2. Кен орындарының геологиялық сипаттамасы

Теңіз кен орны Каспий жағалауы алқабының оңтүстік шығысында орналасқан, ал әкімшілігі Атырау облысы, Эмбин ауданы, Каратон округіне тиісті. Атырау облысының Каспий теңізі айдынының тікелей таяу болатын (15-30 км) шөлді жазық бөлігінде орналасқан. «ТШО» ЖШС аумағы 400 км-ге жуық жерді қамтиды ( қосымша 1).

«ТШО» кәсіпорнына жақын болатын елді мекендер – Каратон (кен орнынан 35 км солтүстікте орналасқан) және Сарықамыс (оңтүстік-батыс бағытта 25 км-де орналасқан) ауылдары.

Теңіз кен орнында бассейн жиегіндеі әр түрлі тереңдіктегі үлкен карбонатты құрылыс топтамалары бар.

Аймақ климаты мезгілдік және тәуліктік температурасы үлкен ауытқуға ие шұғыл континентті, жауын шашын мөлшері жылына 150 мм, жазы қуаң әрі ыстық.

Қыста (желтоқсан-қаңтар) орташа суық, қар аз болады, көбінесе күн бұлыңғыр. Ең суық ай – қаңтар. Қар қатты жауған күндері қардың қалыңдығы 5 см-ден аспайды. Жауын-шашынның максимальді мөлшері желтоқсан айына тура келеді (12 см-ге дейін). Бір айдағы тұманды күндер саны – 4-ке дейін .

Көктем ( наурыз-сәуір) күндізгі және түнгі температуралардың көп ауысуымен және ыстық жазға жылдам көшумен ерекшеленеді (ауаның температурасы күндіз плюс 5-12°С, түнде минус 2-6°С). Бір айдағы тұманды күндер саны – 10-ға дейін.

Жазы (мамыр-қыркүйек) құрғақ және ыстық, ауа райы ашық. Ауаның температурасы күндіз плюс 25-30°С (максимальді 45°С-қа дейін), түнде плюс 11-15°С. Ең ыстық ай – шілде. Жауын-шашынның көп түсуі мамыр айында 56 мм-ге дейін, аз түсуі шілде айында (8 мм-ге дейін) байқалады. Жауын-шашын, көбінесе, маусым айында қысқамерзімді жаңбыр түрінде жауады. Мезгіл-мезгілмен құрғақшылық болып тұрады, қайталану ықтималдығы 20-25%.

Күздің (қазан-қараша) бірінші жартысында жылы, ала бұлтты. Жауын-шашын сіркіреме жаңбыр түрінде, кейде қар аралас түседі. Ауа температурасы күндіз плюс 10-16°С. Бір айдағы тұманды күндер саны – 3-ке дейін. Жел жыл бойы көбіне солтүстік-шығыс және шығыс бағытта. Көктемде және жазда солтүстік-батыс желі жиі соғады, соның себебінен Сарықамыс ауылында атмосфераның ластануы орын алады. Желдің жылдамдығы 4 м/с-тен 10 м/с-қа дейін. Қыста солтүстік-шығыс бағыттан жылдамдығы 15 м/с-қа дейін болатын қатты жел соғады.

Атмосфералық жауын-шашындар жыл мезгіліне сай бірқалыпты емес. Максимум қыс-көктем мезгіліне тура келсе, ал маусымнан қазанға дейін жауын-шашын мүлдем түспейді деуге болады. жауын-шашынның көп мөлшері желтоқсан-қаңтар айларында болады.

Кен орнына республикалық маңызы бар асфальттелген Құлсары – Сарықамыс авто жолымен шеттеседі. Бұл жол қауіпсіздік мақсатында кен аумағынан шығарылған. Бүгінде Құлсары – Каратон жол бөлігінде қайта жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Басты жолдан бөлек өнеркәсіпте тікелей қара жол және асфальттелген жолдар желісі жетілдірілген.

Жергілікті тұрғындар негізінен мал шаруашылығымен, мұнай-газ кешеніндегі жұмыспен және балық шаруашылығымен айналысады. Ауданда тұщы толығымен су жоқ [2].

1.3 Кен орындары туралы жалпы мағлұмат

Теңіз кен орны №1 ұңғымасынан мұнай ағымын алу арқылы ашылған. Ұңғыма 115 м³/тәулігіне берген және құрылымнан дөңес жерде орналасқан. Құрылым 1973-1975 жылдардағы сейсмо зерттеу жұмыстары кезінде анықталған.

Теңіз кен орнының геологиялық моделінде стратиграфиялық корреляцияға, коллектор литофациясына және коллектордегі диагенез процесін зерттеуге негізделіп есепке алынған. Қазіргі таңда Теңіз коллекторы Кариб бассейнінің айынында орналасқан Кайос және Багама аралдарындағы заманауи құрылымымен ұқсас болып келетін карбонаттық платформа сияқты түсіндіріледі. Алғашқыда Теңіз үлкен карбонатты шельфтің эрозиялық қалдығы ретінде ұғындырылған.

1950 км сейсмикалық пішінді қамтитын сейсмикалық мәліметтер қағаз жүзіндегі тасымалдауыштардан сейсмо жазбаларға қайта өңделіп, кен орнын алғаш рет сейсмикалық картаға түсіруге мүмкіндік берген «Ландмарк» жұмыс станциясында орналасқан. Ұңғылардың жоғарғы бөлігіндегі 80 ұңғыма жаңа жылдам технологияларды қолданып сейсмикалық мәліметтерге сүйене отырып жобаланған, нәтижесі 1994 жылдың басында күрделі жөндеуге жататын 6 ұңғымаға жазылған. Ұңғылардың жоғарғы бөлігіндегі ұңғымалар сейсмикалық аумаққа енгізілген. Осылайша, коллектордың 4 горизонты үшін траверс желілері: башқұрт ярусының жабыны үшін (1 объект), жанартау тұнбаларының жабыны үшін (объект 2), девонның карбонатты таужыныстарының жабыны үшін (объект 3), сондай-ақ, девонның терригендік таужыныстарының жабыны үшін құрылған. Алынған мәліметтерге сүйене отырып, сейсмикалық мәліметтері және ұңғымалық бақылау бойынша ақпараттары бар тереңдіктер картасы жасалған (қосымша 2).

Сейсмикалық мәліметтер жетпісінші және сексенінші жылдары Теңіз кен орнының аумағындағы әр түрлі өңдеу фазаларында жазылды. 1982 жылы 24 дүркін жалпы ұзындығы 640 км құрайтын 3 х 1,5 км тікбұрышты тор бойынша сейсмикалық съемка жасалған. Бұл жұмыстар 1985 жылы аналогты түрде толықтырылған [2].

1993-1994 жж. күрделі жөндеу бағдарламасы бойынша жарылғыш материалдарды қолдану арқылы жаңа зерттеу жұмыстары қарастырылған. Шаншудың жаңа орындары 100 метр интервалдарда кенжар аумақ ұзақтығы бойынша Т-4, Т-7, Т-8, Т-21, Т-104 және Т-111 ұңғымаларында жазылған.

Теңіздегі сейсмикалық түсінік бірнеше кезеңдерден өткен. Негізгі бағыттары:

• Негізгі жарықтар бойынша түсінік;

• Барлық ұңғымалармен байланысатын кіші жарықты көрсететін коллектордағы горизонттарды зерттеу;

• Картада жарықтарды қосу;

• Картада полигонды лықсымаларды бейнелеу болған.

Қорларды бағалау мақсатында Теңіз кен орны аумағында 4 үздіксіз горизонт түсіндірілген: башқұрт ярусының жабыны, жанартау тұнба материалдарының жабыны, девонның карбонатты таужыныстарының жабыны, девонның терригендік таужыныстарының жабыны. Сейсмикалық мәліметтер бойынша башқұрт ярусының жабыны (объект 1) өзінде ең жақсы шағылдыру горизонтын көрсетеді. Сейсмикалық көрініс пакеті өзінде платформадағы шамамен 2 – 4 сек екіжақты уақыт аралығында анық көрінетін секвенцияны көрсетеді. Мұндай шағылысу сипаты артин тақтатасы арқылы сигналдың кемітілген жылдамдықпен жүріп өтуі кезінде үлкен жылдамдықпен жүріп өтетін башқұрт ярусының карбонатты шөгінділері жабатын 100 м қалыңдықтағы башқұрт кунгур тұзды шөгінділер жабыны арқылы жоғарғы жылдамдықты сигналдың жүрісі арқылы шақырылады [1].

Горизонт жиектерінде құрылым беткейлерінде орналасқан ұңғымалардағы ұңғымалық бақылау зерттеу жұмыстары күрделірек жүреді. Ол траверс горизонтын қадағалауға қажетті ақпараттың үлкен бөлігін береді. Башқұрт горизонтын зерттеу барысында платформадағы көшкіндер немесе келіспеушілікке байланысты тік жыныстардың орнын ауыстыруы керек болады. Кейбір аудандарда ұңғыманың бақылау мәліметтері жүздеген метрде қысқа қашықтыққа, яғни, платформадан жиекке жақын болатын ығысудың болуын көрсетеді. Мұндай құбылыстарды горизонтальды ығысудың көмегінсіз сейсмика бойынша зерттеу мүмкін емес. Ығысулар Т-109 және Т-100, Т-104 және Т-20, Т-1101 және Т-42, Т-9 және Т-41 ұңғымалары арасында байқалған. Осы және басқа да ығысуларды көрсету мақсатында, платформаның бортын бойлай жарықтар көрсетілген. Бұл жарықтарды бірден башқұрт ярусы үстінен басады және девонға кетеді. Бұл жарықтардың тереңдігін көрсете отырып және құрылымның жиекті ұңғымаларына байланыстыра отырып жылжу амплитудасын анықтау қиынға соқты.

Девонның жабыны бойымен ешқандай ерекше сейсмикалық құбылыстар бақыланбайды. Бұл горизонт кен орнындағы 7 ұңғымамен ашылған. Девонның карбонатты платфорамасы құрылымы бойынша девонның терригендік төсеме қабатымен ұқсас болып келеді. Жоғарыда аталған платформа жарықтарының көпшілігі бұл горизонтқа тап болудан бұрын тоқтайды, бірақ беткей жарықтардың көпшілігін девонның карбонатты шөгінділердің жабынына бөлшектейді.

Бұрғыланған ұңғымалардың едәуір қорына қарамастан анықталған кендердің зерттеу деңгейі жоғары емес. Сондықтан да 3418 млн. т. Бастапқы баланс қорынан «Тенгизшевройл» БК балансына 1648 млн. т. жазылады, яғни 48% -ы С₂ категориясы қорына тең келеді. Осы категория бойынша кен қорларының кен орнының формасы мен өлшемі зерттеледі, қыртыстың коллекторлық қасиеттері және оның қалыңдығы, мұнайдың, газдың қасиеті геологиялық және геофизикалық зерттеулер нәтижесі кеннің зерттелген бөліктерін есепке алады, яғни ол анық емес болғандықтан ІІ өңдеу объектілеріне қосылған кендер іс жүзінде зерттелмеген болып табылады. Өйткені, С₂ санатындағы қорларға ІІ объектіде осы санаттағы барлық акцияларының 94,6% -ға келеді.

І объектінің зерттеу деңгейі екінші объектіге қарағанда жоғары. С₂ санатынағы қорлар үлесіне 9,5%-тен келеді, алайда, осы бөлігі үшін шешілмеген мәселелер көп.

Қазіргі таңда кен орнында коллекторды тереңірек зерттеу жұмыстары жұргізіліп жатыр. Кен орнын толық барлаудың алғашқы бағыты болып мұнайлы кенді құрайтын табиғи резервуар құрылымын егжей-тегжейлі зерттеу, яғни, өнімді бөлігіндегі (разрезіндегі) мұнай қорларының таратылуын бағалауға және өндірістің оңтайлы жүйесін негіздеуге мүмкіндік беретін сенімді геостатикалық моделін құру болып табылады.