3.2 Зерттеу жұмысы барысында анықталған қабыршаққанаттылардың түрлерінің фенологиялық сипаттамасы

Қабыршақтылар (Lepidoptrera) немесе көбелектер – эволюциялық жағынан жас топ. Түнгі көбелектердің күндізгі көбелектерден ерекшелігі – денесі жуан, қанаттарының бояуы бір ғана түсті, күңгірт. Мұртшалары қауырсынтәрізді немесе жіптәрізді.

Түнгі көбелектер күндіз тыныштықта болып, түнде өте белсенді қозғалады. Оларда сезім мүшелері ұзын мұртшалар түрінде өте жақсы дамыған. Тыныштық жағдайында олар мұртшаларын үшбұрыш тәрізді етіп жинайды.

Күндізгі көбелектер тозаңдандыра алмайтын гүлдерді бұлар түнде тозаңдандырады.

Көбелектер барлық бунақденелілердің ішіндегі ең танымалысы. Көбелектердің әдемілігіне таң қалмайтын адам жоқ. Көне Римде «көбелектер жұлынып қалған гүлдерден пайда болды» - деген ойларға сенген. Көбелектің қанаттары әр – түрлі түстерге боялғандықтан әдемі болып келеді. Сонымен қатар қанаттарының жүйкелері маңызды систематкалық белгі.

Олардың қалдықтары жер қыртысынан бірінші гүлді өсімдіктер пайда болған кезден-ақ табылған. Қабыршақтылар мен гүлді өсімдіктердің эволюциясы параллельді дамып келді. Қазіргі кезде 140 мың түр белгілі. Біздің зерттеу жұмысымыз барысында Катон Қарағай ұлттық паркінің аумығында түнгі қабыршаққанаттылардың жеті тұқымдасқа жататын отыз бес түрі анықталып олардың маңыздылығы және түрлеріне сипаттама төменде берілді.

Көккөбелек тұқымдасына мінездеме (Lycaenidae)

Орташа көлемді көбелектер, қанаттарының жаюы 2,5-3,5 см. Көздері ұзартылған, төменнен ақ сызықпен көмкерілген, аталықтарының алдыңғы аяқтары қысқарған, бөлшектенбеген алақанымен және бір тырнақты. Жыныстық диморфизмі тез байқалады. Аталықтарының қанатының негізгі түсі көк, тұқымдас аты да осыдан, ал аналықтарында – қара-қоңыр, қанаттарының төменгі жағы көбінесе сұр немесе ақшыл ұсақ көзше дақтарымен. Аяқтары қысқарған. Бұл тұқымдас түрлері бір-біріне өте ұқсас, кейде оларды ажырату тіпті қиын, тек қанаттарының төменгі жағындағы суретінен ажырату аз да болса оңайырақ. Көбелектердің жұлдызқұрты астынан жалпақ, арқасымен өте шығыңқы, жіңішке әрі қысқа түктермен жабылған, өзінің пішінімен есекқұртты еске түсіреді. Ағаш, бұта және шөптесін өсімдіктердің жапырақтарымен қоректенеді. Бұл көбелектері жапырақты ормандарда, шалғындарда және жай ғана жолда да кездеседі.

Туыс: Көккөбелек Lycaena F.),

Түрі: Ноқат көккөбелек (L. semiapgus Rott)

Түсінің ерекшелігі: жыныстық диморфизмі әлсіз байқалады. Алдыңғы қанатының ұзындығы: 1,5-1,7 см. Ұшу уақыты: маусым- шілде.

Қанатының төменгі алдыңғы бетінде шеткі дақтары жоғалған, «көзшелері» бірдей көлемді, қанат жаюы 3-3,5 см. Ұшу маусым – шілдеде.

Түрі Шапшаң көккөбелек ( L. аmanda Schr.)

Түсінің ерекшелігі: жыныстық диморфизмі әлсіз байқалған. Алдыңғы қанатының ұзындығы: 1,7-2 см. Ұшу уақыты: маусым – шілде. Биоорындары: ормандар мен шалғындарды ұнатады.

Өте қорқақ түр, тіпті аулаудың өзі де қиынға соғады. Қанат жаюы – 3,5-3,9 см. Алдыңғы қанатының төменгі бетінде ақ сызығы және «көзшелерінің» түстес қатарының жиектерінің арасында және дақтары жоқ, артқы аяқтарының шеткі дақтары сұр жылтырақсыз. Жұлдызқұрттар тышқан сиыр бұршағында өмір сүреді. Қуыршақ белдеулі. Көп таралған түрі таулы аймақтарда, өзен маңдарында. Бухтарма су қоймасының жағалауында көк көбелектердің 11 суретке сәйкес жаппай ұшуы байқалған.