8. Инвестициялық меншіктің кейінгі бағалануы. Кейінгі шығыстар. Инвестициялық меншікті жіктеудің өзгеруі.

9. Сатуға арналған айналамнан тыс активтердің танылуы және жіктелуі (қехс(ifrs)5).

1.Әр тҥрлі кӛздерден алынған қаржылық қаражаттар екі ҥлкен топтан тҥратын: ҧзақ

мерзімді және ағымдагы активтерге салынады. Ӛндірістік процесте бір жылдан, артық

уақыт пайдаланылатын активтерді ҧзақ мерзімді, ал бір жыл ішінде пайдаланылатын және

ақшаға айналатын активтерді қысқа мерзімді активтер деп атайды.

Ҧзақ мерзімді активтер ҧйымның экономикалық ресурстарына жатады. Бҧлар бір кӛп

жыл ішінде айналысқа тҥсіп, осы ҧйымға ақшалай табыстар келтіру керек.

Бухгалтерлік есепте негізгі қҧралдар деп ӛндіріс ҥдерісінде ҧзақ уақыт бойы, яғни

бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, ӛзінің бастапқы тҥрін, кӛлемін сақтай отырып,

қҧнын шығарылған ӛнімге, орындалған жҧмысқа, кӛрсетілген қызметке есептелген

амортизациялық аударым мӛлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек

қҧралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.

Негізгі қҧралдарға — қозғалмайтын мҥлік, жер учаскелері, ҥйлер мен ғимараттар,

ӛткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, ӛлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен

қҧралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық

қҧралдары, кӛлік тасымалдау қҧралдары, аспаптар, ӛндірістік және шаруашылық қҧрал-

саймандары, ӛнім және жҧмыс малдары, кӛп жылдық кӛшеттер, шаруашылықтың ішкі

жолы, тағы да басқалар жатады.

Яғни негізгі капиталдың бір бӛлігін материалдық емес активтер қҧрайды: патенттер,

тауар маркалары және тауардың белгілері, табиғи және басқа ресурстары, ЭВМ

бағдарламалары, жаңа технологиялық шешімдер, шаруашылық ҥрдісіне пайда әкеледі.

Материалдық емес активтер инвестициясы белгілі бір уақытта ол қосымша пайдамен

сатылып алынады, алынған кәсіпорынмен қолданылады және амортизациялық шоттың

шығарылуы арқылы. Нарықтық қатынас дамыған сайын кӛлемі мен материалдық емес

активтертердің бір бӛлігі ҧлғайып кәсіпорынның негізгі капиталының кӛлеміне әсер етеді.47

Кәсіпорындар ӛзінің меншігіндегі активтерін сол кәсіпорынды басқару, ӛнім ӛндіру,

басқадай заңды және жеке тҧлғаларға қызмет кӛрсету, яғни шаруашылық субъектінің

алдағы уақыттарда табыс табуы ҥшін пайдаланады.

Нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жҥргізуші субъектілерде бухгалтерлік

есеп туралы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жасалған бухгалтерлік есеп

стандарты мен қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің типтік шоттары

жоспарына сай бекітілген ортақ қағидалар мен ережелері және Қазақстан Республикасы

Қаржы және Кіріс министрлігінің бухгалтерлік есеп жӛніңде шығарған нҧсқаулары мен

ережелері, сондай-ақ ҧсыныстары негізінде ҧйымдастырылады.

Активтер ҥш сатыдан: анықтау, тану және бағалаудан тҧрады. Анықтау сатысында

шаруашылық фактілерінің негізіне карай алынған және есеп бақылауына тҥскен ҧйымдар

қызметтінін қалыпты жағдайында қызмет аткаруына және алдағы кезеңде экономикалық

табыс келтіретін активтер жатады.

10. Сатуға арналған айналымнан тыс активтерді бағалау. Сатуға арналған активтердің тобы.

Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ҚЕХС-ына

(IFRS) сәйкес сатылуға арналған болып жіктелген ҧзақ мерзімді материалдық емес

активтерге (немесе сатылуға арналған болып жіктелген шығу тобына қосылған)

қолданылмайды.

Кейбір материалдық емес активтер физикалық субстанцияда, мысалы, компакт-

дискіде (бағдарламалық қамтамасыз ету ретінде), қҧқықтық қҧжаттамада (лицензия

немесе патент ретінде) немесе таспада болуы мҥмкін. Материалдық және материалдық

емес элементтері бар актив 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар

ҚЕХС-ына (IАS) сәйкес есептелу немесе осы Стандартқа сәйкес материалдық емес актив

сияқты есептелу қажеттігін анықтау кезінде ҧйым мҧндай элементтердің қайсысының

маңызды екені туралы кәсіби ойлауды қолданады. Мысалы, бағдарламалық басқару

арқылы жҧмыс істейтін станок ҥшін нақты жасалған бағдарламалық қамтамасыз етусіз

жҧмыс істей алмайтындықтан, мҧндай бағдарламалық қамтамасыз ету станоктың

қҧрамдас бӛлігі болып табылады және жылжымайтын мҥлік, ҥйлер мен жабдықтар

ретінде есептелуі тиіс. Бҧл компьютердің операциялық жҥйесіне де қатысты.

Бағдарламалық жабдықтар тиісті аппараттық қҧралдардың бӛлігі болып табылмайтын

материалдық емес актив ретінде есепке алынады.

Осы Стандарт басқалармен қатар жарнама, дайындық, жіберу жҧмыстарының,

зерттеулер мен әзірлемелер шығындарына қолданылады. Зерттеу және әзірлемелер

саласындағы қызмет білімнің дамуына бағытталған. Сол себепті мҧндай қызмет тҥрі

активтің физикалық субстанциясының пайда болуына әкелсе де (мысалы, тәжірибелік

ҥлгі), активтің физикалық элементі материалдық емес активке, яғни бҧл активтегі білімге,

қатысты екінші орында болып табылады.

Қаржылық жалдау кезіндегі актив материалдық, сондай-ақ материалдық емес болуы

мҥмкін. Бастапқы танудан кейін жалға алушы осы Стандарт бойынша қаржылық жалға

алу (беру) шарты бойынша ҧсталынатын материалдық емес активті есепке алады.

Кинофильмдер, бейнежазбалар, пьесалар, қолжазбалар, патенттер және авторлық

қҧқықтар сияқты баптарға қатысты лицензиялық келісім бойынша қҧқықтар 17 ҚЕХС

(IAS) қолданылу аясынан шығарылады және осы Стандарттың қолданылу аясында

болады.

Қаржылық есептіліктің халықаралық стандартының қолданылу аясынан шығуы, егер

қызметтің және операциялардың белгілі бір тҥрлері басқаша шешілуі ықтимал есепке алу мәселелерінің пайда болуына әкеліп соқтыратын барынша арнайы сипатқа ие болған

жағдайда, орын алуы мҥмкін. Мҧндай мәселелер ӛндіру салаларында мҧнайды, газды

және минералдық ресурстарды барлауға, ӛңдеуге және ӛндіруге арналған шығындар

бойынша, сондай-ақ сақтандыру шарттарына байланысты туындайды. Тиісінше, осы

Стандарт осындай қызмет тҥрлеріне және осындай шарттарға арналған шығындарға

қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт ӛндіру салаларында немесе сақтандыру

ҧйымдарында қолданылатын басқа материалдық емес активтерге (компьютерлік 48

бағдарламалық қамтамасыз ету сияқты) және басқа да (іске қосу жҧмыстарына арналған шығындар сияқты) шығындарға қолданылады

11. Сатуға арналған айналымнан тыс активтердің және олардың топтарының құнсыздануынан зияндарды тану. Сату жоспарының өзгеруі.

12. Бағалау міндеттемелері: танылуы және бағалануы (ҚЕХС(IFRS)37). Нақты міндеттеме. Өткен оқиғалар. Ресурстардың шығып кету мүмкіндігі. Міндеттің сенімді бағалануы.

13. Шартты міндеттемелер, шартты жағдайлар, қаржылық есептілікте ашып көрсетілуі. Қиындық туғызатын шарттар. Қайта құрылымы.

14. Дисконттық құн түсінігі. Жай және күрделі пайыздар. Ақшаның болашақ құны. Ақшаның ағымдағы құны. Аннуитеттер, олардың түрлері

15. Жал түсінігі. Жалдың жіктелуі. Жал алушылардың және жал берушілердің қаржылық есептілігінде операциондық жалдың бейнеленуі(ҚЕХС(IFRS17).

16. Жал алушылардың және жал берушілердің қаржылық есептілігінде қаржылық жалгерлік: бастапқы танылуы мен бағалануы, кейінгі бағалануы (ҚЕХС(IFRS17)

17. Кері жал бойынша операциялардың есебі. Кері операциондық және кері қаржылық жал.

18. Функционалды валюта. Шетел валютасындағы операцияларды бейнелеу (ҚЕХС(IFRS)21). Бастапқы тану. Бағамдық айырмашылықтарды тану. Шетелдік қызмет. Функционалды валютадан бөлек есептіліктегі валютаны қолдану. Ұсыну валютаға қайта есептеу.

Валюталық операциялар тҥсінігінің мазмҧны мен мәнін толық ашу ҥшін негiзгi

терминдерге анықтама беру қажет. Соның iшiнде негiзгiсi шетел валютасы. Валюта мемлекеттердiң заңды қҧралы ретiнде қабылдаған ақша бiрлiгi немесе банкноттар, қазынашылық билеттер мен тиындар. Сонымен қaтap айналыммен шығарылатын бiрақ, айырбастауға жататын aқшa белгiлерi. ҚР-ның Ҧлттық Валютасы тенге. Шетел валютасы шет мемлекеттердiң валютасы (доллар, евро, рубль). Валюталық қҧндылықтарға:

1. Шетел валютасы.

2. Шетел валютасындағы бағалы қағаздармен тӛлем қҧжaттapы (акция, облигация) және басқа шетел валютасында кӛрсетiлген қарыз міндеттемелері.

3. Бағалы металдар -алтын, кҥмic, платиналық ток металдары барлық тҥрде және жағдайда ювелир бҧйымдары.

4. Табиғи бағалы металдар -алмаз, рубин, изумрудтар, жемжуг және т.б. ҚР-ның валютасына кiредi.

5. Айналымдағы сонымен қaтap айналымнан шығарылған бiрақ айырбастауға жататын ҚР-ның ҦБ-нiң билеттерi мен тиындары тҥрiндегi теңгелер. ҚР-ның банктерiндегi мен басқа да несиелiк мекемелерiндегi орналасқан теңгелей қаржылар.

6. ҚР-дағы валютасындағы бағалы қағаздар, теңгеде кӛрсетiлген тӛлем қҧжаттарымен қарыз міндеттемелер.

Ҧлттық және шетел валютасындағы операцияларды жҥргiзетiн субъектiлерге қосып «резидент пен бейрезиденттер» саналады. «Резидент» - тҥсiнiгiнiң қҧрамына келесi категориялы азаматтар мен мекемелер кіреді:

1. ҚР-ның территориясында тҧратын тҧлғалаp.

2. ҚР заңдарына сәйкес және ҚР территориясында орналасқан заңды тҧлғалар.

3. Заңды тҧлғa ретiнде саналмайтын бiрақ ҚР-ның заңына Сәйкес

қҧрылған мекемелер мен организациялар.

«Бейрезидент» -тҧлғаларға жатады:

1. ҚР-нан тыс мемлекеттерден тҧрақты мекен жайы бар заңды

тҧлғалар, сонымен қaтap ҚР-ның уақытшa тҧлғалары.

2. Шетел мемлекеттерiнiң заңына сәйкес және тҧрақты мекен-жайы жоқ

тҧлғалар.

3. Заңды тҧлғa болып табылмайтын мекемелер мен организациялар.

4. ҚР-ның территориясында шетел дипломатиялық және басқа да ресми

представительствалар.

Банк валюталық операцияларының келесi тҥрлерiн орындайды:

1. Валютаны сату және сатып алу.

2. Клиенттiң валюталық шоттарын жҥргiзу және депозиттер қабылдау.

3. Валютада халықаралық есеп айырысу.

4. Валюталық несиелер беру.