13. Элей мектебі: Зенон аппориясы

Элей мектебі-б.д.д. 6-5 ғ.ғ. Элей қаласында (оңтүстік Италия) пайда болған философиялық мектеп. Басты өкілдері — Ксенофан, Парменид, Зенон, Мелисс. Элей мектебінің негізгі мәселесі-болмыс болды.Э м.тұңғыш рет ойлауды сезімдік қабылдауға қарсы қойды. Ол адам түйсігінің және сезімдік болмысының тұрақсыз, аумалы-төкпелілігін ескере отырып, танымдағы басты рөлді ойлау процесіне береді. Э. м. философия тарихында тұңғыш рет болмыстың біртұтастығы жайлы ұғымды ұсынып, оны филос. ойдың негізіне айналдырды. Зенон аппориясы. Зенон (б.з.д. 490- б.з.д. 430 жж.) – Парменидтің шәкірті. Аристотель оны диалектиканы ойлап табушы деп атады. Зенон – субъективті диалектиканың өкілі. Зенон тарихқа өзінің апориясы (парадоксы)арқылы енген болатын. Зенондық апорияның мәні – бұл қозғалыс пен тыныштық күйдің, даралық пен көпшіліктің, шек пен шексіздіктің, үзіліс пен үзіліссіздің арқатынасы. Зенон ақиқатты логикалық түрде дәлелдеугеболады деп есептеді. Бізге Зенонның 9 апориясы жетті (“Бидай дәні”, “Жебе”, “Ахиллес және тасбақа” және т.б.). Қозғалыстың қарама-қарсылығы туралы идея. Апориялар ақыл-ойдың қалыптасуын білдіреді. Апория (гр.ἀπορία — тығырық, шарасыздық) — көне юнан пәлсапасында шешімі қиын немесе шешілмейтін мәселелерге байланысты қолданылған ұғым. Ол, негізінен бақылау және тәжірибе жасау аркылы алынған қорытындылармен сол қорытындыларды ойша талдап көрудің арасында туатын қайшылықтарлы білдіреді. Апория көбіне, грек философы Зенонның (5 ғ. ЗБ) тұжырымдарымен байланыстырылады, бірақ оның өзі бұл терминді қолданбаған.«Дихотомия» (екіге бөлу) апориясында қозғалушы дене белгілі бір қашықтықты жүріп өту үшін әуелі оның жартысын, ал осы жартыны өту үшін оның жарты бөлігін, сонан соң оның жартысын жүріп өту керек.

14.Антика заманындағы атомистік ілім

Ежелгі грек ойшылдары Левкипп, Демокрит, Эпикур және ежелгі рим өкілі Лукреций Карр, т.б. жатады. Бұл ойшылдардың шығармаларында кейін матералистік бағыт деп аталып кеткен

дүниетанымдық көзқарас толығымен қалыптасып, өзіндік ерекшеліктері бар фиософиялық ілімге айналды. Атомистік бағыттың қалыптасуына үлкен үлес қосқан ойшыл Левкипп болды. Ол әлем бөлінбейтін ұсақ бөлшектерден, «атомдардан» тұрады және олар бос кеңістікте алақұйын қозғалыста болады да, бір-бірімен байланысқа түсіп, денелерді құрайды. Космостың өзі шексіз көп әлемдерден тұрады, олар бір-біріне ауыспайды, бірақ әр қайсысы жеке алғанда пайда болып, даму шыңына жетіп , жоғалып жатады. Демокриттің ілімінше, дүниенің бастамасы – атомдар (шын болмыс)және бос кеңістік (бейболмыс). Болмыс – сансыз көп ұсақ бөлшектердің жиынтығы. Ал адамның жаны болса, ол ең жоғары сатыда тұр, себебі, онда жылумен қоса от та бар. Демокриттің іліміне ақылды жан – «сана» ұғымы мен синонимдесұғым.Өмір сүрудің қажетті жағдайы – дем алу. Жан атомдары дем алу арқылы қоршаған ортадан өздеріне керекті от атомдарын қабылдаса, дем шығарғанда, жанның кейбір атомдары денеден шығады, оның толық шығып кетпеуіне қайтадан алған дем кедергі болады. Дем алмай, тек дем шығарылса, онда дене өледі, себебі жан атомдары денеден толығымен шығады. Днеден шыққан жан атомдары ауада шашырап кетеді сөйтіп денемен бірге жан да өледі. Демокриттің атомистік ілімдарін әрі қарй жағастырған ежелгі грек философы Эпикур (шамамен б.д.д. 342-271/270ж.ж.)болды. Эпикурдың еңбектері сақталмаған, бізге тек үш хаты мен шығармаларының кейбір фрагменттері ғана жеткен.