2.Конструкциялық бөлім
2.1 25-30 жас аралығындағы жас әйелдерге арналған қыздарға арналған ұлттық көйлегінің конструкциясының сызбасын құруға қажетті бастапқы мәліметтерді таңдау және негіздеу
Киімді конструкциялау дегеніміз – адамның денесін бүркеп жауып тұратын киімнің көлемді қалыбын жазық матадан құрау. Ең бірінші киімдер (өлтірілген жануарлардың терісі, пенька сияқты өсімдіктерден жасалған мата) – жай төртбұрыш материалды денеге орап алып жүрген; одан кейін иықта тұрып тұру үшін бас өтетін тесік тесіп киген. Матаның ені аз болса, дененің жабылмай қалған жерлерін (мысалы қол) қосымша мата бөлігін киім матасымен біріктіріп бекітіп киген. Сөйтіп, төртбұрышты жазық мата адам денесінің қалыбын қайталайтын көлемді киім (қап) бола бастаған. Адам денесін бүтін матамен орап, дененің шығыңқы нүктелерінің тұсында матаны жиырып, қаптарлап, артығын қиып тастап, киім қалыбын алуды муляждық киім құрастыру әдісі деп атайды. Қазіргі кезде ерекше киім қалыптары дами түскен.
Есептеп құру әдісін орындау үшін адам денесінің өлшемдерін алып, киім бөлшектерін алған өлшемдерге сәйкес есептеп пішіп, сол бөлшектерді өзара жалғап (біріктіріп), көлемді киім қалыбын алады. Сонымен, конструкциялау дегеніміз қажетті киім қалыбын алуды мүмкін ететін киім бөлшектерінің жазба сызбасын құрудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы.
Конструкциялаудың әдістерінің мәні киімнің конструкциясын құру барысының ретін жазба түрде жеткізу болып табылады. Киімнің конструкциясын құру жолының жазба қалыбы киім конструкциясының негізгі сызбасын бірнеше мәрте қайталап құрып шығуға мүмкіндік береді. Әрбір пішу жүйесінің мақсаты – сол әдіспен құрылған сызба бойынша пішілген киім бөлшектері бір-бірімен біріктірілген кезде дайын киім түрінде адам денесінің қалыбына сай және ойдағы киім қалыбын құрауы болып табылады.Муляждық киім құрастыру әдісін XVIII ғасырдың аяғы – XIX ғасырдың соңында біртіндеп есептік-аналитикалық әдістер күнделікті қолданудан ығыстыра бастады. Олардың авторлары – киімдердің жиі қайталанатын конструкцияларын анықтап, оларды құруға қажетті оңай есептер мен графикалық әдістерді ұсынған аса білікті пішушілер. Қазіргі заманда есептік- графикалық әдістердің көптеген түрлері бар. Ерлер, әйелдер, балалар киімін конструкциялаудың ЦНИИШП әдістемесі (Центральным научно-исследовательским институтом швейной промышленности) 1959 жылы құрастырыла бастады. Бұл әдіс адамның типтік тұлғасының тегіс контурының геометриялық жазбасын еркін қону және сәндік әрлеу қосымшаларын қоса отырып құруға негізделген. 1979 жылы ерлер киімін конструкциялау әдісі жасалып бітті. 1980 жылы – әйелдер киімін конструкциялау әдісі жасалып бітті.
Муляждық киім құрастыру әдісін XVIII ғасырдың аяғы – XIX ғасырдың соңында біртіндеп есептік-аналитикалық әдістер күнделікті қолданудан ығыстыра бастады. Олардың авторлары – киімдердің жиі қайталанатын конструкцияларын анықтап, оларды құруға қажетті оңай есептер мен графикалық әдістерді ұсынған аса білікті пішушілер. Қазіргі заманда есептік- графикалық әдістердің көптеген түрлері бар. Ерлер, әйелдер, балалар киімін конструкциялаудың ЦНИИШП әдістемесі (Центральным научно-исследовательским институтом швейной промышленности) 1959 жылы құрастырыла бастады. Бұл әдіс адамның типтік тұлғасының тегіс контурының геометриялық жазбасын еркін қону және сәндік әрлеу қосымшаларын қоса отырып құруға негізделген. 1979 жылы ерлер киімін конструкциялау әдісі жасалып бітті. 1980 жылы – әйелдер киімін конструкциялау әдісі жасалып бітті.
1966-67 жылдары ресейдің тұрмыстық қызметкөрсету министрлігінің орталық тәжірибелік-техникалық зертханасында (ЦОТШЛ – Централбная опытно – техническая швейная лаборатория) тұрғындарға жеке тапсырыс бойынша киім конструкциясының сызбасын құру әдістемесі жасалды – ЕМКО ЦОТШЛ әдістемесі. Бұл әдісте жеке тапсырыс бойынша киімді дайындайтын мекемелер жұмысының ерекшелігі ескерілген.
Киімді конструкциялау әдістері көп, олардың бәрінің негізінде есептеу формулаларының бірізділігі жатыр. Есептеу формулалары адам денесінен алынған өлшемдер мен еркін қону қосымшаларынан тұрады. Сол есептер бойынша құрылған түзу және қисық үзінділер жүйесі киім конструкциясының негізгі сызбасын құрайды; олар киімнің негізгі бөлшектерінің кескінін айқындайды. Адам денесінің фигурасының симметриялылығы негіз сызбасын дененің оң жақ бір бөлігіне құруға мүмкіндік туғызады.
Конструкциялаудың әдістерінің мәні киімнің конструкциясын құру барысының ретін жазба түрде жеткізу болып табылады. Киімнің конструкциясын құру жолының жазба қалыбы киім конструкциясының негізгі сызбасын бірнеше мәрте қайталап құрып шығуға мүмкіндік береді. Әрбір пішу жүйесінің мақсаты – сол әдіспен құрылған сызба бойынша пішілген киім бөлшектері бір-бірімен біріктірілген кезде дайын киім түрінде адам денесінің қалыбына сай және ойдағы киім қалыбын құрауы болып табылады.
Киім конструкциясын құру бес кезеңнен тұрады:
1.Белгілі пішу жүйесінде қабылданған денеден алынатын өлшемдер түрін алу және еркін қону қосымшаларын таңдау.
Әртүрлі пішу әдісінде денеден әртүрлі өлшемдер алынады. Денеден өлшем алу тігін саласында қабылданған ОСТ 17—325-81 «Изделия швейные, трикотажные, меховые. Типовые фигуры мужчин. Размерные признаки для проектирования одежды»; ОСТ 17—326-81 «Изделия швейные, трихотажные, меховые. Типовые фигуры женщин. Размерные признаки для проектирования одежды» бойынша орындалуы мүмкін. Егер киім тігу үшін тұлғасынан өлшем алынатын адамның тұлғасының өлшемдерінің стандарт тұлғаға қарағанда ауытқулары бар болса, өлшемдер нақты адам денесінен алынады, және де ол өлшемдерді алу әдісі сол таңдалған пішу әдісінің құжатында көрсетіліп тұруы қажет. Қосымшалар бұйымның түріне, тағайындалуына, моделіне және материалына сай таңдалады.
2.Есептеуді таңдалған әдіс формулалары бойынша және сол әдісте көрсетілген ретімен орындалады. Есептеуді 0,1 см-ге дейінгі дәлдікпен орындайды.
3. Киімнің негізгі өлшемдерін және негізгі бөлшектерінің жалпы көлемін анықтайтын базистік торды құрады. Базистік тор дегеніміз бір-біріне перпендикуляр бағытта орналасқан көлденең және тік сызыұтар жүйесі.
4. Базистік тордың үстінен конструкцияның негізінің сызбасының сызықтарын құрады. Ол –артқы және алдыңғы бойдың ортаңғы сызықтары, мойын ойындысының сызықтары, иық сызықтары, қолтық ойындысының сызықтары, бүйір сызықтары, бүкпе сызықтары, бел, етек сызықтары.
5. Орындалған сызбаның сапасын тексереді: иық, бүйір, бүкпе сызықтарының ұзындығының бірдей болуын, жең түбінің сызығының ұзындығы қолтық ойындысының сызығының ұзындығына, жағаның сызығының ұзындығы мойын ойындысыныңсызығының ұзындығына сай болуын.
Таңдалған бұйымның конструкциясының негізінің сызбасын құруға ЕМКО ЦОТШЛ әдісі таңдалды. Осы әдіс бойынша тек қосымша мөлшерін өзгерте отырып, түрлі сұлбалы және пішімді, әртүрлі өлшемдегі киімдердің бөлшектерінің сызбасын құруға болады. Барлық сызбалар тігіске және қайыруға қажетті үстемелерсіз құрылады.
Тұрғындарға жеке тапсырыс бойынша қызмет көрсету жүйесінде қолданылатын киім конструкциясының сызбасын құру әдістемесіне нақты адам тұлғасынан алынған өлшемдерді қолдану тән. Бұл әдіс ЦНИИШП әдістемесінің негізінде құрылған, тек кейбір құру жұмыстары нақты адам тұлғасынан алынған өлшемдермен ауыстырылған. Иықтық киімнің базистік торы кеуденің үшінші орамы мен арқаның белге дейінгі екінші ұзындығы өлшемдерінің негізінде құрылады.
ЕМКО ЦОТШЛ әдісімен әйел иықтық киімінің базалық конструкциясының (БК) негізінің сызбасын құруға қажетті мәліметтермен (бастапқы деректер( таңдау. Конструкциялаудың әдістерінің мәні киімнің конструкциясын құру барысының ретін жазба түрде жеткізу болып табылады. Киімнің конструкциясын құру жолының жазба қалыбы киім конструкциясының негізгі сызбасын бірнеше мәрте қайталап құрып шығуға мүмкіндік береді.
Кесте 3- Негізгі өлшемдері 158-96-104, 1-ші толықтық тобына жататын әйел
тұлғасының өлшемдік белгілері.
№ |
Өлшемдік белгінің аталуы |
Шартты белгіленуі |
Өлшемі, см |
1 |
2 |
3 |
4 |
1 |
Бой |
Р |
158 |
2 |
Мойынның жартылай орамы |
Сш |
17,8 |
3 |
Кеуденің 1-ші жартылай орамы |
|
44,0 |
4 |
Кеуденің 2-ші жартылай орамы |
|
48,2 |
5 |
Кеуденің 3-ші жартылай орамы |
|
46,0 |
6 |
Белдің жартылай орамы |
|
35,5 |
7 |
Жамбастардың іштің шығыңқы нүктелерін ескере өлшеген жартылай орамы |
|
48,0 |
8 |
Кеуденің бірінші ені |
|
16,6 |
9 |
Кеуде бездерінің шығыңқы нүктелерінің аралығы |
|
9,2 |
10 |
Арқаның белден ең жоғарғы мойын нүктесіне дейінгі екінші ұзындығы |
|
41,7 |
11 |
Дененің алдыңғы жағының мойнының ең жоғарғы нүктесініен белге дейінгі екінші ұзындығы |
|
43,1 |
12 |
Кеуденің екінші биіктігі |
|
26,2 |
13 |
Қолтық ойындысының екінші биіктігі |
|
20,6 |
14 |
Иықтың екінші қиғаш биіктігі |
|
42,1 |
15 |
Арқаның ені |
|
17,7 |
16 |
Бұйым ұзындығы |
|
13,0 |
17 |
Иық ені |
|
13,1 |
18 |
Жеңнің білезік орамының сызығына дейінгі ұзындығы |
|
53,5 |
19 |
Қолдың иық бөлігіндегі орамы |
|
28,5 |
20 |
Қолдың білезік деңгейіндегі орамы |
|
15,9 |
Жеке тапсырыс бойынша киім дайындау өндірісінде типтік тұлға өлшемімен нақты тұлға өлшемдерін салыстырып, нақты тұлғаның тепе-теңдігін (долихоморфты,мезоморфты немесе брахиморфты тұлғаға жататындығын) және келбеттік мінездемесін (бірқалыпты, еңкіш немесе шалқайма түріне жататындығын) анықтайды.
Ос=(Дтп2-Дтс2)-(Сг2-Сг1)+(2...2,5см)=(43,5-42,8)-(46,2-42,7)+(2...2,5см)=0,7-3,5+2,5=-0,3см
Шалқайма келбет үшін Ос мөлшері оң сан болып шығады,ал еңкіш келбет үшін теріс сан болып шығады; Ос-ның ±0,3см мөлшері есепке алынбайды, яғни бұндай тұлғаның келбеті бірқалыпты болып саналады.
Жек тапсырыс бойынша киім конструкциясын құру барысында дене өлшемдерімен сол өлшемдерге берлген қосымшалар арқылы жұмыс істейді. Қосымшалар дене мен киім арасында ауа өтетін қабат болуын қамтамасыз етеді. Қосымша деп сызбаның берілген бөлігіндегі конструктивтік бөлік өлшемімен дененің сол бөлік деңгейіндегі өлшемінің айырмашылығын атайды немесе қосымша дегеніміз дене мпн киім арасындағы арақашықтық. Қосымшаны орысша прибавка деп атайды да, П әріпімен белгілейді. П әріпінің жанындағы индекс – қосымша берілген конструктивтік сызықтың аталуы. Бұйым конструкциясының кез-келген бөлігінің өлшемі тұлғаның өлшемдік белгісі мен сол өлшемдік белгіге берілген қосымшалар қосындысынан тұрады.
Техникалық қосымша – адамның киімді киіп тұрғанда демалу, қозғалу, киім астына теріге ауа өту, жылы ауа алмасу кеңдігін қамтамасыз ететін қажетті қосымшаның ең аз мөлшері.
Декортивно-конструктивная прибавка –сәндеу-конструктивтік қосымшасы киімнің сыртқы қалыбы мен сұлбасын алуға қажетті. Сәндеу –конструктивтік қосымшасының мөлшері суретші-модельер мен конструктор жұмысының барысында анықталады және сән ағытына, бұйымның тағайындалуына, тапсырыс берушінің қалауы бойынша, тапсырыс берушінің тұлғасының ерекшелігіне, маталар қалыңдығына байланысты өзгеріп отырады. Модельдік сыртқы түрі сәндеу конструктивтікқосымшасына байланысты болады. Жыл сайын сәндеу-модельдеу ұжымдары сән бағытына байланысты қосымшалар қосындысының мөлшерінің өзгерістерін киім өндірушілерге баспа түрде ұсынып отырады, бірақ классикалық сұлбалар үшін қосымшалар мөлшері ұзақ уақыт өзгеріссіз болып қалады. Қосымша мөлшерін дұрыс таңдауды жақсы игеру қажет,себебі бұйымның құрылған конструкциясынң сызбасы және сол сызба бойынша пішіліп, тігілген киім денеге дұрыс қонуы, сонымен қатар киім сұлбасы, қалыбы қажетті мөлшерде болуы қосымша таңдау процесімен тікелей байланыста болады.
Еркін қонуға берілетін қосымшалар
Бұйымның сызбасын салу үшін тек қана адам денесінің өлшем бірліктері ғана емес; сонымен қатар дене өлшемдерінің бөліктеріне үстемелеп қосылатын қосымшалар қажет.
Бұйымдағы еркін қимылға арналған қосымша екі бөліктен тұрады: Техникалық қосымшалар мүмкіндігі бар қосымшалар және орташа конструктивті қосымшалар.
Мысалы: бұндай қосымшаларға: көкірек орамы қосымшасы, мойын ойындысы кеңдігі қолтық ойындысы кеңдігі. Алдыңғы бойдың белге дейінгі ұзындығына, арқа Б.Б дей ұзын Т/Б қосымшалар жатады.
Кесте 4 – Еркін қонуға берілетін қосымшалар
Қосымшалардың аталуы |
Шарттың белгіленуі |
Мөлшері, см |
1 |
2 |
3 |
Кеуденің жартылай айналымы
|
Пг |
6 |
Белдің жартылай айналымына
|
Пт |
2 |
Бөксенің жартылай айналымына
|
Пб |
2,5 |
Артқы бой еніне |
Пш.с |
0,5 |
Алдыңғы бой еніне |
Пш.п |
0,5 |
Артқы бой мойын ойындысының еніне |
Пш.горл.с |
0,5 |
Артқы бой мойын ойындысының тереңдігіне
|
Пг.горл |
0,5 |
Артқы бой мойын мойын ойындысының тереңдігіне
|
Пв.горл.с |
0,6 |
Артқы бой ұзындығына |
Пдтс |
1 |
Алдыңғы бой ұзындығына |
Пдтп |
Пдтс+Птнт |
Қолтық ойындысы (еркін) тереңдігіне |
Пс.пр |
1,5 |
Иық орамына |
По.п |
5 |
Білезік орамына |
По.зап |
4,1 |
Иық бүкпесіне |
П.пос |
2 |
Иықтың қиғаш биіктігіне |
П.пл |
0,5 |
Матаның төмен қалыңдығына |
П.тнт |
0,7 |
Бұйым ұзындығына |
П.ур |
0,5 |
Бұйымдардың орамдарына берілетін қосымша еркін қозғалысты, соның ішінде адам тұлғасының динамикалық қозғалыстағы дене өзгерісіндегі еркіндікті қамтамасыз етеді.
Күнделікті тұрмыста киілетін бұйымдарда бұл қосымшалардың атқаратын ролі өте зор. Бұйымдар бөлшектерінде қосымшалары дене өлшемдерінің динамикалық қозғалысын қамтамасыз етумен қатар, бұйымның адам денесінде қонымдылығын қарастырады. Сондықтан әр қосымша берілетін дене бөлшектері қосымшасының жеке шамасы болуы шарт. Берілген мөлшерден артық н/е кем, шама бұйымда ыңғайсыздық тұрғызады. Бұйымдардың кеңдігіне берілетін қосымша мейлінше тұрақты 1-ші кестеде көрсетілгендей шамада болуы шарт.
Бұйым сызбасын тұрғызуда техникалық қосымшамен қатар бұйымнын формасы мен силуетін стилін шығаратын қосыма конструктивті қосымша деп аталады. Киімнің формасы мен стильіне шығармашылық орындалуына байланысты кең, тар, қынамалы, жартылай қынамалы, орташа қынамалы, кең, өте кең дене формалары мен көлемдері болады. Осы формаларды шығаруда конструктивтік қосымшаның ролі басымдау.
Бұйымдарды конструкциялаудағы басты міндет осы қосымшаларды анықтау ғана емес, конструктивті учаскелерге қосымшаларды орналастырып, тиісті мөлшерде сауатты қоя білу. Қосымшаларды бөліктерге бөлу - күрделіде, жауапты жұмыс, өйткені бұймның қонымдылығы кең немесе тар болуы тұлға өлшемін алу мен қосымшаларды сауатты орналасуына байланысты. Осы конструкті қосымшаның бір бөлігі бұл сәндік қосымшалар (декоративті қосым). Бұл қосымша (декоративті) қатпарлар бұрмелер, желбіреуіктер т/б жатады. Бұл қосымшалар сәнге ж/е сәндік элементтер санына байланысты және конструктивті моделдеу кезінде қолданылады. Бұйымдарды конструкциялауда базалық тор құруда Пг- көкірек орамына берілген қосымшаны бөліктерге бөлу; арқада 30%; көкірекке 30% қолтық ойындысына 50% немесе екіншісі. Арқаға 25%; өңірге 15% қолтық ойындысына 50%, шамасында болуы шарт немесе модель байланысты + - өзгереді. Қосымшаларды дұрыс таңдауда тігілетін матаның қасиеттерін, жылу – дымқылдық жұмыс қасиеттерін ескеру қажет. Мыс: қазіргі стрич маталарға қосымша берудің тіпті қажеті жоқ, өйткені олар 2 см-ден 5 см дейін созылмалы келеді және кейбір стрич маталар утюгте (дым-жыл) кезеңде 2 см дейін өзгеріп отырады. Қосымшалар бұйымның кеңдігіне, тепе-теңдігіне байланысты беріледі. Жалпы белгісі – бұйымның барлық еніне, ұзындығына, әрбір бөліктеріне, орамына берілетін қосымшалар. Қосымшалар бұйымның белгілі жеріне теңдік беріп тұру үшін қолданады. Бұйымның барлық еніне қосымша артқы ені мен (алдына жалпы бұйымның қосымшасы кезде деңгейінде) – П 2.
Арқа бойында, белге дейінгі ұзындық – П.д.т.с қолтық оймасының тереңдігіне – П.с.п.р мойын ойындысының еніне П.ш гор алдыңғы бойдын мойын ойындысына тең. Артқы бойдың тереңдігіне – ПГ. Пор мойын ойындысының – П.в.г.с. Иық доғасына қосымша П.оп - әр түрлі ассортименттегі бұымдар үшін техникалық қосымша белгілі бір үлкендікті береді. Қосымшалар техникалық және конструктивті – декоративтік түрлерінен тұрады. Яғни конструктивті қосымша бұйымның кезде сызығына жалпы еніне, бел сызығына беріледі. Техникалық қосымшалар әрбір бөлікте, дәлірек айтқанда бойының еніне, кезде еніне, арқа бойының белге дейінгі ұзындығына бөліктерге бөлінеді. Сондай-ақ қосымшалар үлгінің пішініне қарай теңдік беріп тұру мақсатында белгілі бір деңгейде және бөліктерде арқа еніне қолтық оймасына, кезде еніне бөлініп оның ішінде арқа еніне, қолтық оймасына еніне, кезде еніне қосымша беріліп, қалғаны қолтық оймасына қалады.
Бұйымның еніне киімнің қынамалығын үлгі бойынша негізгі конструкциялық сызықтар бойынша: кеуде, бел, бөксе деңгейлерінде қосымша беріледі. Дене өлшемдері мен киім арасындағы айырмашалықты киімнің қынымалы, жартылай қынамалы, кең пішінде болып келумен бөледі. Сондықтан да бұл қосымшалар адам үстіндігі киім біріншіден қонымды, ыңғайлы, қимыл іс - әрекетіне зиян келтірмейтін, әсем де әдемі болуы тиіс.
4-сурет
5-сурет
6-сурет
7-сурет
2.2 25-30 жас аралығындағы жас әйелдерге арналған қыздарға арналған ұлттық көйлегінің белдемшесінің конструкциялық сызбасын құруға қажетті есептеулер
Кесте 5 – Қыздарға арналған хорезм ұлттық көйлек - халатының конструкциялық сызбасын құруға қажетті есептеулер
Конструкция сызбасының бөлігі
|
Шартты белгіленуі |
Есептеу формуласы, Есебі |
Шамасы, см |
||||
1 |
2 |
3 |
4 |
||||
Базистік торды құру |
|||||||
Сызба торының ені (бұйым ені) |
А0а1→ |
Сг3+Пг+0,5*2,5= 46,0+6+0,5*2,5= |
53,25 |
||||
Артқы бойдың ені |
А0а→ |
Шс+Пшс= 17,7+0,5 |
18,2 |
||||
Алдыңғы бойдың ені |
а1а2← |
Шг1+(Сг2-Сг1)+Пшп= 16,6+(48,2-44,0)+0,5 |
21,3 |
||||
Қолтық ойындысының ені |
аа2→ |
А0а1-(А0а+а1а2) =53,25- (18,2+21,3) =53,25-39,5 |
13,75 |
||||
Жауырынның деңгейі |
АоУ↓ |
0,4*Дтс2= 0,4*41,7 |
16,68 |
||||
Қолтық ойындысының тереңдік деңгейі |
АоГ↓ |
Впр.з2+Пспр+0,5Пдтс= 20,6+1,5+0,5*1 |
22,6 |
||||
Бел сызығының деңгейі |
АоТ↓ |
Дтс2+Пдтс=41,7+1 |
42,7 |
||||
Жамбастар сызығының деңгейі |
ТБ↓ |
0,5Дтс2-2,0= 0,5*41,7-2,0 |
18,85 |
||||
Г, Т, Б(,)-лерінен көлденең сызықтар жүргізу; ал а1,а2,а1(.)-лерінен сызық түсіріп , кеуде сызығымен қиылысқан жеріне Г1, Г4, Г3(.)-лерінен қою; а1(.)-сінен түскен тік сызық бел, жамбастар сызықтарымен қиылысқан жеріне Т3, Б3(,)-лерін қою. |
|||||||
Артқы бойдың сызбасын құру |
|||||||
Артқы бойдың ортаңғы сызығын құру |
|||||||
Артқы бойдың ортаңғы сызығының жоғарғы бөлігін тік бағыттан ауытқыту |
АоАо→ |
Егер артқы бой ортаңғы сызыық бойымен кесінді болса; 0-шалқайма; 0,5-бірқалыпты; 1см- еңкіш келбетті тұлғалар үшін |
0,5 |
||||
Артқа бойдың ортаңғы сызығын бел сызығы бойымен тік бағыттан ауытқуы |
ТТ1→
Т1Т11→
|
Егер артқы бой ортаңғы сызық бойымен кесінді болса: 0,5-шалқайма, 1- қалыпты; 1,5см –еңкіш келбетті тұлғалар үшін. Егер киім ұлбасы қынамалы және жартылай қынамалы болса 1-2см |
1
1,5 |
||||
Артқы бойдың мойын ойындысы |
|||||||
Артқы бойдың мойын ойындысының ені |
АоА2→ |
Сш/3+Пшгс =(17,8/3)+0,5 |
6,4 |
||||
Артқы бойдыңмойын ойындысының тереңдігі |
А2А1 |
АоА2/3+Пвгс-= (6,4/3)+0,6 |
2,7 |
||||
А1 нүктесінен ←артқы бойдың ортаңғы сызығына сызады, қиылысқан жерін А(.) –сімен бел/ді. Мойын ойындысының сызығын біркелкі қисық сызықпен А(.)-нен А2 (.)-не дейін жүргізеді. |
|||||||
Артқы бойдың етек сызығын құру |
|||||||
Бұйымның етек сызығының деңгейі – артқы бойдың ортаңғы сызығы бойымен төмен қарай өлшенеді |
АН1
АоУТ1Б1 Бойымен |
Ди+Пдтс =13,0+1 |
13,0 |
||||
Н(.)-нен көлденең сызық жүргізіледі. Артқы бойдың етек сызығын Н1 нүктесі арқылы артқы бойдың ортаңғы сызығына бағытта сызады |
|||||||
Артқы бойдың иық сызығы мен иық бүкпесін құру |
|||||||
R1 доғасы (орталығы – А2(.)-сі) |
А2(.)-нен →доға |
Шп+бүкпе ені+Ппос 13,1+(1,0-1,5)+(0,5-1) 13,1+1,0+0 |
14,1 |
||||
Егер модель бойынша бүкпе жоспарланған болса, онда Я1 доғасы өлшеміне бкпе енін (в=1,5-2,0см) қосамыз, ал Ппос мөлшерін ескермейміз (Ппос=0). Егер модель бойынша отырғызу үстемесі жоспарланған болса, бүкпе енінің мөлшерінескермейміз (в=0(, Ппос=0,5-1см |
|||||||
Иық сызығының ұшы П1(.)-сі Я1 және я2 доғаларының қиылысында |
Я2доғасы-Т1 (.)-сінен ↑→ |
Впк+Пдтс+иық аспасының қалыңдығына берілетін қосымша = 42,1+1+0,7 |
43,8 |
||||
Қолтық ойындысын үтіктеп отырғызу мөлшері |
П1˚П1↑ |
0,25+0,75 |
0,5 |
||||
Мойын ойындысының жоғарғы нүктесінен иық бүкпесіне дейінгі арақашықтық |
А2И |
(0,25-0,3)-Шп=(0,25-0,3)-13,1 |
3,99
|
||||
Бүкпе ұзындығы |
ИИ2↓-А0˚УТ1Б1 сызығына параллельді |
Әйелдер үшін-7,0........8,0 |
7,0 |
||||
Бүкпенің сол жақ қабырғасын биіктету |
ИИ3↑ |
Әйелдер үшін-0,3 |
0,3 |
||||
Бүкпелердің екі қабырғасын теңеу, орталығы – И2(.)-сі, бүкпе ені |
И2И3↑→-доға И3И4 |
Доға сызығы бойымен 1,5-2,0см |
2 |
||||
Артқы бойдың иық сызығы А2, И3 және И4П1 (.)-лері арқылы сызылады. |
|||||||
Артқы бойдың қолтық ойындысын құру |
|||||||
П2,П3,1,Г2 қосалқы (.)-лерінің орналасуы |
П2(.)-сі:П1(.)-сінен ←[аГ1]сызығымен қиылысқанша П2(.)-сі; П3(.)-сі от Г1(.)-сінен 1(.)-сі-Г1(.)нен → П3Г1Г4 бұрышының биссектрисасының бойымен т.Г2-Г1(.)-сінен → |
[П2Г1] мөлшерін сызбадан өлшеу П2Г1/3+2 17,5/3+2=
0,2Г1Г4+0,5 0,2*12,3+0,5=
[Г1Г4]/2 12,3/2= |
17,5
7,8
2,96
6,15 |
||||
Артқы бойдың қолтық ойындысының сызығы П1,П3,1,Г2(.(лерін біркелкі қисық сызықпен жалғап сызу арқылы жүргізіледі. Артқы бойдың ортаңғы сызығы тік сызықтан ауытқып жүргізілсе қолтық ойындысының сызығы жауырын деңгейінде ортаңғы сызықтың ауытқу мөлшерінің көлеміне оңға қарай ығыстырыла сызылады,себебі есептелген артқы бой енін сақтап қалу қажет. Артқы бойдың бел сызығы артқы бойдың ортаңғы сызығы –УТ11сызығына бағытта жүргізіледі. Г2(.)-сінен тік сызық түсіріп, артқы бойдың бел сызығымен қиылысқан жерін Т2(.)-сімен белгілейді. |
|||||||
Алдыңғы бойдың сызбасын құру |
|||||||
Бел сызығын құру |
|||||||
Кеуденің ең шығыңқы нүктесінің кеуде сызығы бойымен орналасу деңгейі |
Г3Г6← |
Г3Г4/2*(0...1)немесе Цг+0,5*Пшп (19/2)-1= |
8,5 |
||||
Іштің шығыңқылығының бел сызығының орналасу деңгейіне тигізетін әсері |
Т3Т8 |
Бел сызығы бойымен кесінді емес көйлек үшін Т3Т8 0см;бел сызығы бойымен кесінді көйлек, жакет үшін 0,5см; Бел сызығы бойымен кесінді емессырт киім үшін Т3Т8 1см;бел сызығы бойымен кесінді сырт киім үшін -1,5см |
1,0 |
||||
Г6(.)-сінен және тік сызық жүргізеді; Т3(.)сінен жүргізілген көлденең сызықпен қиылысқан жеріне, т60(.)сін қоямыз; ал Т8(.)сінен жүргізілген көлденең сызықпен қиылысқан жеріне, Т6(.)сін қоямыз. Одан кейін Т6(.)сін Г2(.)сінен жүргізілген тік сызықпен артқы бойдың бел сызығы қиылысқан нүктесі Т2(.)сімен түзу сызықпен жалғап сызамыз. |
|||||||
Алдыңғы бойдың мойын ойындысының сызығы |
|||||||
Мойын ойындысының жоғарғы нүктесінің деңгейі |
Т8А3 |
Дтп2+Пдтп= =43,1+1,7 У:егер киімнің алдыңғы бойының ортаңғы сызығы бойымен түймелігі болса, онда матаның отыруын, маталар қалыңдығына У қосымшасын береді: 0,5см-жеңіл киімге 1-1,5-жакеттерге 1,5-2 маусымаралық киім 2-3-қыстық киімге |
44,8 |
||||
Алдыңғы бойдың мойын ойындысының ені |
А3А4← АоА2
|
(Сш/3)+Пшгс =(17,8/3)+0,5 |
6,4 |
||||
Алдыңғы бойдың мойын ойындысының тереңдігі |
А3А5-А3Г3 сызығы бойымен |
А3А4+1,0 =6,4+1 |
7,4 |
||||
А4жәнеА5(.)-лерінен радиусы мойын ойындысының тереңдігі А3 А5 өлшеміме өлшемімен алынған радиусы доғамен жалғау арқылы алдыңғы бойдың мойын ойындысының сызығын жүргізеді. |
|||||||
Жоғарғы (кеуделік) бүкпені құру |
|||||||
Кеудесінің шығыңқы нүктесінің биіктік деңгейі А4(.)-сінен [Г6Т6] үзіндісі бойына R4доғасымен белгі қою, Г7(.)-сімен белгілеу |
R4 А4Г7 |
Вг2
|
25,4 |
||||
Бүкпе қабырғаларының теңейтін R5доғасы, орталығы-Г7(.)-сі |
R Г7А4← |
Сызба бойындағы өлшеммен |
25,4 |
||||
Бүкпе ені |
А4А9- R5 доғасы бойымен |
Әйелдер үшін: 2(Сг2-Сг1)+2= |
9,0 |
||||
Бүкпенің енін доға бойымен өлшеп, А9(.)-сімен белгілейді. Бүкпе қабырғаларын А4пенГ7(.)-сін, А9бен Г7(.)сін түзу сызықпен жалғау арқылы сызады. |
|||||||
Етек сызығының деңгейі |
|||||||
Алдыңғы бойдың ортаңғы сызығы бойындағы етек сызығының деңгейі |
Т8Н3 Тн Т1Н1 |
Сызба бойынша |
48 |
||||
Алдыңғы бойдың иық ұшындағы нүктесінің деңгейін табу және қолтық ойындысын құру |
|||||||
П4,П6,П61,2,3,П5 қосалқы нүктелерінің деңгейін табу |
П4(.)-сі [Г4п4] П6(.)-сі- Г4(.)сінен [Г4П6] П5(.)-сі доғалар қиылысында: б) А9(.)-сінен ←[А9П5]өлшемімен 3(.)-сі [П5П6] бойымен 4(.)-сі: 3(.)-сінен [П5П6] үзіндісіне қойылған бойымен → 2(.)-сі: П6Г4Г2 бұрышының биссектрисасының бойымен →Г42 |
Г1П2-0,5; [Г1П2] өлшемі артқы бой сызбасынан алынады [Г4П4]/3=
А9П5 = Шп=
[3-4] =1см
Г42=0,2*Шпр немесе 0,2*Г1Г4=
|
17
6,3
13,1
1
2,46 |
||||
Алдыңғы бойдың қолтық ойындысының сызығын сызу П5, 4, Пб, 2, Г2(.)-лерін біркелкі қисық сызықпен жалғап сызу арқылы орындалады. Көйлектерде Алдыңғы бойдың қолтық ойындысының сызығын матаның созылмалдығына қарай 0,3...0,5см-дей қысқартады. |
|||||||
Қынамалы және жартылай қынамалы сұлбаның бүйір сызықтарының құрылуы. |
|||||||
Бұйымның бел сызығы бойындағы ені |
[Т11Т3]-[С1+П1] бүепелердің қосынды ені (∑ выт) |
[Т11Т3]-[С1+П1]= |
13,7 |
||||
Алдыңғы бой бүкпесінің орналасуы мен ені |
Алдыңғы бой бүкпесінің енін екіге бөліп бел сызығы бойымен Т6Г6 тік сызығынан ←және→ өлшеп белгілейді |
0,35∑в = |
4,79 |
||||
Артқы бүкпенің ені |
Артқы бой бүкпенің енін бел сызығы бойымен орналасуы модель бойынша. Артқы бой бүкпесінің енін екіге бөліп бүкпенін осімен ←және→ өлшеп белгілейді |
0,25∑в = |
3,42 |
||||
Бүйір бүкпенің ені |
Бүйір бүкпесінің енін екіге бөліп Т2(.)-сінен ←Т2(.)-сісен және →Т2(.)-сімен өлшеп белшілейді; табылған нүктелерді Г2 (.)-сімен түзу сызықпен жалғап сызады. |
0,40∑в= |
5,48 |
||||
Қондырмалы жеңді құрастыру |
|||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|||
1 |
Жең түбінің биіктігі |
Вок |
↑О1О2 |
17 |
|||
2 |
Жең ені |
Шр |
Шр=Оп+Поп/2=27,5+5/2= |
16,25 |
|||
|
|
↔О1Рл = О1Рп |
Шр /2=16,25/2= |
8,12 |
|||
3 |
Жең түбінің биіктігі |
РпО3=РлО4
|
О1О2=Вок=
|
17 |
|||
4 |
Жең ұзындығы |
↓О3М |
Др-(1,…1,5)= 55,4-1= |
53,4 |
|||
5 |
Шынтақ ұзындығы |
↓О3Л |
О3М/2+3=57,3/2+3= |
31,6 |
|||
6 |
Жең ұшы |
←ММ1 |
Шрук.вн= Озап+По.зап/2=15,9+4,1/2= |
10,0 |
|||
7 |
|
↓М1М2 |
1,5…2,5 |
1,5 |
|||
Жеңнің негізгі бөлігін құрастыру |
|||||||
8
|
Окаттың жоғарғы қиығын сәндеу |
↑Рп1 |
Г4П6 |
6,5 |
|||
↔1-1′ =1-1′′ |
0,5 |
0,5 |
|||||
↑РлР3 |
Г1Р3 |
8,5 |
|||||
↔Р3Р3′= Р3Р3′′ |
0,5 |
0,5 |
|||||
→О3О5 |
О2О3/2-2=8,12/2-2= |
2,06 |
|||||
←О2О6 |
О2О4/2=8,12/2= |
4,06 |
|||||
|
2,0÷2,5 |
2 |
|||||
О63 |
1,0÷2,0 |
1 |
|||||
9
|
Окаттың төменгі қиығын сәндеу |
←РпГ2 |
Г1Г4/2+0,5=11,6/2+0,5= |
6,3 |
|||
Рп8= Рп8′ |
Г42 (сызб.)+0,5=2,5+0,5= |
3,0 |
|||||
→ Р3′′4 |
Р3′′4=Р3′′Г2/2=13/2= |
6,5 |
|||||
10 |
Жеңнің алдыңғы иілісін сәндеу |
←ЛЛ1 |
0,7...1,0 |
1,0 |
|||
11 |
Жеңнің шынтақ иілісін сәндеу |
← Л2Л3 |
0,5…1,5 |
1 |
|||
Біртігісті жеңнің конструкциялық сызбасын құрастыру |
|||||||
12 |
Жеңнің алдыңғы бөлігін құрастыру |
Л1Л21 |
Л1Л3/2=15/2= |
7,5 |
|||
ММ11 |
ММ2/2=11/2 |
5,5 |
|||||
→РпР1 |
О1Рп |
9,0 |
|||||
→Л1Л22 |
Л1Л21 |
8,0 |
|||||
→ММ3 |
ММ11 |
5,5 |
|||||
↓М3М31 |
0,5 |
0,5 |
|||||
13
|
Жеңнің артқы бөлігін құрастыру |
←РлР2 |
РлР2=РлО1 |
9,0 |
|||
↓Л3Л41 |
Л3Л41=Л3Л21 |
8,0 |
|||||
←М2М4 |
М2М4=М2М11 |
5,5 |
|||||
↓Л3Л42 |
Л3Л42=Л3Л41=Л3Л21 |
8,0 |
|||||
Р216 |
Р216=Р21Р3’/2=13/2= |
6,5 |
|||||
|
1,0…1,5 |
1,0 |
|||||
«Жартылай күн» тәрізді белдемшенің конструкциясын құру Формуласы к=0,64 (90°) Ст=32,8 Пт=2 П=3,14 L=2 ПR R1=ОТ=К·(Ст+Пт)=0,64·(32,8+2)=22,2 R2=ТН=Дизд=90 |
|||||||
О52
6÷7
2.3 25-30 жас аралығындағы жас әйелдерге арналған қыздарға арналған ұлттық көйлегінің модельдік ерекшеліктерін енгізу
25-30 жас аралығындағы жас әйелдерге арналған қыздарға арналған ұлттық халат-көйлегінің модельдік ерекшеліктерін енгізу.
Хорезм халатында алдыңғы бойды лекалоға түсіріп А4 нүктесімен А9 нүктесін қосып, алдыңғы бойдың кеуде ұшынан Г6 нүктесіне дейін кесіп, халат етегін ашып кеңейттім. Артқы бойдың иық бүкпелерін қосу арқылы, артқы бойдың жан бүкпесінен етегін кеңейттім. Көйлектің алдыңғы және артқы бойының бел сызығын көлденең жатқан Т, Т2, Т6, Т8 нүктелері арқылы қиып алдым.
Алдыңғы бойында А4 нүктесіме А9 нүктелерін жауып, қолтық ойындысын көтердім және алдыңғы бойға жан бүкпе орналастырдым. Хорезм көйлегінің артқы бойындағы иық бүкпесін біріктіріп бедер тігіс түсірілді.
8- сурет
9-сурет
10-сурет
11-сурет
2.5 25-30 жас аралығындағы жас әйелдерге арналған қыздарға арналған ұлттық көйлегінің бөлшектерінің негізгі және туынды лекалоларын дайындау, әрлеу, жасау.
Негізгі бөлшектердің лекалоларының консрукциясын құрып, сапасын тексереді; тексеру кезінде табылған кемшіліктерін түзегеннен кейін сол негізгі лекалолар негізінде туынды және көмекші лекалоларды құрастырады;сондықтан, бөлшектер лекалоларының спецификациясы да лекалолардың дайындалу реттілігімен орындалады. Қазіргі әлемдік ғылыммен техниканың даму шегінде өсуі көптеген бұйымдардың өңделуін жеңілдетіп отыр. Тігін өнеркәсібінде техниканың қайта жабдықтаудың негізгі бағыты,киім өндіру процесінің технологиясы, комплекстік механикаландыру және автоматтандыру болып табылады. Конструкцияның толық жетілдіру технологиясын жеңілдету киім дайындауда жөндеудекомплекстік максимальді мүмкіндік туғызып отыр. Кең таралған желімдік әдіспен киімдердің желімдерін өңдеу үшін желіммен жабылған іштік материалдар желімдік жіп, желімдік өрмек, желімдік ұнтақтар қолданылады. Бұйымды дайындауда бөлшектерді желімдік әдіспен өңдеу уақыты үнемдеуді құрайды.
Тігін бұйымын дайындауда қол жұмысы мен машина жұмысы, сондай-ақ ылғалды жылумен өңдеу операциялары қолданылады. Киім бөлшектерін өңдеуде жіппен біріктіру, желіммен біріктіру және дәнекерлеу, қадау әдістері кеңінен қолданылады. Киім бөлшектерін біріктіруде жіп қолдану арқылы тігістер жүргізіледі. Ал қабыршық (пленка), ұнтақ және жіп түрінде желімді қолдану арқылы бөлшектерді желімдейді. Синтетикалық талшықты материалдар мен қабыршақты материалдардың термопластикалық қасиетін қолдану арқылы дәнекерлеп біріктірді.
Лекалоның аталуы
Бұйымның аталуы
Модельдің номері
Лекалолардың тағайындалуы
Бөлшектердің аталуы және пішімдегі бөлшектердің саны
Бұйымның мөлшері
Негіз жібінің бағыты және сол бағыттың ауытқуы мүмкіндігінің мөлшері; сонымен қатар, лекалоларда технологиялық өңдеу (тігіс)мөлшерлері мен бақылаушы белгілер (кертпе белгілер).
Бөлімшеде негізгі матадан пішілетін бөлшектердің лекалоларының спецификациясын кестелік түрде көрсетеді. Бөлшектер спецификациясында бұйым моделін дайындап шығуға қажетті барлық лекалолар тізімі жасалады. Тізім кестелік түрде құрастырылады; ол кестеде бөлшектер лекалоларының аталуын олардың дайындалу ретімен жазады. Алдымен негізгі матадан пішілетін негізгі лекалолар аталады; құру процесінде бірінші болып құрылатын алдыңғы бойдан бастап.
Киімнің бөлшектерін бір-бірімен қойып және сырып тігу арқылы жалғастырады, оларды орындау нормативтік документацияның талаптарына сай болуы тиіс. Сырып тігудің желімту – киіп жүрген кезде тартып сызуға ұшырайтын ең жауапты жалғастырып қою тігістерін (жеңді қондыру, иық, бүйір тегістері т.б.) орындау барысында қолдану ұсынады.
Кейде бөлшектерді машинамен жалғастыра тігуден бұрын ол бөлшектер қолмен тігіледі. Уақытша тепшіген жіпті машинамен қойып тіккен соң алып тастайды. Бұйымдарды өңдеу барысында мақта, жібек жіптерді және синтетикалық талшықтардан жасалған жіптерді қолданады.
Кесте 6 – Негізгі және туынды лекалоларды дайындау.
Бөлшектер аталуы |
Бөлшектер саны |
Ескерту |
||
Лекалада |
Пішімде |
|||
1 |
2 |
3 |
4 |
|
Негізгі мата лекалолары |
||||
Көйлек үсті |
||||
Артқы бой |
1 |
1 |
Тұтас |
|
Алдыңғы бой |
1 |
1 |
Тұтас |
|
Жан бөлігі |
1 |
2 |
Бөлек |
|
Жең |
1 |
2 |
Бөлек |
|
Жең қаттамасы |
1 |
2 |
Бөлек |
|
Белдемше |
1 |
1 |
Тұтас |
|
Хорезм халаты |
||||
Артқы бой |
1 |
2 |
Бөлек |
|
Алдыңғы бой |
1 |
1 |
Тұтас |
|