерінің функциялық айырмашылықтарьш анықтайды.

Бейнеленген биологиялык мембраналар плазмалъқ (плазмалемма), ядролъқ (кариолемма) қабықтарды және мембраналы органоидтарды күрайды.

5. 12 Гистологияда қолданылатын бояулардың түрлері (қышқылдық, негіздік, нейтральды) – анықтамасы, мысалдар келтіріңіз.

6. 14. Жасушалардың өлуі: апоптоз және некроз туралы түсінік, механизмдерінің айырмашылығы, медициналық маңызын сипаттаңыз.

7. 18 Эпителий тіндерінің атқаратын функциялары (барьерлік, қорғаныш, транспорттық, сіңіру, секреторлық, экскреторлық, рецепторлық).

8. 45.Эмбриондық гемоцитопоэздің этаптарын (мезобластикалық,бауырлық,медуллярлық) атап беріп сипаттама беріңіз.

Эмбриондық қан түзілудің мезобластикалық н/е ұрықтан тыс этапының ерекшелігі мынада:ол ұрықтың денесінен тыс –сары уыз қапшықтың қабырғасында,хорион мен жалғаулық сабақшада адам эмбриогенезінің 2-ші аптасының соңынан бастап өтеді.

Сары уыз қабы қабырғасының бос орналасқан,жұлдызша пішінді мезенхималық жасушалары энтодерманың индукциялаушы әсерінен кішкентай тығыз жиынтықтарға –қан аралшықтарынан жинала бастайды.Қан аралшықтарының периериялық жасушалары созылып,жалпайып және ұштарымен дәл өзіндей көрші жасушалармен баланысады да,қалыптасып келе жатқан қан тамырларының эндотелий қабатын құрайды.

Қанның бауырда түзілуі.Бауырда эмбриогенездің 3-4-аптасында дами бастайды,ал 5-6-аптасында ҚДЖ-лары сары уыз қапшықтан бауырдың тамыр жүйесіне қоныс аударады.Алғашқы кезде мұнда эндоваскулярлық мегалобластикалық эритропоэз өтеді,яғни біріншілік мегалобласттар пайда болады.7-аптадан бастап ол экстраваскулярлық нормабластикалықтэритропоэзге алмасады.Бауырда эритропоэзбен бір мезгілде мөлшер саны 12-аптадан кейін өсетін гранулоциттер дамиды.Мұнда сонымен қатар тромбоциттердің даму көзі-мегакариоциттер және В-лимфоциттер де пайда бола бастайды.

Бауырда қан түзілу процесі белсенділігінің ең жоғарғы шегіне құрсақ ішіндегі дамудың 5-айында жетеді.

9. 46.Сүйектің қызыл кемігінде өтетін гемопоэз( басталу кезеңі,өту ерекшелігі-универсальды гемопоэз және гемопоэздің орталық мүшесі жайлы түснік)

Сүйектің кемігі әр түрлі сүйектерде 7-8-аптадан 19-аптаға дейін,олардың пайда болуына орай дамиды.Осыған сәйкес,сүйектің қызыл кемігінде өтетін гемоцитопоэз эмбриогенездің 10-аптасынан 22-аптасына дейін созылады.Бауырдан шыққан ҚДЖ-лар сүйектің қызыл кемігін қоныстанып және көбейтіп,полипотентті ҚДЖ-ның үшінші буынын құрайды.Осы кезден бастап және де онтогенездің бұдан былайғы кезеңдерінде сүйектің қызыл кемігі барлық басқа гемопоездік мүшелерді ҚДЖ-мен жабдықтайтын қан түзілудің орталық ағзасына айналады.

10-11-апталарда сүйектің қызыл кемігінде нормобластикалық эритропоэзге ауысатын мегалобластикалық эритропоэз басталады.

10. 47.Талшықты дәнекер тіндердің функциялары:трофикалық,биомеханикалық,қорғаныш,регуляторлық,морфогенездік,пластикалық түрлеріне анықтама беріңіз.

Талшықты дәнекер тіндер барлық дәнекер тіндерге ортақ белгіге ие –жасушааралық зат көп.Талшықты дәнекер тіндер барлық ішкі орта тіндеріне тән мына функцияларды атқарады:

1)тропикалық(зат алмасу немесе метаболизмдік)-тіндік құрылымдардың қоректенуін реттеу,гомеостазы мен зат алмасуын сүйемелдеуге қатысу.Бұл функцияны іске асыруд басты рөлді негізгі аморфты зат орындайды.

2)биомеханикалық-коллагенді және эластикалық талшықтар барлық ағзалардың талшықты қаңқасын қалыптастырып,олардың беріктігін және серпімділігін анықтайды;

3)қорғаныш-бөгде заттар мен микроорганизмдерді заласыздандыру,организмді механикалық зақымданудан сақтау.

4)регуляторлық және морфогенездік –көптеген жасушалық типтер,тіндер және ағзалар үшін дәнекертінді қоршауы тек пассивті тіректік рөл ғана атқармайды,сонымен бірге оның қйымдастырушысы және информациялық да маңызы зор.

5)пластикалық-тіршілік ету ортасының өзгеріліп тұратын жағдайларына адаптациясы және регенерациясы түрінде көрінеді.

11. 59.

12.60.

13. 6464) Арнайы қасиеттi дәнекер ұлпаларға май, ретикулин, кiлегейлi, бояутек ұлпалары жатады. Май ұлпасы (textus adiposis)-өте жоғары зат алмасу белсендiлiгiне ие, ондағы липидтер қоры тұрақты жаңарып тұратын ұлпа. Бұл тұрақтылықты сақтау май қыртысының жиналуы (липогенез), iске жұмылдырылуы (липолиз) процестерiмен қамтамасыз етiледi. Май ұлпасы жануарлар (жабайы) организмiн механикалық зақымданудан, жылу шығынынан қорғап, су қоры болып келiп, қаттылықты кемiтуде зор рөл атқарады. Ретикулин ұлпасы (textus connectivus reticularis) қан түзу ағзаларының (миелоидты, лимфоидты) стромасын құрып, бауыр қойнауын қоршап, торлы құрылым түзiп, ретикулин талшықтары және ұзын өсiндi түзетiн жасушаларынан (фибробластардан) тұрады. Олар үлкен фагтармен бiрге арнайы микроорта құрып, әртүрлi қан жасушаларының көбеюiн, жетiлуiн және аууын қамтамасыз етедi. Кiлегейлi ұлпа (textus mucosus)-жұмсақ, дiрiлдек болады, себебi онда жасуша аралық заттек басым болғанымен, талшықтар нашар дамиды. Оның басқа ұлпалардан ерекшелiгi сол, онда ұсақ қан, сөл тамырлары, жүйке талшықтары болмайды. Кілегейлі ұлпаны ұрықтардың кiндiк бауынан, жетiлген организмдегi көз алмасындағы мөлдiр денеден көруге болады. Кiлегейлі ұлпа жасушалары фибробластарға ұқсас, кейде цитоплазмасында бiршама гликогендер сақталады, бiр-бiрiмен байланысатын өсiндiлерi болады, жасушада негiзгi түрсiз зат түзiледi. Бояутек ұлпа (textus pigmentosus) борпылдақ талшықты дәнекер ұлпаны еске салады, бiрақ мұнда бояутек жасушаларының саны, қан тамырлары көп болады. Бұл ұлпа көздiң нұрлы, тамырлы қабықтарында орналасады. Бояутек ұлпа жасушаларына-фибробластар, фиброциттер, гистиоциттер, шүйгiн жасушалар және лейкоциттер жатады. Бояутек жасушалары меланоцит және меланофорлар деп, екiге бөлiнеді.

14. 65) Гиалинді шеміршек - textus cartilaginеus hyalinus), әйнек тәрізді  деп те аталатын (гр.  hyalos –  әйнек) мөлдірлігі мен ақ-көкшіл  түсіне қарай, шеміршек тінінің  түрлерінің ішіндегі көбірек  таралғаны. Ересек адамдарда қабырғаның  төс сүйегіне байланысқан ұштарында,  тыныс алу жолдарында, жілік сүйектерінің  беттерінде кездеседі. ұлпаның ең көп тараған негізгі түрі. Сүтқоректілердің ересек организмінде олар буындардың үстін, қабырғалардың ұштарын, кеңірдекті және т.б. органдардың шеміршектерін құрайды. Гиалинді шеміршек тығыз, серпімді және түсі мөлдір болады. Шеміршектің жасушалары негізгі заттың ерекше қуыстарында орналасады. Көбінесе олар 3-4 жасушалардан тұратын топтар түзеді. Бұл топтар бір жасушаның бөлуінен пайда болатындықтан изогенді топтар деп аталады. Қартайған сайын шеміршектің негізгі заты тығыздалып, жасушалары дискі тәрізді және бұрыш тәрізді болады. Гиалинді шеміршек ұлпасының клеткааралық заты мөлдір біркелкі болып келеді. Эластинді шеміршек ұлпасының клеткааралық затында эластин талшықтары, ал талшықты шеміршек ұлпасында коллаген талшықтарының будалары болады. Шеміршек ұлпасы сыртынан шеміршекқаппен (перихондрий) қапталған.

15. 66) Пластикалық сүйек ұлпасы. Құрылысы: пластинкалы сүйек ұлпасы (textus osseus lamellaris) көбінекей ересек организмде кездесетін сүйек ұлпасы. Олар сүйек пластинкаларынан тұрады. Көршілес пластинкалы талшықтың бағыты әр түрлі болады. Сүйек пластинкаларының ұзындығы мен қалыңдығы бірнеше микрометрден жүздеген микрометрге дейін болады. Пластинкалар фибриллалардан тұразы. Орталық бөлігінде фирриллалар бойлай, ал периферия бойында көлденең орналасады. Бір плпстиканың сүйектері басқа пластинкаларға да өтіп, сүйектің бірыңғай негізін түзеді. Сонымен қатар әр пластинканың өзінде ғана перпендикулярлы орналасатын арнайы фибриллалар мен талшықтар болады, сондықтан қабыршақты сүйек тіні өте берік болады.Осының әсерінен пластинкалы сүйек ұлпасы берік болады. Жалпақ және түтікті сүйектер көбінесе осы сүйек ұлпасынан тұрады. Пластинкалы сүйек тінінен ағзада сүйектің кеуекті заты түзіледі.

16.6868) Организмдегі нерв тiнiнiң маңыздылығы нерв жасушаларының (нейрондар) тiтiркендiргiштi қабылдау, қозу, импульсті түзу және оны өткiзу сияқты негiзгi қасиеттерiмен айқындалады. Нерв тiнi нерв жүйесi мүшелерiнің құрылысының негiзi болып табылады. Нерв тiнi арнайы қызметтер атқаратын нейрондар мен нейроглиядан тұрады. Нейроглия нейрондардың қызметiн қамтамасыз етедi және тiректiк, трофикалық, шектеушi, секреторлық, қорғаныштық қызметтерiн атқарады. Нейрондар немесе нейроциттер нерв жүйесінің маманданған жасушалары. Олар сигналдың қабылдануына, өңделуіне және жеткізілуіне жауапты. Нейрондар- ды қызметтеріне және тармақ- тарының санына қарай жіктейді. Нейрондар дене және тармақтардан тұрады. Бұл тармақтар – аксон (нейрит) және сандары әр түрлi, тармақталған дендриттер болып жiктеледi. Аксон арқылы импульс жасуша денесiнен өтедi. Нейрондардың қызметтерiне байланысты жiктелуі: афферентті (немесе сезiмтал, рецепторлы) – импульсты қабыл- дайды; ассоциативтi (кiрiстiрмелi) – нейрондар арасындағы байланысты жүзеге асырады; эффекторлы – импульсты жұмыс- шы мүшелердiң тiндерiне өткiзедi.

Нейроглия (neuroglia, грек, neuron — нейроцит, жүйке клеткасы, glia — желім) — жүйке ұлпасының құрамына кіретін жасушалық құрылым. Нейроглия жасушаларын глиоциттер деп атайды. Нейроглия өз кезегінде: макроглия және микроглия болып екі топқа бөлінеді. Макроглиялар эктодермадан дамиды және олар: эпендимоциттер, астроциттер және олигодендроциттер болып үш топқа бөлінеді. Эпендимоциттер ми қарыншалары мен жұлынның орталық өзегінің қабырғаларын астарлайды. Астроциттер ми және жұлынның құрамына кіреді.

17. 69) Синапстер (греч. Synapsis – қосу, қосылыс, байланыс ) – қозғыш жасушалар арасындағы функционалдық байланыстар. Сигналдарды өткізеді және оларды өңдеп өзгертіп отырады. Синапстер нейрондардың бір-бірімен қатысына мүмкіндік туғызып, нерв жүесінің, ми қызметінің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Синапстер пресинапстық (синапс ұшы), синапстық саңылау (екі клетканы бөліп тұрады), постсинапстық (хабар қабылдаушы клетка бөлігі) бөлімдерден тұрады. Нейронаралық Синапстер көбінесе бір жүйке клеткасының аксонының ұшы мен денесінен және екінші бір клетканың денесінен немесе дендритінен не аксонынан құрылады. Осы құрылысына қарай олар аксо-соматикалық, аксо-дендриттік, аксо-аксондық синапстердеп аталады. Кейбір клеткаларда өте көп (мыңдаған)жеке пресинапстық талшықтар аяқталса, екінші біреулерінде не бары бір-ақ синапс болады. Синапстер қоздырушы, тежеуші синапстер деп бөлінеді және бұл процесс химиялық және электірлік жағдайлар арқылы іске асады. Әрбір нейронның денесіндегі синапстардың саны 100, тіпті бірнеше мыңға дейін болуы мүмкін. Ал әрбір нерв талшығы 10 мыңға дейін синапс түзе алады. Қазіргі кезде жұлын мен мидың түрлі бөлімдерінде 2 түрлі синапстар бар екені анықталды: қоздырушы және тежеуші синапстар. Әрбір нерв клеткаларында көптеген тежеуші және қоздырушы синапстар болады. Бұл нерв әрекеттерінің бір-бірімен байланысты қызмет атқаруын қамтамасыз етеді.Нерв талшығы арқылы келген қозу синапстық көбіктегі медиатордың пресинапстық мембранасынан өтіп, синапс аралығына құйылуына түрткі болады. Ол медиатор синапс аралығындағы клеткаралық сұйықта диффузды түрде тарап, постсинапстық мембрананы тітіркендіреді. Постсинапстық мембранада медиатордың әсері қайтадан қозуға айналады.

18. 77

19.79

20.84