37.Т. Ахтановтың романға “Шырағың сөнбесін” атауын беру себебін оқиға желісіндегі дәйектер арқылы дәлелдеп жазыңыз.

Тахауи Ахтанов қазақ прозасындағы шоқтығы биік тұлғаламыздың бірегейі. Өмірбаяны туралы қысқаша сыр шертетін болсақ, қаламгер Ақтөбе облысының Шалқар ауданы, Шетырғыз ауылында дүниеге келген. Буыны бекімеген жас студент болса да, өз қалауымен майдан шебіне аттанады. Әдебиеттегі тырнақалды туындылары майдан газеттерінің беттерінде жариялана бастайды. 1948 жылы әскерден қайтқан соң, түбегейлі әдебиет саласына бет бұрып, өмірінің соңына дейін қаламын суытпай өтеді.Әдебиетке ден қойған қарынды қаламгер сын жанрына да қалам тартады.Заманның биік талаптарын,тың ізденістерін әдебиет мазмұнына терең байыту, сөйтіп адамды, оның ізгі жанын, сүйініш-күйініштерін жеткізу мәселелерін асқан парасаттылықпен, өзіне тән ой пірімдерімен толғайды. Жазушының соңғы кесек туындысы “Шырағың сөнбесін” атты романы. Онда Тахауи Ахтанов Ұлы Отан соғысының шындығын аша отырып, адамдар арасындағы қарым-қатынастың күрделілігіне назараударады. Ұлы Отан соғысы кезіндегі шытырман соғыс қасіретінің сұмдығын әр қырынан ашып, көрсетеді. Қанды қырғынның адам басына салған ауыр нәубеті еріксіз ойландырады. Қазақ әйелі Назира бейнесін кестелеу арқылы талай ойлар айтылады. Роман соғыс алапатына түсіп қалған жас келіншек Назираның атынан баяндалады. Соның көзімен берілетін соғыстың қатал шындығы оқырманды әр түрлі күйге түсіріп, адам тағдырының ойыншыққа ойналғанынақынжылтады. Адамның өмір үшін күресі бас қаһарманның бастан кешкендері арқылы әсері ашылады. Бұл шығармада Назира атты әйелдің өмірін баяндайды.Бастапқыда өмірдегі күңгей жақтарын ғана көріп,жеңгесіне

еркелеп, жігіт сүйіп бақытты жүрген бойжеткен Назира еріксіз соғыс жағдайының бел ортасына түседі. Ол күйеуінен айырылған соң басынан көп зорлық-зомбылық,қатыгез заманның әділетсіздігін,еріксіз соғыс жағдайларын көреді.Ол қай жаққа қашпақ болса да алдынан аңталап соғыс шығады. Әйелге тән әлсіздіктен қаншама шыға алмаса да, барған сайын ширап, қатая береді. Бірақ қиын жағдай болса да,әу бастағы адамгершілігін, инабаттылығын жоғалтпайды. Романда Назирадан басқа да әйелдер бейнесі әр қырынан “Шырағың сөнбесін” романында соғыстың қатал шындығын суреттеумен шектеліп қалмай, адам өміріндегі күрделі құбылыстарды психологиялық тұрғыдан тарқатып бас кейіпкер Назираның апасы айтқан“адам баласы ең алдымен шырағын сөндіріп алмау керек”,- деген сөздері Назираға күш-қуат бере алды. Сол себептен осы роман-эпопеясы “Шырағың сөнбесін”деген тақырыппен алынған.“Шырағың сөнбесін” диалогиясы – Тахауи Ахтановтың ерекше бейнетпен, иін қандыра жазған шығармасы. Осы туындының жалпы көркемдік бітімінен аңғаруға болады.Автордың өзінің ой саптамасы,оқиғаны жеткізе білудегі жинақтылық, әр қадам сайын кейіпкерінің жан дүниесіне үңіле білу, тілінің көркемдік кестесі осыны білдіреді.

https://vk.com/ubtent2kxx

38.С.Мәуленовтің «Түбірлер», «Құлын» өлеңдеріндегі автор ойын талдап жазыңыз.

Қазақ поэзиясына нағыз сыршыл сезімді, шынайы, көркем бейнелі өлең үлгісін әкелгендердің бірі – дүр тұлғалы Сырбай Мәуленов. Қан майданда қар жастанып, мұз төсендірген соғыстың қайғы-қасіретін, өмір мен өлім айқасын өз көзімен көруі, көңілге түюі – ақын жырларының аясын кеңейтіп, көрген-білгенін ойында терең қорытып, тіршілік философиясына айналдыруына себепші болғаны анық. Оның шығармашылығының негізгі бір тобы соғыс тақырыбына арналған, ол заңды да. Өйткені жастық шағының елеулі бір кезеңін ұрыс даласында өткізген майдангер ақын жүрегінің лүпілі ақ қағазға түсірілген өлең жолдарына айналуы табиғи құбылыс. . Бүкіл адамзатқа зардап шектірген бұл соғыс кезеңіне арналған С.Мәуленов өлеңдерін оқып отырып толғанасың, күйінесің, күрсінесің.

Сырбай Мәуленовтің поэзиясы соғыс құрбандарына мәңгі тұрғызылған ескерткіш тәрізді. Сондықтан да, оның өлеңдері көздің ұясынан жаңа шығып, жерге тамбай мәңгі қалған көз жасының бір түйір тамшысы сияқты әсер қалдырады. Сондай туындыларының бірі – «Құлын» өлеңі. Бұл өлең шағындығына қарамастан, миллиондаған адамның қанын судай ағызған сұрапыл соғыстың зардабы мен сұмдығын көзбен шұқып емес, жүрекпен сездіреді. Өлеңнің философиясы – Алланың бұйрығымен болған немесе тағдырдың жазуымен болған өлім болса да, өмір жалғаса береді дегенгей:

«…Шашыраған көк жалын бүркіп темір,

Орманның іші үрейлі.

Ал оттың ортасында –

Шіркін өмір,

Құлын боп кісінейді».

Сырбай Мәуленов қазақ поэзиясын өлеңнің жаңаша түрлерімен байытқан, жаңалық әкелген ақын екені бүгінде даусыз. Небәрі он бес жолдан тұратын «Түбірлер» өлеңі – соғыс тақырыбына арналған суреткердің мәңгі өшпейтін бейнелі полотносы тәрізді. Бұл алапат соғыстың не екенін сізге бүкіл тұла бойыңызбен, жүрегіңізбен сезінуге мәжбүр етеді. Өлеңнің мәні де, маңызы да сонда. Бірақ, ақын бұл өлеңін неліктен «Түбірлер» деп атады? Түбір – жайқалған жапырағынан, аспанмен таласқан биіктігінен, берік діңінен айырылған, сынған ағаштың түпкі бөлігі. Соғыс небір бозымдарды жалмады емес па?! Халық діңінен, тірегінен, қамқоршысынан, жақынынан айырылды. Дегенмен, жойылып кеткен жоқ, «түбір» қалды. Ағаш түбірі барда қайта көктеп бой көтерері сөзсіз. Зұламат соғыс зардабы қаншалықты ауыр болғанымен, өмірді жалғастырар «түбірлер», ұрпақтар қалды. Менің пайымдауымша, ақын бұл тақырыпты сондықтан да таңдады. Ата-баба жолын жалғар, ешкімді де, еш нәрсені де ұмытпайтын, ұлтын ұлықтар жас ұрпақтың өсіп жетілуіне сенді. Қандай астарлы ой, әсери оптимизм!

Қорыта келгенде, Сырбай ақынымыздың соғыс тақырыбындағы жырлары соғысты әлі күнге ұмыттырмай келе жатқан сезімдерді сыздата бейнелеген асыл мұра, бейбіт күннің бағасын бағамдатар құдірет.

https://vk.com/ubtent2kxx