3 Лекция. Адамдардың психикалық сапасындағы айырмашылықтар диагностикасы бойынша зерттеулерін

Адамдардың психикалық сапасындағы айырмашылықтар диагностикасы бойынша зерттеулерін Ф.Гольтон білімдіктерді жоғарыларды сұрыптау қажеттілігі туралы идеяны дәлелдеу мақсатында пайдаланған.

Бұл идея антигуманды болды, бірақ Ф.Гольтонның өзі оны әлеуметтік емес, индивиттің тұқым қуалаушылық даму факторын маңызды медициналық және психологиялық мәселе ретінде есепке алу сияқты қойды.

Ф.Гольтон көптеген нақты әдістілердің авторы болып табылады:түрлі белгілердің диагностикасы сияқты, сонымен қатар олардың арасындағы коррекцияны орнатуда. Өзгерткіштіктер арасындағы коррекцияны есептеу әдісі, психикалық ғылымды кәдімгідей байытты және ең бір маңызды психологиялық әдісті-факторлық анализді құрастыруға себеп болды. Ф.Гольтонның жетістіктері арасында тест әдісі құруды ерекше айтуға болады. Тест (сынақ) Ф.Гольтонның лабораториясында ең маңызды зерттеу әдісі болады. Автордың сонымен байланысты теориялық көзқарастарына қарамастан тест ғылымға берік еңді. Көптеген индивидтер сапасына қолданатын тест сериялары, яғни статистикалық жол нақты сапалық әдістерді енгізу тәсілі болды. Бұл кең тәжірибелік қолдануға ие болды, ал тестерді ары қарай өңдеу техникасын және қолдануды жетіндіру, маңызды психологиялық параметрлерді (ес,ойлау,тұлға) зерттеуге таралуы психологиялық ғылымының жалпы келбетін өзгертті.

Ф.Гольтоннан 20 жыл кейін ХХғ.ең басында француз зерттеушісі Альфред Бине балалардың ақыл-ойының дамуын өлшеу үшін, өте тиымды, әрі мүлдем басқа жүйені ұсынды. Ол және оның әріптестері Виктор Анри және Теофил Симон күрделі психологиялық ерекшіліктерді-ес, қиял, зейін және т.б. анықтауға бағытталған әдістер батареясын жасаған. Бине тестерінде интеллект дамуының көрсеткіші (ақыл-ой), яғни баланың даму деңгейі белгілі жастағы балалардың орташа даму деңгейіне сәйкестті.

4 Лекция. Кәзіргі дифференциялды психологиядағы зерттеулер бағыты

Кітапта индивидуалды айырмашылықтардың негізгі зерттеу принциптері ұсынылған, бірінші рет психологиялық сипаттаманы зерттеуде номотетикалық және идиографикалық жолдарының салыстырмалы анализі берілген және әр қайсысына сәйкес келетін әдістер сипатталған. Намотетикалық (орта статистикалық заңдылықтарды бейнелейтін) және идиографиялық (әр индивиттің уникалдылығын бейнелейтін) атауларды да индивидуалды айырмашылықтар психологиясына Штерн енгізген.

Индивидуалды айырмашылықтар психологиясымен психодиогностика арасындағы үзілмес, тығыз байланыстар осы екі пәннің дамуының ерте кезенің сипаттайды. Индивидуалды психология пәннің сипаттау кезінде бұл білім аймағының зерттеу сұрақтарының бірі адамдар арасындағы айырмашылықтарды түсіну үшін маңызды психологиялық сипаттамаларды бөліп қарастыру болып табылатындығы айтылған. Бірақ сипаттарды ажырату диагностикалық әдістерсіз мүмкін емес, сондықтан осы уақытқа дейін бұл екі аумақ ұштасу зоналарын сақтап отырады, бірақ олардың пайда болуынан 100 жылдан астам уақытта олардың зерттеу нысаналары және шешетін нәтижелері өте өзгерген.

Штерн кітабында жеке психологиялық бөліктерден басқа индивидуалдық айырмашылықтарды зерттеу кезінде қолданатын математикалық әдістердің нақты анализы ұсынылған. Ол кездейсоқ емес. Өйткені тараудың басында айтылғандай индивидуалды айырмашылықтар психологиясының дамуы, адамдар арасындағы айырмашылықты бағалау әдістерінің дамуынсыз мүмкін емес болар еді. Индивидуалды айырмашылықтың кәзіргі заман психологиясы. Индивидуалды айырмашылықтарды зерттеумен айналысқан түрлі зерттеушілер өз жұмыстарында осы зерттеу аймағының түрлі мәселелерін қойған. Өткен тарауда айтылғандай индивидуалды айырмашылықтар психологиясында бірінші зерттеулер индивидуалды айырмашылықтың табиғатын анықтауға және адамның ақыл-ой қабілетінде индивидуалды айырмашылықтарды адекватты бейнелейтін психологиялық сипаттарды іздеуге бағытталған. Штерннің жұмыстарында маңызды психологиялық ерекшіліктерін бөлуге үлкен көңіл бөлінген, сонымен қатар оны барлық адамдарды әр түрлі деңгейде көрінетін, осы нақты ерекшіліктер әр нақты индивидте өзгеру мәселесі де қызықтырды.

Бұдан кейінгі жұмыстарда зерттеу тематикасы кеңейтілген, ажыратып және олардың табиғатын зерттеу мәселесімен қатар топтық айырмашылықтар анализін индивидуалды айырмашылықтар сферасына жатқызды. Р.Кэттел ең маңызды сипаттарды ажырату жолында олардың өзара сәйкестігін және құрылымның зерттейді. Отандық индивидуалды айырмашылықтар психологиясында негізі назар психологиялық сипаттардың құрылымында және индивидуалды айырмашылықтардың физиологиялық негіздеріне аударылады. (Б.Г.Ананьев,Б.М.Теплов).

Индивидуалды айырмашылықтар психологиясының қалыптасуын талдай отырып, әр түрлі тематикаға және түрлі авторлардың түрлі теориялық негіздеріне қарамастан, осы психологиялық аймақта өткізіліп жатқан зерттеулерді үлкен топқа біріктіреді.Д.П зерттеу кластары.

1)Психологиялық қасиеттердің құрылымның анализі.

2)Психологиялық ерекшіліктерде индивидуалды айырмашылықтардың пайда болу себептерін іздеу.

3)Индивидуалдылықтың идиографиялық анализі.

Зерттеудің бірінші бағыты психологиялық қасиеттер құрылымын талдаумен байланысты. Бұл зерттеулерде қарастыратын негізгі проблемалар –адамның психологиялық бейнесінде қандай психологиялық сипаттарды маңыздырақ деп қарастыруға мағынасы бар және олар бір-бірімен қалай байланысты. Берілген бағыттағы жұмыстарда индивидуалды айырмашылықтар тек зерттеу нысанасы ретінде ғана емес, статистикалық процедура көмегімен психологиялық ерекшіліктерді құрастыруды пайдалануға мүмкіндік беретін жағдай ретінде де болады. Зертеудің екінші бағыты психологиялық қасиеттер құрылымын талдаумен байланысты. Бұл зерттеулерде қарастыратын негізгі проблемалар адамның психологиялық бейнесінде қандай психологиялық сипаттарды маңыздырақ деп қарастыруға мағынасы бар және олар бір бірімен қалай байланысты. Берілген бағыттағы жұмыстарда индивидуалды айырмашылықтар тек зерттеу нысанасы ретінде ғана емес, статистикалық процедура көмегімен психологиялық ерекшіліктерді құрастыруды пайдалануға мүмкіндік беретін жағдай ретінде де болады. Зерттеудің екінші бағыты психологиялық ерекшіліктерде индивидуалды айырмашылықтардың пайда болу себептерді іздеумен байланысты. Бұл топтың зерттеулері сан алуан және олар индивидуалды айырмашылықтардың биологиялық және әлеуметтік детерминнаттар анализіне, индивидуалды айырмашылықтардың қалыптасуындағы тұқым қуалаушылықтың және қоршаған ортаның ролін даму процесіндегі индивидуалды айырмашылықтар динамикасына байланысты. Зерттеудің үшінші бағыты индивидуалдықтың идиографияық анализі болып табылады. Психологиялық зерттеу нысанасы екі алдындағы бағытта номотетикалық жолмен яғни топ болса, бұл жағдайда психологиялық зерттеудің нысанасы жеке субьекті болады.