5. Саузерн-блот және нозерн-блот анализдеріне сипаттама беріңіз.

Электрофорезбен ажыратылған РНҚ фрагменттерін мембранаға көшіріп, бекіту әдісі. Әрі қарай РНҚ фрагменттері белгі салынған нуклеинқышқыл сынамаларын қолдана отырып анықталады.

Саузерн бойынша блотинг әдісінің маңызы жалпы геномнан жеке гендерді бөлуде арта түседі. Бұл молекулалық деңгейдегі күрделі жұмыс үлкен мұқияттылықты керек етеді. Мысалы, сүтқоректілер клеткасының геномы 10⁹ н.ж. құралған болса, онда ұзындығы тіпті 5000 н. ж. тең жалғыз ген геномның бар болғаны ядролық ДНҚ-ының 0,00005 %-ін ғана құрайды.

Әдісті РНҚ үшін де қолдануға болады. Мұнда гибридизация өткізу үшін бірқатар өзгерістер енеді. Бұл әдіс Нозерн блотинг деп аталады (Саузерн — оңтүстік деген мағынаны білдірсе, керісінше Нозерн-солтүстік әдісі де-ген атау пайда болды). Қалған операциялар генотеканың скринингісіндей өтеді: нитроцеллюлозалы сүзгіде ДНҚ денатурацияланып, радиоактивті сүңгімен гибридизацияланады және қажет ген орналасқан ДНҚ үзінділері радиоаутографияның көмегімен табылады.

6. Гүлді немесе жабық тұқымды өсімтерге сипаттама. Қосжарнақтылар (магнолиопсиптер) класы.

Жабық тұқымдылардың саны 250 мыңнан 300 мыңға дейін барады. Жабық тұқымдлардың спорофиті: ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер ( 1,2, көпжылдық); вегетативтік органдары көптеген әртүрлі гистологиялық элементтерден тұрады, түтіктері бар; арнайы маманданған вегетативтік органдары бар – түйнек, бадана; тұқым бүрлерін жеміс жапырқшалары жауып тұрады. Гаметофиті: аналық гам-і – 8 клеткадан тұратын ұрық қабы; аталық гам-і – тозаң, вегетативтік және генеративтік клеткадан тұрады. Ұрықтануы: қосарланып ұрықтанады; спермияның бірі жұмыртқа клеткасымен, ал екінші – екінші реттік ядромен қосылады. Тұқымы: тұқымы тез п.б. (3-4 апта); эндоспермі – триплоидты, 3 н; ұрықтың бір-екі тұқым жарнағы болады: тұқым жемістің ішінде болады. Көбеюі.Спорофитте гүлдер пайда болады, ал оларда микро және мегаспоралар жетіледі. Споралары спорангийлерінің ішінде өсіп гаметофиттерге айналады. Аталық гаметофит тозаң, екі клеткадан, ал аналық гаметофит ұрық қабы, сегіз клеткадан тұрады. Жыныстық процестің нәтижесінде тұқымбүрінен дән, ал гүл түйінінен және гүлдің басқа да бөліктерінен жеміс пайда болады.

Қосжарнақтылар саны 200 мыңнан астам болады. Бұларға 300-дей тұқымдас жатады. Қосжарнақтылардың ерекшелігі: ұрықтың екі тұқым жарнағы бар; тамыр – кіндік; сабағы – жуандайды, себебі өтк шоқтары ашық; жапырақ – жай, күрделі, жүйкеленуі – торлы; гүлдерінің мүшелері – 5 қатар. Қатарлары: көп жемістілер или магнолия тәрізділер (магнолия, тұңғиық, сарғалдақ); раушангүлділер тектес бос желектілер (раушангүлдер, тобылғылар, итмұрын, шатыргүл, құлқайыр); раушангүлділер тектес бір жабынды өсімдіктер (шамшат, қайың, тал); раушангүлділер текстес біріккен желектлер (шырмауық, арамсояу, алқа).

7. Генетика пәнi. Даму тарихы. Қазақстан ғалымдарының генетика ғылымының дамуына қосқан үлестері.Генетиканың практика үшiн маңызы. Генетикалық символикалар.Б

Генетика – барлық тірі организмдерге тән екі қасиетті – тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының негізгі бір саласы. Тұқым қуалауылық туралы алғашқы түсініктерді тіпті ертедегі грек ғалымдары да берген болатын. Грек дәрігері Гиппократ әкесінің де, шешесінің де «тұқымы» организм клеткаларының экстрактыларынан тұрады, бұл экстракт өзінің таңбасын жаңа дарабасқа жеткізеді және оның белгілі бағытта дамуын басқарады деген болжау ұсынды. Ч.Дарвин «Түрлердің пайда болуы»,, қолдан сұрыптаудың негізгі мәнін ашты. Генетиканың дамуы алты кезеңнен тұрады. Бірінші кезең – 1900-1912 ж.а. Бұл жылдары Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтарының беку жылдары болды. 1906 ж.Уильям Бэтсон жаңа ғылымның атын генетика деп атауды ұсынды. 1909 дания ғалымы Вильгельм Иогансен ген, генотип, фенотип терминдерін ұсынды. Екінші кезең. 1912-1925ж.а. Тұқым қуалаудың хромосомалық теориясын жасауда АҚШ ғалымы ТОмас Гент Морганнның және оның шәкірттерінің жұмыстары маңызды рөл атқарды. Ресей ғалымы Вавилов 1920 жылы тұқым қуалайтын өзгергіштіктің гомологиялық қатарлары заңын қалыптастырды.Үшінші кезең. 1925-1940- ең басты ерекшелігі –мутацияларды қолдан алу мүмкіндігін ашылуы. 1925 ж. Орыс ғалымдары Надсон мен Филиппов саңырауқұлақтармен, ал 1927 ж.АҚШ ғалымдары Меллер дрозофиламен жасаған тәжірибелерінде, ал Стадлер өсімдіктерде рентген сәулелерінің тұқым қуалайтын өзгергіштіктердің пайда болуына себепкер екендігі туралы мәліметер алды. Төртінші кезең 1940-1953 ж.а. 1940ж. Америка ғалымдары Дж.Бидл және Э.Тэтум қандай болмасын ген организмде бір ғана ферменттің түзілуін анықтайды диді.Бесінші кезең. 1953-2000 ж.а. Ф.Крик пен Уотсонның 1953 ж.ДНҚ молекуласының құрылысын анықтауы аса зор жетістік болды. Алтыншы кезең.2000-қазіргі кезең.АҚШ, Ұлыбритания, Жапония,Франция,Қытай,Германия сияқты елдерде адам геномының толық ретілігі бір уақытта жүргізілді. Адам геномын анықтау 10 жылда анықталды. Генетиканың әртүрлі бағыттарының дамуына Қазақстан ғалымдары да өз үлестерін қосты. Қазақстан генетика саласындағы алғашқы зерттеулер 30-40 жылдары басталды.Республикада бидай, арпа,сұлы, жүгері,қант қызылшасы және басқа ауылшаруашылық дақылдарының К.Мынбаев, Г.З.Бияшев, Ғаббасов, Удольская, Әбуғалиев, Уразалиев,Шулембаева мол өнімді сорттары шығарылды. Өсімдіктер геномының молекулалық құрылымы мен оның экспрессиясы, клеткалық инженерия мен биотехнология мәселесін зерттеген – Айтхожин. 1995 жылы ҚР ҰҒА-ның құрамында Жалпы генетика және цитология институты ашылып Берсімбай генетиканың жаңа салаларында ғылыми зерттеулер жүргізуге жолға қойылды. Бер-дің жетекшілігімен Республикада Семей ядролық полигонындағы радиациялық жарылыстардың трансгенерациялық әсерін ұрпақтан –ұрпаққа берілу және радияцияға байланысты генетикалық қатерін анықтау жөнінде зерттеу жұмыстары жүргізілді. Тұқымқуалацшылыққа генетикалық талдау жасағанда көптеген ұғымдар,терминдер және символикалар қолданылады. Р-Parent-ата-ана деген сөзінің бірінші әрпін белгілейді.Генетикада будандастыруды көбейту Х белгісімен көрсетеді.F-Filia-ұрпақ деген сөздің бірінші әрпімен белгілейді.