23. Әсет Найманбайұлының «Салиха-Сәмен» поэмасы мен ғашықтық жырларындағы жігіт сипатын талдап жазыңыз.

Әсет Найманбайұлы- асқақ үнді, әсем ырғақты әндер шығарған сазгерлігіне қоса әдеби қорымызға көркемдігі жоғары мол мұра қосқан ақындығымен де қосқан ақындығымен де оқшауланатын тұлға. Оның шығармаларының қазақ мәдениеті мен әдебиетінің тарихынан алатын орны ерекше. Ақынның мол мұраларының бірі-қисса-дастандары. Шығармаларында ең көп жырлаған тақырып-сертке беріктік, уәдеге адалдық. Әсет дастандарында махаббат, байлық, мансап, зұлымдық, адамгершілік бірдей қатар орын алып, шытырман оқиғалардың дамуы да, шешілуі де қызықтырып отырады. Сондай дастандарының бірі моңғол өмірінен алып жырлаған «Салиха-Сәмен» дастаны. Дастанның сюжеті Салиха мен Сәменнің арасындағы махаббатқа құралған. Ясукей батыр деген моңғол ханының қызы Салиха жас шамасы өзімен қатарлас көркімін де, батырлығымен де ел сүйсендіріп жүрген Сәмен деген жігітке сыртынан көріп-ақ ғашық болады. Сәмен де Салиханға ғашықтығын жеткізеді. Екеуі бірін-бірі шын ниетпен ұнатып, қосылуға уәделеседі. Бірақ қыздың әкесі аса қатал болады. Қосылуға рұқсат бермейтінін біліп, оған айтудан жасқанады. Тек жасырынып қашып кетуді ойлайды. Ол үшін ешкім бара алмайтын және тығылғанда таба алмайтын жерді іздейді. Салиха жігітке: «Сен үшін жаным құрбан», - деп уәде береді. Сөйтіп, екеуі тауға қашады, үңгірге тығылады. Бірақ көп ұзамай қолға түсіп, ақыры қосыла алмай өледі. Дастанды аңыздық желі де, халықтың наным-түсінік те қатар көрініс тауып отырады. Оқиғасы тартымды, тілі шұрайлы, көркемдігі жоғары. Енді осы дастанның басты кейіпкерлерінің бірі Сәменге тоқталсақ. «Ажары жай оғындай жалындаған, Туыста қас-қабақты ер тұлғасы. Сабырлы, терең ойлы маңғаз еді, Жетпеген қатарына тең құрдасы. Сағымдай садақ жетпес жылдамдығы, Қырмызы қыз мінезді, қымбат басы. Денесі тең сандалдың терегіндей, Кең біткен иығының екі арасы. Шалқақ төс, бура санды, бұлшық етті, Бар еді батырлықтың әр саласы. Жау десе жабырқанып жатпайтұғын, Таңдаулы батыр болған ер-қолбасы»,-деген өлең жолдарынан Сәменнің батыр болғанын байқаймыз. Осы дастан арқылы Әсеттің шебер суретші екенін аңғаруға болады. Дастандағы Сәменнің бейнесі көптеген ғашықтық жырлардағы батырлар бейнесі ұқсас. Батырлар жыры мен ғашықтық жыры бір-бірімен байланысы, қатарласа дамыған. Сюжеттік құрылымдардың бір типті болып келуі, образдыр жүйесіндегі біркелкілік, өлең құрылысы мен бейнелеуіш құралдардың біртектілігі секілді белгілер жырдың екі түрінде де кездеседі. Қорытындылай келе, Әсеттің көпқырлы дарын иесі екенін айтқым келеді. Оның асқақ әндері мен алуан тақырыпты өлендері, қисса-дастандары халықтық өнерімізді дамытуға, сонымен қатар халқымыздың мәдениетін көтеруге өз үлесін қосқаны және қоса беретіні күмәнсіз, деп ойлаймын.

https://vk.com/ubtent2kxx

24.Балуан Шолақтың «Ғалия» өлеңіндегі ғашықтық сезімін жеткізуге қолданған ақының көркемдік тәсілдерін талдап жазыңыз

Балуан Шолақтың өмірінде үлкен орын алатын адамның бірі Ғалия. Өткені, Балуан Шолақтың аты аталған жерде Ғалия еске түспей қоймайды. Тағдыр қос ғашықтың арасын қанша бөлсе де, тарихта Шолақ пен Ғалияның есімдері қашанда бірге аталады. Сол Ғалия деген ғашықтық сезімі қала өрбиді?

Балуан Шолаққа Алла сан қилы өнер берген. Ақындығы да ғажап. Ғалия – оның шын ғашығы. Ғалия жастай қайтыс болып кетеді. Қазір ол бір аңыз әңгімедей айтылып жүр. Бірақ бұл ән мақтаныш үшін емес, композитор ретінде атын әйгілі ету мақсатында да емес, шынымен де оның жанынан, жүрегінен шыққан туынды болатын. Бір сөзбен айтқанда жүректен шыққан туындысы. «Ғалия» әндерінің сөзіне назар аударсаң , Балуан Шолақтың бүкіл өмірі, тарихы баяндалып тұрғандай көрінеді.

Балуан Шолақ Ғалияға арнап бес түрлі арнаған дейді халық. Әр өңірде оның айтылу иірімдері ерекше. Ғалияның сұлулығын, оған деген ерекше ілтипаты мен сүйіспеншілігін, сезімін аңғаруымызға болады. Сөзімее дәлел ретінде өліңнің мына үзіндісін ұсынамын:

Айдың көзін жалт еткен бұлт алсын,

Бүйте берсең діңкемді құртасың.

Биылдан қосылған Ғалия жан,

Қай қылығын қалқаның ұмытарсың.

Айым да сен, Ғалия, күнім де сен,

Оң қабағым тартады күлімдесең, - деп оған деген махаббат жалынын білдірген.

Сөзсіз бұл Балуан Шолақ ғұмырындағы естен кетпес ең әдемі щақтардың бірі. Себебі, оның Ғалияға деген ғашықтығы – шын ғашықтық. Ғашық жүрекке әмір жүрмейді. Шолақтың да әмірі жүрмеген. Қайта ғашықтық әміріне құлдық етіп, осындай ғажайып туындыны дүниеге әкелген. Нағыз махаббатың символыретінде Шолақтың «Ғалия» әні бізге және келешекке мұра. Сүйіспеншілік – Балуан Шолақ өліңінің өзегі, қаны, жаны, бүлкілдеп тұрған жүрегі.Ақынды ақын қылатын да – махаббат, ғашықтық. Гүл болмаса, бұлбұлдың сайрамайтындығы сияқты, ғашық болмаған ақын да жырлай алмайды. Сол себепті махаббат – адам өмірінің мәні десем артық айтқаным емес.

https://vk.com/ubtent2kxx