- •Физиология ғылымы
- •Тірі ағзаныңішкісұйыкортасы
- •Гомеостаз
- •Жүректіңөткізгішжүйесінкұратынмиоциттердіңерекшелігі (автоматизмсебептері)
- •Қанайналымыныңкішішеңбері
- •Бастауыш мектеп жасындағыбалалардың (6 - 7 ден 10 жаскадейін)морфофункционадды ерекшеліктері
- •Жас өспірімдердің (11- 15 жасжас) ерекшеліктері
- •Жоғарғысыныпоқушыларының (16 - 18 жас) жасерекшеліктері
- •Егде жастағыадамдардынморфофункционалдыерекшеліктері
Жүректіңөткізгішжүйесінкұратынмиоциттердіңерекшелігі (автоматизмсебептері)
Мембраналык потенциалды өздігіненәрекетпотенциалына айналдырады, қозупайдаболады
Мотонейроннан келген импульске қозады
Арнайы миоциттер - жиырылуғабейім
Мембраналык потенциалды әрекет потенциалына өздігінен айналдыра алмайды
Арнайы, саркоплазма аз, миофибрилдер көп
Өздігіненқозуғажәнекозудыөткізугебейімемес
Арнайы емес, саркоплазмағабай, миофибрилдеріаз
Өздігіненқозуғажәнеқозудыөткізугебейім
Жүрекқызметінзерттеуәдістері
Электрокардиография
Эндоскопия
Фотокардиография
Спирометрия
Калориметрия
Пальпация, перкуссия, аускультация
Фистула әдісі
Электроэнцефаллография
Ересек адам жүрегініңсистолалыққанкөлемі (мл)
100
60
40
70
50
120
80
30
Ересек адам жүрегініңминуттікқанкөлемі (л/мин)
2
10
4
5
6
12
3
15
Қанайналымыныңүлкеншеңбері
Жүректіңоңқарыншасынан - өкнесабауы - артерияқантамырынан (венақаны) басталады.
Жүректің сол жаққарыншасынан басталып, капиллярға (қылтамырлар) жетеді
Жүректіңсолжақжүрекшесіненбасталып, артерия, капилляр (кылтамырлар) жетеді
Қан құрамындағы О2, қоректік заттар ұлпаға өтіп, ұлпадан СО2, зат алмасудың соңғы өнімдері қанға өтеді.
Вена қанынанСО2 өкпе көпіршіктерінеөтіп, оданО2 қанғасіңеді
Вена қаныкапиллярданвенулаға, оданвеналарарқылыжүректіңоң қарыншасынакұйылады
Вена қаны капиллярдан венулаға, одан веналар аркылы жүректіңоңжүрекшесіне құйылады
Артерия қаныөкпеден 4 венақантамырларыарқылысолжақжүрекшегеқұйылады
Қанайналымыныңкішішеңбері
Жүректіңсолжақжүрекшесіненбасталып, артерия, капилляр (қылтамырлар) жетеді
Жүректің оңқарыншасынан - өкпе сабауы - артерия қан тамырынан (вена каны) басталады.
ҚанқұрамындагыО2 қоректікзаттарұлпағаөтіп, ұлпаданСО2, заталмасудыңсоңғыөнімдеріқанғаөтеді.
Вена қаныкапиллярданвенулаға, оданвеналарарқылыжүректіңоңқарыншасынақұйылады
Вена қанынан СО2 өкпе көпіршіктеріне өтіп, одан О2 қанға сіңеді
Вена қаныкапиллярданвенулаға, оданвеналарарқылыжүректіңоңжүрекшесінеқұйылады
Жүректіңсолжаққарыншасынанбасталып, капиллярға (кылтамырлар) жетеді
Артерия қаны өкпеден 4 вена қан тамырлары арқылы сол жақ жүрекшегеқұйылады
Тыныштықкүйдегіқанайналымуакыты (сек)
12
10
20
30
40
22
60
25
Ересек адамда систолалықартериялыққанқысымыныңқалыптымөлшері(мм.с.б.б.)
140
70
120
80
160
60
130
110
Ересек адамда диастолалықартериялыққанқысымыныңқалыптымөлшері(мм.с.б.б.)
110
70
120
130
60
140
80
160
Қантамырларыарқылықанныңүздіксізағусебептері
Мембрананыңекіжағындағыменшіктіқысымайырмашылығы
Қан тамырларындағы қысым айырмашылығы
Диффузия
Осмос
Қан тамырларының ауданы бірдей емес
Фильтрация
Жүрек соғуы, көкірек қысым айырмасы
Реабсорбция
Жүрекқызметініңреттелуі
Вегетативтіжүйкежүйесіжүрекқызметінеәсеретпейді
Парасимпатикалықжүйкежүйесі, жүрекқызметінкүшейтеді
Ацетихолин, гистамин, хлорлыкалийжүректіңбарлыққызметінкүшейтеді
Адреналин, Са2+ жүрек қызметін күшейтеді
ОЖЖ - сі парасимпатикалық жүйке жүйесі аркылы жүрек қызметінтөмендетеді
Симпатикалықжүйкежүйесі, жүрекқызметінәлсіретеді
Адреналин, Са2+ жүректіңбарлыққызметтерінтөмендетеді
ОЖЖ-ci симпатикалық жүйке жүйесі аркылы жүрек қызметін күшейтеді, ЖСЖ жиілейді
Лимфа жүйесініңбөлімдері
Плазма
Лимфа капиллярлар тамырлары
Сілекей бездері
Вена тамырлары
Лимфа сұйығы
Артерия тамырлары
Лимфа түйіндері
Ішкі сөлінісбездері
Лимфа жүйесініңқызметтері
Биологиялык белсенді заттар бөлінеді
Ағзадағы, ұлпадағы артық сұйықтықты сору арқылы - дренажды қызмет атқарады
Босаңсу, жиырылу
Фагоцитоз, сүзілу, зиянсыздандыру, иммунитет қалыптастыруға қатысады
Дене температурасын сақтауқатысады
ҰлпағаО2 тасымалдау
ӨкпегеСО2 тасымалдау
Қан түйіршіктерінің (лимфоциттер) жасалуына
Тыныс алу:
Ағзағабелокжеткізу
Ағзағавитаминдержеткізу
Ағзаға оттегін жеткізу
Ұлпадабелоктыпайдалану
Ағазадан NH-, бөліпшығару
Ұлпада оттегін тотығу - тотықсыздандыру реакцияларына пайдалану
Ағзаданоттегіншығару
Ағзадан көмірқышқыл газын шығару
7-вариант
Тыныс жолдары
Асқазан
Кеңірдек
Ауыз
Ішектер
Мұрын куысы
Бауыр
Лимфа тамырлары
Бронхылар
Ағзадағыгазалмасукезеңдері
Газдардың (Оз, ССЬ) лимфаарқылытасымалдануы
Ішкі жасушалар мен ұлпалардағытынысалу
Аммиактыңқанарқылытасымалдануы
Сыртқы (мұрындағы) тынысалу '
Газдардын (Оз, С02) кан арқылы тасымалдануы
Сүйектегітынысалу
Сыртқы (өкпедегі) тынысалу
Асқазандағытынысалу
Ересек адамныңтынысжиілігі
10
16
40
18
50
30
20
5
Бір жастағыбаланыңтынысжиілігі
20
30
42
44
16
43
18
10
Ересек адамдағықалыптытынысалукөлемі (мл)
900
200
400
100
800
600
500
700
«Өлікеңістіктегі»ауамөлшері (мл)
100
145
200
300
150
140
50
40
Ересек адамдардағы (ерлердегі) өкпеніңтіршіліксыйымдылығы (мл)
2000
1000
4500
2500
1500
5500
3500
7000
6-7 жастағыербалаларөкпесініңтіршіліксыйымдылыгы (мл)
1000
1200
2000
2200
2300
1300
1400
3500
6-7 жастағықызбалаларөкпесініңтіршіліксыйымдылығы (мл)
2100
3100
900
1100
1200
1150
700
4000
Тыныштықкүйдегітынысалудыңминуттықкөлемі (л)
4
9
9
10
6
12
8
15
20
Ересек адам өкпесіндегіальвеолдарсаны (млн)
400
650
300
700
900
600
1000
800
Өкпедеоттегініңдиффузияжолыменалмасуынасебепшіменшіктіқысымайырмашылығы (мм.с.б.б.)
Альвеолярлык ауада - 162; кіші қаншеңберіндегіқанда - 62; айырмашылығы 100
Альвеолярлык ауада - 102; кіші қаншеңберіндегіқанда - 40; айырмашылығы 62
Альвеолярлык ауада - 94; кіші қаншеңберіндегіқанда - 40; айырмашылығы 54
Альвеолярлык ауада- 202; кіші қаншеңберіндегіқанда - 140; айырмашылығы 62
Альвеолярлык ауада - 103; кіші қаншеңберіндегіқанда - 40; айырмашылығы 63
Альвеолярлык ауада- 104; кіші қаншеңберіндегіқанда-40;айырмашылығы 64
Альвеолярлықауада ~ 200; кішіканшеңберіндегіқанда - 100; айырмашылығы 100
Альвеолярлык ауада - 82; кіші қаншеңберіндегіқанда - 40; айырмашылығы 44
Өкпедегікөміркышқылгазыныңдиффузияжолыменалмасуынасебепшіменшікті қысымайырмашылығы (мм.с.б.б.)
Кіші қаншеңберіндегіқанда - 36 – 40
Айырмашылығы - 6 – 7
Альеволярлык ауада – 60
Альвеолярлык ауада - 40
Кішіқаншеңберіндегіқанда - 56 - 57
Айырмашылығы -8-10
Кіші қаншеңберіндегіқанда- 46- 47
Альвеолярлык ауада - 30
Ұлпажасушаларындағыоттегініңдиффузия жолымен өтуінесебепші (рО:) меншіктікысымайырмашылығы (мм.с.б.б.)
Жасуша аралык сұйықтықта – 100
Айырмашылығы - 60
Жасуша аралықсұйықтықта – 80
Жасуша аралык сұйықтықта - 40
Жасуша аралықсұйықтықта - 60
Айырмашылығы - 20
Жасуша аралык сұйықтықты - 0
Айырмашылығы - 40
Ұлпажасушаларынанкөмірқышкылгазыныңдиффузияжолыменканғаөтуінесебепші (рССъ) меншіктіқысымайырмашылығы
Айырмашылығы– 6
Айырмашылығы - 40
Үлкенқаншеңберіндегіартерияқанында - 20
Жасуша аралықсұйыктықта – 100
Үлкенқаншеңберіндегіартерияқанында - 40
Үлкенканшеңберіндегіартерияқанында - 80
Жасуша аралықсұйықтықты – 60
Жасуша аралықсұйыктыкта - 46
Тыныс алудыңреттелуі
Жүйкелі реттеу: сопақша мидағы дем алу (инспирация) дем шығару (экспирация) орталықтары арқылы
Қандағы көмірсулармөлшерікөбеюіарқылы
Жүйкелі реттеу: ми қыртысындағы нейрондар арқылы
Инсулин гормоныныңәсерінен
Өттіңкөпбөлінуіарқылы
Гуморальді реттеу: биологиялық белсенді заттар; қандағы СО2 меншіктіқысымныңөзгеруі; қанның белсенді реакциясы (рН) өзгергенде т.б.
ҚандағыО2концентрациясыкөбеюіарқылы
Амилаза ферментініңәсерінен
Ac қорытужүйесіне
Көмекей, кеңірдек
Ауыз қуысындағы мүшелер
Көкбауыр
Ішкі сөлінісбездері
Асқазан, онекіеліішек, ашішек, тоқішек
Көлденеңсалалыбұлшықеттер
Сөл шығаратын бездер және бауыр
Альвеолдар
Ас қорыту жүйесініңнегізгіқызметтері
Созылу
Моторлық
Жиырылу
Сөл шығару
Оттегін сіңіру
Сіңіру
Көмірқышқылгазынсіңіру
Инсулин бөліпшығару
Сілекей бездері
Қарындағынегізгіжасушалар
Жақасты
Либеркюн бездері
Бүйрекүсті
Тіласты
Бауыр
Шықшытасты
Ұйқыбезі
Сілекей ферменттері
Липаза
Трипсин
Нуклеазалар
Желатиназа
Амилаза
Пепсин
Мальтаза
Альбумаза
Тәулігінебөлінетінсілекейдіңмөлшері (л)
4,0
3,0
1,0
1,5
0,5
5,0
2,0
7,0
Сілекейдіңқорғанысқызметтері
Пепсинді пепсиногенге айналдырады
Ауыздың шырышты қабығындағы жарақаттар тез жазылады, қоректік(трофикалық) маңызы бар
Майды эмульсияландырады
Ауыздың шырышты қабығы мен тісті дымқылдайды; ыстық тамақты суытып, суықты жылытады.
Белоктысіңіреді
Липаза ферменттініңәсерінкүшейтеді
Зиянды бактериялардан, физикалық және химиялық заттар әсерінен сақтайды
Иммуниттет жасалуғақатысады
Сілекей бөлуорталығыжәнереттелуі
Мишықта
Проприорецепторлар тітіркенгенде шартты сілекей шығарурефлекстері
ООЖ - нен симпатикалықжәнепарасимпатикалықжүйкеарқылышартсыз сілекей шығарурефлекстері
Адреналинніңәсеріненшартсызсілекейшығарурефлекстері
Аралықмида
Ми қыртысыменқыртысастыбөлімдерініңқатысуыменшарттысілекейшығарурефлекстері
Жұлында
Сопақша МИДа
Мектепке дейінгі балаларда сілекейдіңтәуліктікмөлшері (мл)
1400
850
300
700
950
1300
1000
500
Ересек адам қарыныныңсыйымдылығы (л)
1
0,5
2
10
3
15
4
20
8-вариант
Жаңатуғансәбиқарыныныңсыйымдылығы (мл)
80
10
35
90
30
50
32
70
Қарынныңшырыштықабатындағыбезжасушалары, қызметтері
Айналакөмкергенжасушалар - ферменттербөліпшығарады
Негізгі жасушалар – тұзқышқылынбөледі
Қосымша жасушалар - шырышты муцин шығарады
Негізгіжасушалар-шырыштымуциншығарады
Айнала көмкерген жасушалар - тұз кышқылын бөледі
Қосымша жасушалар - ферменттер бөліпшығарады
Негізгі жасушалар - ферменттер бөліп шығарады
Қосымшажасушалар - ферменттербөліпшығарады
Қарынсөлініңкұрамындағыферменттер
Оксидаза
Лактаза
Пепсиноген
Амилаза
Желатин аза
Сахараза
Липаза
Мальтаза
Қарынсөлініңбелсендіреакциясы (рН) (сандықбірлік)
2,0
2,5
0,9
7,8
1,0
0,6
1,5
6,8
Қарынқабырғасыныңқабаттары
Сыртқы - серозды
Сыртқы - бірыңғайсалалыет
Ішкі - бірыңғайсалалыет
Ортаңғы – серозды
Ішкі - шырышты
Сыртқы – шырышты
Ортаңғы - бірыңғайсалалыет
Ішкі - серозды
Қарынсөлініңкұрамындағытұзқышқылыныңмаңызы
Көмірсулардыыдыратады
Майларды ыдыратады
Белоктарды ісіндіреді, пепсиногенді пепсинге айналдырады
Бактериоцидтік маңызыбар
Майларды эмульсияландырады
Май өнімдерініңсіңуінеықпалжасайды
Қарындағыастың 12 - еліішеккеөтуінесептігінтигізеді
Витаминдерді ерітеді
Сәбилердіңқарынсөлініңерекшеліктері
Ферменттердіңбелсенділігіжоғары
Ферменттердіңбелсенділігітөмен
Бактериоцидтік қабілетіжоғары
Бактериоцидтік қабілетіорташа
Ферменттердіңбелсенділігіорташа
Бактериоцидтік қабілетінашар
Тұзкышқылыныңконцентрациясыкөп
Тұзқышкылыныңконцентрациясыаз
Қарынныңсөлшығарукезеңдері
Екінші - нейрохимиялық «қарын» кезеңі
Бірінші -жұлынныңқатысуыменөтетіншартсызрефлекстер
Екінші - ішек кезеңі
Бірінші - мидыңқатысуымен өтетін күрделі рефлекторлы
Үшінші - нейрохимиялык «қарын»кезеңі
Төртінші – ұйқыбезініңсөлбөлуі
Үшінші - ішек кезеңі
Бауырда өттіңтүзілуі
Бауырдыңқызметтері
Сілекей бөлу
Қан жиналатын орын және гликоген жинақталады
Жүйкелік
Жиырылу
Өттің түзілуіне қатысады
Май қоры
Сіңіру
Қорғаныс
Он екі елі ішек сөлініңкұрамында
Тұзқышқылы
Он екі елі ішек сөлі
Сілекей
Ішексөлі
Ұйқыбезініңсөлі
Қарынсөлі
Өт
Витаминдер
Өттіңмаңызы
Майды эмульсияландырады
Нуклеаза ферментін белсендіреді
Амилаза ферментін белсендіреді
Липаза ферментініңбелсенділігінкүшейтеді
Көмірсулардыңыдырағанөнімдерініңсіңуінеқатысады
Липаза ферментініңбелсенділігіназайтады
Майдыңыдырағанөнімдерініңсіңуінеқатысады
Белоктардыңыдырағанөнімдерініңсіңуіне қатысады
Ішек сөлініңкұрамындағыферменттер
Оксидаза
Дегидрогеназа
Лактаза, сахараза, липаза
Амилаза
Декарбоксилаза
Пептидаза, нуклеаза
Изомераза
Энтерокиназа
Сыртқашығарумүшелеріне
Тер бездері
Қаңқа
Жүрек
Бұлшыкеттер
Ұйкыбезі
Бүйрек
Өкпежәнеішек
ОЖЖ-сі
Бүйректіңқызметтері
Ренин және эритропоэтиннің түзілуі
Жүрек - тамыржүйелерінреттеу
Адреналин түзілуі
Ацетилхолинтүзілуі
Несеп түзілуі
Тұздардынтүзілуі
Лейкоциттер түзілуі
Ішкі сұйық ортаның көлемі мен құрамын тұрақты сақтауға қатысады
Ересек адамда тәулігінетүзілетіналғашқынесепмөлшері (л)
100
150
200
30
180
220
70
170
Ересек адамда тәулігінекездесетінсоңғынесепмөлшері (л)
3,0
1,5
5,0
10
0,5
1,7
2,0
1,0
Соңғынесептүзілуініңнегізінқұрайтынпроцестер
Диффузия
Осмос
Реабсорбция - қайтасіңу
Сөл бөлу
Секрециялық
Ацидоз
Алкалоз
Филтірлеу - сүзілу
Ересек адамда тәулігінебөлінетінтермөлшері (мл)
800
550
700
300
600
200
500
900
Тер бөлінуініңтүрлері
Сыртқы ортанын температурасы жоғарылағанда
Сыртқыортаныңтемпературасытөмендегенде
Сыртқыортаныңтемпературасыөзгермегенде
Эмоционалдыжағдайда (қорқу, қуану, ашуланут.б.)
Тыныштықкүйде
Ашыққанда
Ойеңбегіненқажужағдайларында; денежұмысыкезінде
Жаурағанда
Белоктардың биологиялықмаңызы
Сіңіру
Жасушаның ең негізгі құрылыс материалы; куат көзі
Ас қорыту
Жылу реттеу
Тасымалдау - тыныс алу (02,С02) ;қозғалыс, қорғаныс, тұкым куалау
Сол бөлу
Қозудыңберілуінеқатысады
Жасушада жүретін химиялық реакциялар жылдамдығын тездетеді -катализаторлар
Ересек адамғақажеттібелоктыңтәуліктікмөлшері (г)
60
90
200
300
80
100
40
50
Құрамында құндыбелоктарбартағамдар
Көкөніс
Нан
Ет, сүт
Картоп
Күріш
Жұмыртқа
Жемістер
Балық уылдырығы
Теріс азот тепе - теңдігікелесіжағдайлардабайқалады
Ұзақуақыт созылмалы аурудан айықпағанда
Спортшыларда дайындық кезеңінде
Белоктың тәуліктік мөлшері ұзақ уақыт кем болса
Екі қабат әйелдерде
Белоктыңтәуліктікмөлшеріұзақуақыткөпболса
Жас өспірімдерде
Ашаршылыққа ұшырағанда
Дені сау ересек адамдарда
Он азот тепе - теңдігікелесіжағдайлардабайқалады
Белоктыңтәуліктікмөлшеріұзакуакыткемболса
Жас өспірімдерде
Ашаршылыққаұшырағанда
Белоктыңтәуліктікмөлшеріұзақуақыткөпболса
Спортшыларда дайындық кезеңінде
Ұзакуақытсозылмалыауруданайықпағанда
Дені сау ересек адамдарда
Екі қабат әйелдерде
Белок алмасуыныңреттелуіне
Инсулин гормоны
Амилаза ферменті
Вегетативті жүйке жүйелері: симпатикалық- белок ыдырауын; парасимпатикалык - белок түзілуін
Липазаферменті
Адреналин гормоны
Орталыгы - гипоталамус
Орталығы - жү-лында
Гормондар: тироксин; соматотропин глюкокортикоидтар қатысады
9-вариант
Көмірсулардыңмаңызы, тәуліктікқажетмөлшері (г)
Витаминдерді ерітеді, ағзағатаратады; 80
Қор ретінде жинақталады; 500
Жылу реттеуге қатысады, 700
450З.заттарды сіңіруге, 200
Құрылысзаты (ДНК, РНК, АТФт.б. кұрамынаенеді) ,
Зат алмасуды реттейді; 60
Тасымалдау - тыныс алу, 300
Қуаткөзі, 400
Ересек адам қанындағыглюкозамөлшері (ммоль/л)
6,8 - 7,5
2,5- 3,3
7,5-8,1
5.5-6,0
4.1 -5,5
2,1 -3,1
7,8-8,3
3.33-4,1
Гиперликемия кезінде кандагы глюкоза мөлшері (ммоль/л)
5,55
2,8
2,2
8,1
6,l
3,33
9,0
10
Гипогликемия кезінде қандағы глюкоза мөлшері (ммоль/л)
9,0
2,8
3,33
5,55
2,2
10
2,6
8,1
Көмірсу алмасуын реттейтін жүйкеорталықтары
Қара зат
Гипоталамус
Ми сыңарлар қыртысы
Лимбиялықжүйке
Жұлын
Мишық
Қызылядро
Мишық
Көмірсуалмасуынгуморальдіреттеугеқатысатынгормондар
Катокальцин
Адреналин
Тестестерон
Инсулин
Альдостерон
Глюкагон
Эстрогендер
Трийодтиронин
Адам ағзасындағымайдыңмөлшері (% денесалмағының)
30
10
40
15
50
5
20
60
Майлардыңмаңызы
Қуаткөзі; пластикалык
Зат алмасуды реттеуге катысады
Жылу реттеуге катысады; кор ретінде жинақталады
Реакция жылдамдығынаәсеретеді
Витаминдерді ерітеді, ағзағасіңіртеді
Тасымалдау - тыныс алу
Қозғалыс
Тұқымкуалау
Майлардың тәуліктік қажет мөлшері (г)
150
20
70
80
30
40
100
50
Май алмасуын реттеуге қатысады
Кальции ионы
Амилаза
Гипоталамус
Липаза
Вегетативті жүйкежүйесі
Витаминдер
Ішкі сөлінісбездерінінгормондары
Триисиноген
Ересек адам ағзасындағысудыңмөлшері (%)
70
60
90
50
80
40
30
50
Ағзадағысудыңманызы
Сүйектіңкұрамынакіреді
Әмбебап еріткіш
Дәнекер ұлпаныңқұрамынакіреді
Ішкі сұйық ортанын, жасуша құрылымдарының кұрамына кіреді
Қозудыңтаралуына
Бұлшыкеттонусынреттеу
Көптеген химиялық реакциялар судыңқатысуымен жүреді; жоғары молекулалы заттар құрамына кіреді
Тасымалдау - тыныс алу (02,CCb)
Кальций ионыныңманызы
Қаннын ұюына қатысады
Жүйкежасушасыныңкұрамынакіреді
Қуаткөзі
Сүйек ұлпасының кұрамына кіреді
Бұлшыкетұлпасыныңкұрамынакіреді
Осмостыққысыммөлшерінсақтауғакатысады
Бұлшык еттердін жиырылуы мен босаңсуы
Гемоглобин құрамынакіреді
Суда еритін витаминдер тобы
E
К
C
А
АҮФ
РР
Д
В,;В3;В.,;В„т.б.
Майда еритін витаминдер тобы
А
Е
Д
К
С
В,;В2;В3;В6т.б.
АУФ
РР
Тыныштықкүйдеересекерадамағзасыжұмсайтынтәуліктік қуатмөлшері(кДж)
12000
6000
5000
7000
10000
8000
3000
24000
Тыныштык күйдестуденттерағзасыжұмсайтынтәуліктікқуатмөлшері(кДж)
3000
8000
1480
6000
7000
1280
10()0
1380
Ересек адамдағынегізгіалмасумөлшері (ккал)
1300
1500
1750
2000
1650
1200
1100
1700
В2витамині (рибофлавин) көпкездесетінтамақтүрлері: тәуліктікқажеттілігі(мг)
Маргарин, 0,7 мг
Бүйрек, бауыр, ет 3 мг
Салат, 1 мг
Қаранан, картоп, 2 мг
Астық дәндері, 5 мг
Капуста, 7 мг
Жанғақ, 3 мг
Сәбіз, 0,5 мг
Д витамині (кальциферол) көпкездесетінтамақтүрлері; тәуліктікқажеттілігі(мг)
Картоп, 0,01 мг
Балық, балық майы, балық уылдырығы, 0,001 мг
Капуста, 0,02 мг
Бауыр, ет, 0,002 мг
Сәбіз, 0,05
Томат, 1,0 мг
Сары май, жұмыртқасарыуызы, 0,001 мг
Апельсин, 1,5 мг
Ішкі сөлбөлетінбездер
Сілекей бездері
Өкпе
Эпифиз, гипофиз, тимус
Лимфа түйіндері
Ұйқы безі, бүйрек үсті безі, жыныс бездері
Көкбауыр
Қалқанша безі, калқанша маңындағы бездер
Люберкюне бездері
Ішкі сөлбөлетінбездергетәнжалпықасиеттер
Шығаратын сыртқы өзегі (жолы) болмайды
Шығаратынсыртқыөзегі (жолы) болады
салмағы, көлеміүлкен
Салмағы, көлемішағын
Бөліпшығаратынсөлімүшелергеерекшежоларқылыжеткізіледі
Салмағы, көлеміорташа
Бөліпшығаратынсөліканғасіңеді
Бөліпшығаратынсөлікарын - ішеккеболінеді
Гормондардыңфизиологиялықкасиеттері
Өтекөпмөлшерде, баяу, ұзақмерзімдеәсеретеді
Қашықтан - дистантты әсер етеді
Әртүрліхимиялықреакциялардыңжылдамдығынкүшейтеді
Өте аз мөлшерде, өте тез, қысқа мерзімде әсер етеді
Әсеретумерзімімөлшерлеріәртүрлі
Ерекше және арнайы әсер етеді
Гормондардыңмөлшерітәулігінеөзгермейді
Ас қорыту сөлдерінінәсерінжояды
Қалқаншабезгормондары
Окситоцин
Трийодтиронин
Тирозин
Адреналин
Тироксин
Тестестерон
Кальцитонин
Фолликулин
Қалқаншабезгормондарыныңқызметтері
Заталмасудыңбарлықтүрінбаяулатады
Сүйек ұлпасының түзілуіне, өсуіне әсер етеді
Ас қорытудыкүшейтеді
Витаминдердіңсіңуінжеңілдетеді
Зат алмасудың барлық түрін күшейтеді
Тыныс алуды күшейтеді
Несеп түзілуінбақылайды
Ағзадағы кальций мөлшерін өзгертеді
10-вариант
Қалқаншабезініңгипосекрециясыкезіндеадамдакездесетінаурутүрлері
Акромегалия
Эндемиялықзоб
Пиелонефрит
Базедовауруы
Кретинизм
Гастрит
Қант диабеті
Микседема
Бүйрекүстібезінінгормондары
Тироксин
Эстрогендер
Глюкокортикоидтар
Кальцитонин
Инсулин
Катехоламиндер; адреналин, норидреналин
Минералокортикоидтар (альдостсрон)
Глюкагон
Бүйрекүстібезініңгормондарыныңкызметтері
Несеп түзугеқатысады
Глюкоген қорын арттырады
Ас корытуғакатысады
Су және минералды тұздардың алмасуына ықпал жасайды
Жүрек - кантамырларқызметінкүшейтеді, көмірсулар, майлар алмасуына әсерінтигізеді
зат алмасуды, анаболизімді күшейтеді
Зат алмасудың барлык түріне әсер етеді, катоболизімді күшейтеді
Май қорынарттырады
Гипофиздіңқызметікүшейгенде (гиперсекреция)
Нанизм
Гигантизм
Базедов ауруы
Гипофиздіксеміру
Кахексия
Қантдиабеті
Микседема
Акромегалия
Ер бала мен қыз баланың жыныстық жетілуі
Ер балада 13-14 жаста
Ер балада 10-11 жаста басталып, 16-17 жаста жыныстық белгілері пайда болады
Қызбалада 13-15 жаста
Қызбалада 8-9 жастабасталып, 13-15 жастажыныстықбелгілеріпайдаболады
Ер балада 16-17 жаста
Қызбалада 18 жаста
Ер балада 18 жаста, қыз балада 16-17 жаста толық жыныстық жетіледі
Ер бала мен қызбаладажыныстықжетілубірмезгілдебасталады
Жылу беру жолдары
Диффузия
Конвекция
Фильтрация
Кондукция
Реабсорбция
Булану
Тотығупроцестері
Дене температурасыныңтөмендеуі
Жылу өндіретін мүшелер
Өкпе
Бүйрек
Көз
Tepi
Бауыр
Буын
Ішек
Бұлшық ет
Даму
Шашыныңөсуі
Миофибриллдердіңқыскаруы
Өсу (жасушалар санының көбеюі, көлемініңұлғаюы, салмағынын артуы т.б.)
Дененіңсапалықкөрсеткіштерініңөрлеуі
Пішіннің пайда болуы, белгілі бір кызмет атқаруға бейімделуі
Сапалық көрсеткіштердіңсандықкөрсеткішкеауысуы
Сөлдердіңкөпбөлінуі
Ұлпалар мен мүшелердің айқындалуы
Жас кезеңдерінбелгілейтінағзаерекшеліктері
Әлеуметтік
Морфологиялық
Қоғамдык
Биохимиялық
Экологиялык
Қызметтік
Медициналык
Физикалық
Мектепке дейінгібала-бақша жасы
8
4
9
10
L
5
6
H)2
Бастауыш мектеп жасы
5
10
11
9
7
8
l
4
Орта мектеп жасы
16
11
8
17
12
14
9
18
Жоғарғысыныпокушыларыныңжасы
П
15
12
8
16
17
13
9
Егде жас
Әйелдер 55 - 74
Әйелдер 75 – 85
Әйелдер 58 - 74, ерлер 63 - 74
Әйелдер 58 - 74, ерлер 63 - 74
Әйелдер 74 - 80
Ерлер 85-95
Ерлер 60 - 74
Ерлер 55 - 74
Мектепке дейінгі (4 - 6 жас) балалар ағзасыныңморфофункционалдыерекшеліктері
Бұлшықеткүшіартады, қозубасым
Максималды артериялыққанқысымы 90 мм.с.б.бкөтеріледі; тынысжиілігі 22 - 24 рет/мин
Сүттістерітұрақтытіскеалмасады
Қаңқаныңөсуіменсүйектенуінашар
Тірек - қимыл аппараттарының дамуы: қуыссүйектеріменшеміршексүйектенуібасталады; сүттістеріауысабастайды
Қаңқаныңөсуіменсүйектенуіаяқталады
Аяқ - қолдары шапшаңжетіледі, жазылубасым
Бұлшықетініңкүшібіртіндепжетіледі; құрысубасым
