5. Клиника және диагностика

Іш қатудың клиникалық ерекшеліктері олардың даму себебі, ұзақтығы, ішектің зақымдану ауырлығы мен сипатына байланысты болады.

Іш қату, ішектің толық босаңсуына кедергі жасай отырып, дұрыс тамақтануға кедергі жасайды.

Іш қатудан тек іш қана зиян шекпейді, ішек токсиндерінің жиналуына байланысты ол тікелей бас миына да әсерін тигізеді.

Кейбіреулерін айта кетсек: баста тұмандану, зеректіктің төмендеуі. Констипация кезінде ойлау қабілеті мен өмірлік оптимизм де зардап шегеді. Сондықтан, ескерілмейтін іш қату өмір салтына кері әсер етуіне байланысты кейбір өмірге қауіпті аурулардан да өзекті [1,3,16].

Іш қатудың клиникалық ағымын 3 кезеңге бөлуге болады:

Компенсациялық кезең – нәжіс жиілігі 2-3 күнде бір рет, ішектің толық емес босаңсуы сезімі. Науқастардың жартысында метеоризм болады. Кейбір жағдайда дефекацяи әрекеті кезіндегі пайдаболатын немесе жоғалатын іште аурысыну тән.

Субкомпенсациялық кезең – нәжістің болуы 3-5 күнде бір рет. Көбінесе дефекация іш жүргізетін дәрілік заттардан кейін немесе тазалаушы клизмалар арқылы іске асады. Жиі іште ауырсыну, метеоризм, ауырсынулық дефекация, сонымен бірге, ішектен тыс көріністер тән.

Декомпенсациялық кезең – нәжістің болмауы 10 күннен аса. Ерікті дефекация болмайды. Нәжіс тек сифонды немесе гипертониялық клизмалар көмегімен шығарылады. Ішті пальпайиялағанда «нәжістік тастарды» анықтауға болады. Стул можно получить лишь после применения гипертонических или сифонных клизм. Энкопрез дамиды, нәжістік интоксикацияның айқын белгілері пайда болады.

Симптомдар.

1. Аптасына 3 реттен сирек нәжістің болуы.

2. Нәжістің аз мөлшерде болуы.

3. Дефекация күшенуді қажет етеді.

4. Нәжістің құрғақ және қатты болуы.

5. Дефекациядан кейін ішектің толық емес босаңсуы сезімінің болуы.

Егер осы симптомдардың біреуінің болуының өзі созылмалы іш қатудың бар екендігі туралы айтуға болады. Сонымен қатар «міндетті емес» симптомдар қатары да бар. Сол симптомдардың бірі – іштің кебуі немесе метеоризм. Ол нәжістің ішек бойымен баяу жылжуы салдарынан газ түзілудің (ішектегі бактериялар әрекетіне байланысты) жоғарылауына байланысты. Бұл симптом дефекациядан кейін жоғалады [10,11,12,18].

Дәрігерге жедел қаралуды талап ететін симптомдар:

1. Іште толғақ тәрізді ауырсынулар.

2. Дене температурасының жоғарылауы.

3. Дефекация кезінде тік ішектен қан кету немесе нәжіс түсінің өзгеруі (қара түсті).

4. Лоқсу, құсу.

5. Дефекация уақытында анус саңылауының маңында ауырсыну.

6. Нәжіс пішіні мен құрылымының өзгеруі (лента тәрізді).

Диагнозды қою үшін соңғы 3 ай аралығында аталған белгілердің 2 тіркелуі жеткілікті. Нәжістің болмауы жиі бас ауруы, ұйқысыздық, көңіл қошының болмауы, тәбеттің төмендуі лоқсу, ауызда жағымсыз дәмнің сезілуі, дискомфорт, құрсақ қуысында ауырлық пен олу сезімі, іште спастикалық сипатты ауырсыну сияқты симптомдармен қосарласады. Созылмалы іш қатумен сырқаттанған көптеген науқастарда психологиялық өзгерістер болады [1,17,19,20].

Ішектің босатылуының бұзылысы синдромы бар науқастарды тексеру тиянақты сұрастыру мен қарау, өмір салтын бағалау, «дәрілік» анамнезді жинау, «per rectum» саусақтық қарау, қанның жалпы және биохимиялық сараптамасы, копрограмманы зерттеуден басталады. Алынған нәтижелер әрі қарай зерттеу алгоритмін анықтайды.

Іш қатудың ауыр түрлері мен копростаз келесі асқыныстарды дамытады:

• тәбеттің төмендеуі, лоқсу, құсу

• абдоминалдік ауырсыну

• нәжісті ұстай алмау, "парадоксальды" диарея

• зәр шығарудың қиындауы немесе ұстай алмау

• тік ішектен қан кету

• механикалық ішек өтімсіздігі

• перитонит

Науқастардың көбінде констипация біртіндеп дамиды. Іш қатудың үзақтығы, ауырсыну синдромымының болуы немесе болмауы маңызды анамнездік мағлұмат болып табылады. Моторика нашарлаған сайын ішектің өздігінен босатылуы сирейді және іш жүргізетін дәрілер немесе клизманы қажет етеді. Науқас ішектің ретсіз босатылуын дефекация әрекетінің болмауымен немесе нәжіс эвакуациясының қиындауымен байланыстырады. Дефекацияға әрекеттің болмауы немесе олардың сирек болуы оны жүйелі түрде басумен байланысты. Кейбір науқастарда дефекациядан кейін толық босаңсу сезімі дамымайды. Бұл нәжістің тік ішекте кешігуімен немесе тік ішек және жамбас қуысы бұлшықеттерінің жеткіліксіз босаңсуымен байланысты болуы мүмкін [20,21].

Жақында іш қату пайда болған науқастарда дефекация әрекеті кезінде немесе оның алдында айқын спазмдық ауырсыну ішектегі стеноздық үрдістерге тәуелді. Бірақ, ол ішектің тітіркену синдромы кезіндегі спастикалық тоқ ішегі бар науқастарда да байқалуы мүмкін. Дефекация кезінде тік ішекте және анус маңында ауырсынудың болуы тоқ ішектің дистальды бөлімінің зақымдануын көрсетеді. Бұл кеде тік ішектің нәжіспен толуы кезінде ауырсыну пайда болады. Жиі іш қатумен сырқаттанған науқастар дефекация кезінде тік ішектен қанның кетуіне шағымданады. Ректальды қан кетулердің жиі себебі геморрой, сфинктериттер немесе анустың жарықтары болып табылады. Бірақ бұл аурулар анықталған күннің өзінде колоноскопия немесе ирригоскопия жүргізу арқылы қан кетудің басқа көздерін де тексеру қажет.

Обструкциялы синдромның ұзақ уақыттық анамнезі бар, әсіресе, бұрын диагностикалық лапаротомия немесе лапароскопия жасалған науқастарда дәрігер жалған обструкцияны болжауы керек. Созылмалы анус жарықтары сияқты анус өзегінің аурулары, іш қату кезінде ұзақ мерзімде клизмалар қолдану мен іште ауырсыну туралы анамнездік мағлұматтар ішектің тітіркену синдромын болжайды.Тік ішекті қарау анус аймағының зақымдануларын анықтайды. Тік ішек ампуласының бос болуы Гиршпрунг ауруының симптомы болуы мүмкін [22].

Дивертикулярлы ауру мен созылмалы іш қатулардың клиникалық көрінісінің дамуы мен асқыныстары арасында дәлелді байланыс анықталып, ол дивертикулит даму патогенезінің бір факторы болып табылады.Ұзақ уақыт іш қатумен сырқаттанған науқастарда дивертикулярлы аурумен қосарласады, 60 жастан асқандарда жиілігі 50-70% құрайды. Сондықтан бұл аурудың клиника ерекшеліктері, ағымы, диагностикасын білу тәжірибелік тұрғыдан маңызды.

Дивертикулярлы аурудың келесі түрлерін ажыратады: симптомсыз дивертикулез, асқынбаған дивертикулит, асқынған дивертикулит және жиі тоқ ішектің рецидивті дивертикулиті.

Дивертикулит асқыныстарына абсцесс, ішек қабырғасының перфорациясы, жарықкөздердің түзілуі, нәжістік перитонит, қан кету мен ішек өтімсіздігі тәрізді ауыр жағдайлар жатады.

Тоқ ішек дивертикулезі 75% жағдайда симптомсыз ағымды болады, тек 15% науқастарда іштің төменгі бөлімінде ауырсыну, метеоризм, іш өту, іш қату, нәжісте қан мен шырыштың болуы байқалады.

Дивертикулит кезінде 95% науқаста тоқ ішек бойымен ауырсыну, 50% адамда дене температурасының жоғарылауы, 30% - дефекация бұзылысы анықталады (іш қату немесе іш өту), 20% жуығында лоқсу мен құсу шағымдары байқалады.

Дивертикулярды аурудың диагностикасында таңдамалы әдістер ирригоскопия мен тоқ ішектің компьютерлік томографиясы. Егер науқаста дивертикулиттің клиникалық көрініс анықталса ирригоскопияны қабыну симптомдары басылған кезде жүргізу қажет. Ал, компьютерлік томографияға қарсы көрсеткіштер жоқ. Колоноскопияның дивертикулярлы ауру диагностикасында мағыздылығы төмен. Дивертикулит кезінде тоқ ішектің қабынған қабырғасының перфорациясының қаупі болғандықтан колоноскопияға қарсы көрсеткіш болып табылады.

Дивертикулиттің негізгі алдын алу шаралары қосарласқан іш қатуларды уақытында емдеу болып табылады [17].

Іш қатумен науқастарды зерттеу екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде диагностикалық ізленіс органикалық патологияны шектеуге негізделеді. Науқастарға жалпы клиникалық зерттеу; тік ішекті саусақтық зерттеу; ректороманоскопия; ирригоскопия, қажет болса – колоноскопия; гинеколог (әйелдер үшін), урологтың (ерлер үшін) қарауы жүргізіледі.

Әсіресе, іш қату мен «жайсыз» симптомдары бар науқастар мұқият зерттеуді қажет етеді: себепсіз дене салмағын жоғалту, түнгі симптоматика (ауырсыну), іште үнемі және интенсивті ауырсыну, аурудың егде жаста басталуы, туысқандарында тоқ ішектің қатерлі ісігі, қызба, нәжісте қан, лейкоцитоз, анемия, эритроциттердің тұну жылдамдығының жоғарылауы, биохимиялық статустың өзгерісі, гепато– және спленомегалия.

Органикалық патологияны шектегеннен кейін зерттеудің екінші кезеңінде ішек ішіндегісінің стаз деңгейі, моторлы бұзылыстардың түрі (гипер– немесе гипокинетикалық) дәлелденеді, асқазақ-ішек жолдарының, эндоринді және жүйке жүйесінің қосымша патологиясы анықталады. Нәжіс тасымалдану уақыты барий пассажы немесе радиоизотопты маркерлер көмегімен рентгенологиялық зерттеу арқылы өлшенеді. Сонымен қатар, ішектегі стаз деңгейі ғана емес, ішектің сегменттеріндегі моторлық бұзылыстарының түрі де анықталады.

Зерттеу хаттамасына құрсақ қуысы мүшелерін ультрадыбыстық зерттеуді, гипотиреозды, қантты диабет, дегидратация, гипокалиемия және гиперкальциемияны шектеу мақсатында лабораторлық тесттерді, нәжістің микрофлорасын зерттеуді, психоневрологиялық тексеруді ендіру қажет.Нәжістің тік ішекте жиналуында арнайы медициналық орталықтарда ерекше зерттеу әдістері (анометрия, дефекография, жамбас қуысы бқлшықеттерінің электромиографиясы және т.б.). қолданылады.

Диагностикалық концепция негізінде іш қатуды ауру емес симптом ретінде қарастыру қажет.Тәсім 1 іш қату кезіндегі диагностикалық ізденістің реті көрсетілген [3].