44. М.Вебердің легитимді билік және бюрократия туралы тұжырымы

Макс Вебер (1864–1920) – атақты неміс саясаттанушысы, әлеуметтанушы, тарихшы, экономист, заңгер және әлеуметтік философ, «түсінетін» әлеуметтанудың жасаушысы, әлеуметтік қызмет теориясының, идеалды түрлер туралы ілімдердің авторы, дін әлеуметтануының, қазіргі саяси ғылымдардың негізін қалаушылардың бірі (билік легитимділігі концепциясы, бюрократия теориясы, демократия зерттеулері), шаруашылық тарихы, қоғамдық ғылымдардағы логика мен әдістеме жөніндегі еңбектердің авторы. Билік, құқық, дін, ұйымдар мәселесін зерттеуге көп үлес қосты. Макс Вебер саясат (билікке араласуға немесе билік бөлінісіне әсер етуге талпыну ретінде, мейлі, ол мемлекеттер арасында, мейлі, мемлекет ішінде болсын), билік (бір индивидтің қалыптасқан әлеуметтік ортада өз қалауын өзге біреудің қарсылығына қарамастан орындауы ретінде) және мемлекет (белгілі бір аймақтың ішінде заңды физикалық күштеуді монополиялауға ұмтылатын адамдар қауымдастығы ретінде) сөздерінің классикалық анықтамасының авторы.

Легитимді саяси биліктің концепциясын жасап, оның үш – дәстүрлі, харизматикалық және рационалды-легалды (құқықтық) түрін көрсетті. Вебердің ғылыми қызметі қазіргі әлеуметтануға, саясаттануға, философияға және тарихтануға қатты әсер етті. Негізгі еңбектері: «Протестандық этика және капитализм рухы» (1904-1905); «Түсінілетін әлеуметтанудың кейбір категориялары жайлы» (1913); «Дін әлеуметтануы бойынша шығармалар жиынтығы» (1920-1921); «Саясат икемділік және мамандық ретінде» (1919); «Саяси жұмыстар» (1921); «Әлеуметтану және әлеуметтік саясат жөніндегі шығармалар жиынтығы» (1924); «Әлеуметтану және экономикалық саясат жөніндегі шығармалар жиынтығы» (1924) және т.б.

45. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар

.«Мемлекет» термині екі мағынада беріледі.Кең мағынада: Мемлекет – бұл шекарамен шектелген, басқармалық орталығы бар территория. Алғашқыда мемлекет туралы көзқарас мұндай болған.Тар мағынада: Мемлекет – бұл үкіметті жүзеге асыратын саяси институт. Саясатта мемлекет туралы сөз әрқашанда тар мағынада беріледі. Мемелкет жайында сөз айтар алдында ең біріншіден оның пайда болу себептерін анықтау керек. Бұл туралы Маркстік теориясында кең түсіндіріледі. Бұл теория мемлекеттің пайда болу себептерін келесідей түсіндіреді:Пайда болған алғашқы қауымның ыдырау нәтижесінен қоғам байлар мен кедейлер болып бөлінеді. Байлар мен кедейлер арасында өте үлкен қарама-қайшылықтар бар және бұл қарама-қайшылықтары қандай да бір әдістермен шешуге болмайды. Кедейлерді байларға жұмыс істеткізу үшін, басқарушы класс арнайы ұйым ұйымдастырып, оған күш береді. Осы ұйым күшінің иесі – мемлекет және бұл бірінің жұмысын бірі жұмыс істеуге итермелейді.Бірақта ғылымда тағы да бірқатар теориялар бар. Олардың кейбіреулері мемлекеттің пайда болуын былай түсіндіреді: Бұрынғы заманда соғыстардың нәтижесінде бір халық, екінші халықты жаулап алады және жаулап алушылар жеңілгендерді бағындыру үшін мемлекет құрайды, ал бұл мемлекеттер жаулаған халықты тұншықтырады. Ал келесі теория мемлекеттің пайда болуын былай түсіндіреді, әртүрлі тайпалардың қоршауында болып және олардың агрессиясын көрген халық, олардан қорғану үшін бірігеді.Адам табиғаттан – қоғамдық пенде болып табылады, сондықтан ол қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Осы себептен адамдар бірігіп, мемлекет құрайды.