биобалистика әдісі арқылы өсімдік трансформациясын жүргізілу тиімділігі

Мазмұны

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР.......................................................... 3

КІРІСПЕ……………………………………………………….................		4
І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1. Биобалистика әдісі жағдайында трансформация жүргізу түсінігі		7
ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ
2.1.	Ьиобалистика әдісі арқылы өсімдіктерді залалсыздандыру жұмыстарын жүргізу әдістері	16
2.2	Биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі	18
2.3.	Өсімдік материалын дайындап, эксплаптты бөліп алу әдісі	29
2.4.	Эксплантты агары бар ортаға отырғызу және өсіру әдісі	32
2.5.	Асептикалық өскіндерден трансформация ұлпаларын алу әдісі	34
2.6.	Биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясының құрылымы	35
ІІІ. КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР
3.1.	Лабораториялық жағдайда биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу әдісі	39
ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………...................... ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР……………...........….......
		40 41

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

НТИ – нақты температуралық инактивация

РНҚ – рибонуклеин қышқылы

ДНҚ – дезоксирибоза нуклеин қышқылы

ИСҚ – индолсірке қышқылы

рРНҚ– рибосомалық РНҚ

ЭДТА – этилендиаминтетрасірке қышқылы

тРНҚ- тасымалдаушы РНҚ

мРНҚ- матрицалық РНҚ

ГҚ- гиббереллин қышқылы

АБК-Абсциз қышқылы

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі кезде өсімдік жасушалары мен ұлпаларын биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігіне айтарлықтай көп көңіл бөлінуде. In vitro жағдайында өсімдіктерді өсіру іргелі зерттеулер болып табылатын өсімдіктер генетикасы, физиологиясы, цитологиясы және молекулалық биология сияқты ғылым салаларын дамыта отырып сәндік өсімдіктердің өнімділігін жоғарылатып сапасын көтеруде маңызды рөл атқарады.

Гүл өсіру - бақтарда, саябақтарда, саяжайларда, ғимараттарды әшекейлеуде, қаланы көгалдандыруда маңызды іс.

Қаланы көгалдандыру жұмыстарын жүргізуде бір, екі не көп жылдық және кілем тәрізді өң беретін өсімдіктер өсіріледі. Ол үшін өсімдік түрлерінің биологиялық ерекшеліктері, гүлінің әсемдігі ғана емес, гүлдің түсі, пішіні, жапырақтарының үлкен-кішілігі, сабағының ұзындығы, гүлдеу мерзімі, ұзақтығы, өсімдіктердің бір-бірімен үйлесімділігі ескеріледі.

Ғылыми деректер бойынша, белгілі бір аймақтың 15%-ы көгалдандырылса, шаң-тозаңның мөлшері 20%-ға кемиді, 35%-на өсімдік өсірілсе, шаң 50%-ға азаяды, ал 65%-ға өсірілсе, шаң 95%-ға кемиді. Жол жағалауларына отырғызылған ағаш пен бұталар, гүлдер мен көгал ауадағы көмір қышқыл газды сіңіріп, ауаны отгегімен байытады, шуды азайтып, мекен жайды желден, күннен және шаңнан қорғайды. 1 га жасыл алқап 1 сағатта ауадан 8 кг көмірқышқыл газын бойына сіңіреді. Көгалдандыру жұмыстарын жүргізгенде міндетті түрде көгалдандырылатын алқаптың ауа райы, топырақ құрамы, жер бедері сияқты ерекшеліктері ескеріледі, суаруға қажетті су көздері қарастырылады. Осы факторлар бойынша Арқалық қаласының климаттық жағдайына төзімді in vitro әдісімен Petunia туысы түрлерінің санын тез көбейтіп, ғимараттардың ауласын, саябақтарды безендіруге үлес қосуға болады.

Биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі.Өсімдіктердің мүшелері мен жекелеген бөліктерін өсіруді алғаш рет ХІХ-ХХ ғасырда неміс ғалымдары бастаған. Карл Рехингер 1883 жылы алғаш рет бүршіктерді, тамыр және сабақ үзіндісін өсірді. Ол каллустың түзілуін байқады, бірақ қоректік ортаны дұрыс таңдамауынан ұзақ уақыт дақылды өсіре алмады.

Биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі жасушаларды өсіру принципін алғаш рет 1902 жылы Габерланд сипаттады. Ол жапырақтың паренхималы жасушаларын өсірді. Қоректік орта ретінде Кноп ерітіндісіне сахароза, аспарагин және пептон қосып қолданды.

Өсімдік мүшелерін және жекелеген бөліктерін өсіруде ботаниктердің қолданған алғашқы коректік ортасы өте жабайы болып табылды. Өйткені оның негізгі құрамы минералды тұздардың қоспасы болып табылатын. Өсімдік ұлпаларын бір мезгілде өсіруде В.Кноп Германияда және В.Роббинсон Америкада 1922 жылы айтарлықтай жетістікке жетті.

Бұл тақырыпты зерттеуде елеулі үлестерін қосып жүрген ғалымдар Deurenberg J.J., Zenkteler M., Melchers G., Pfahler PL., Linskens HF., Schoot HW., Wilcox M., Overbeeke N., de Waard JH., Kool AJ., de Haas JM., Hille J., Kors F., van der Meer B., Kool AJ., Folkerts O., Nijkamp HJ., Britsch L., Ruhnau- Brich B., Forkman G., J Suwinska A., Lenartowski R., Smolinski DJ., Lenartowska M.

Жоғары биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі сәндік көрсеткіштерге сай отырғызылатын материалдарды сапалы өндіру мәселелерін шешу жолдарының бірі биотехнологияның әдістері болып табылады. Биотехнологиялық әдістер клондау, күрделі көбейетін сәндік өсімдіктердің түрлерінің санын жылдам арттыруға мүмкіндік береді.

Ғылыми жұмыстың мақсаты: Арқалық қаласында Petunia Juss. туысының түрлерін биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімді әдісін қолдана отырып санын көбейту және қаланы жаппай көгалдандыруға үлес қосу болып табылады. Алдымызға қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешуіміз керек:

- әлемде петуния түрлерін көбейтудің заманауи әдістерін үйрену;

- өсімдік материалын дайындап, биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі

- эксплантты агары бар ортаға отырғызу және өсіру;

- асептикалық өскіндерден каллус ұлпаларын алу;

- өсімдіктерді биобалистика әдісі арқылы өсіру

- биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігі климаттық жағдайына төзімділігін, экологиялық факторлардың әсерін зерттеу;

- биобалистика әдісі арқылы өсімдік тарнсформациясын жүргізілу тиімділігін сараптау.

Жұмыстың зерттеу әдістері:

- Теориялық (зерттеу мәселесі бойынша биологиялық, философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді салыстырмалы талдау, зерттеу нәтижелерін теориялық талдап қорытындылау және нәтижені жобалау);

- Эмперикалық

- жоғары оқу орнындағы озық іс-тәжірибелерді зерделеу, диагностикалау және талдау;

- тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу;

- статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық- статистикалық тұрғыдан өңдеу);