«Биосфераның құрылымы және эволюциясы» пәні бойынша бағдарламасының сипаттамасы мен мазмұны

Биосфера тұжырымдамасы. Биосфера туралы түсінік. Биосфераның шекаралары және ерекшеліктері. Биосферадағы энергия қуаттылығы. Тіршіліктің планетарлық рөлінің бейнесі. Х. Гюгенстің «Космотеорос» және Ж.Б. Ламарктың еңбектері. Тіршілік географиялық қабаттың құрамдас бөлігі ретінде. А.Гумбольдтың көзқарасы. В.В. Докучаевтың идеялары.

Тірі заттың мәні және тіршіліктің пайда болу мәселелері. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қысқаша шолу. А. Опариннің тіршіліктің пайда болуы туралы ілімі. Жер бетінде тіршіліктің пайда болу теориялары. Биогендік полимердің тірі ағзаларсыз пайда болуы туралы эксперименттік дәлелдер. С.Миллердің эксперименттері. Дж. Берналдың биопоэз туралы теориясы. Биопоэздың негізгі кезеңдері.

Биосфераның эволюциясы. Жердің химиялық және биологиялық эволюциясының негізгі кезеңдері. Эралар және периодтар (дәуірлер). Биосфера дамуының әр түрлі кезеңдерінде биологиялық алуан түрліліктің пайда болуы. Архей және протерезой эрасы. Көлемі мен мәні бойынша карбонның ерекшеліктері (қазіргі заманмен салыстыру арқылы). А. Вегенердің континенттер дрейфі және жер қабаты туралы теориялары. Тіршіліктің құрлыққа шығуы. Бор дәуіріндегі мезазой эрасы. Мезазойдың құрылымы. Жабық тұқымды өсімдіктердің пайда болуы. Басаяқтылардың, динозаврлардың фаунасы. Плаценталық сүтқоректілер және құстардың пайда болуы. Кайназой дәуірі және антропогенез. Адамның пайда болуы. Мұз дәуірінің дамуы және оның адамзатқа ықпалы.

Биосфера эволюциясының негізгі үрдістері. В.И. Вернадскийдің биосфера туралы ілімді дамыту туралы тарихына қысқаша шолу. В.И. Вернадскийдің еңбектері: «Ғарыштағы биосфера», «Тіршілік аймағы». Биосфераның тірі заты туралы концепциясы. Биосферадағы тірі заттардың ғаламдық рөлін анықтау. Тірі заттардың қызметтері: энергетикалық, деструкциялық, орта түзуші, концентрациялық. Тірі заттардың геохимиялық және энергетикалық рөлі. Фотосинтез үрдісінің маңызы. Биосфераның қалыптасуының заңдылықтары. Биогеоценоздар. Биогеоценоздардың үлгілері.

Биосферадағы биогеохимиялық үрдістер және химиялық элементтер арасындағы өзара байланыстар. Ғаламдық биогеохимиялық циклдар. Атмосферадағы газдардың биогенді жолмен түзілуі. Ғаламдық биологиялық айналым. Ле Шателье принципінің әсері. К. Бэрдың сақталу заңы. Заттардың биотикалық айналымы – биосферада тірі заттардың пайда болуының негізі. Биотикалық айналымның негізгі сатылары. Заттардың биотикалық айналымының моделі.

Биосфера тұрақтылығының механизмдері. Экожүйелердің тұрақтылығы. Биосферадағы синергетика. Биосферадағы энергия ағыны. Термодинамика заңдарының биосферадағы әрекеті. Гей-Земли гипотезасы. Қоршаған ортаның биологиялық тұрақтануы.

Ғаламдық биосфералық үрдістер. В.И. Вернадскийдің ноосфера туралы ілімі. Жаңа заманның ғаламдық экологиялық мәселелері. Ауа-райының өзгеруі. Озон қабатының жұқаруы. Қышқыл жаңбырлардың тірі ағзаларға әсері. Шөлейттену және биологиялық алуантүрліліктің азаюы. Радиация және тіршілік. Биосфераның радиациялық ластану мәселелері. Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигоны. Бүгіні мен болашағы.

Биосферадағы тұрақсыздықтың пайда болуының антропогендік әсерлері. Адамзат қоғамының тұрақты дамудағы табиғаттың рөлі. Қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық ластануы. Олардың экологиялық-генетикалық салдары. Қазіргі заманның әлеуметтік-экологиялық мәселелері. Демографиялық жарылыс. Адамзат қоғамындағы депопуляциялану мәселелері. Табиғи қорлардың сарқылуы (жер, энергетикалық қорлардың сарқылуы), табиғи популяциялардағы генетикалық жүктеменің артуы. Қоршаған ортаға генетикалық жүктеменің артуы. Генофондтың өзгеруі. Гендік өзгертілген ағзалар. Пайдасы мен зиянды әсерлері. Адамдар популяциясындағы генетикалық жүктеме: себептері мен салдары. Орта агрессивтілігінің артуы.