Маркетинг

Маркетинг әлеуметтік-экономикалақ мазмұны, ерекшелігі және эфолюциясы-«Маркетинг» термині ағылшынша market (рынок) сөзінен келіп шыққан.Ол кәсіпорындардың өндірістік өткізу және сауда әдістерін бақылауды ұйымдастыру ретінде 19-20 ғасырлар аралығында пайда болды. Маркетинг нарық дамуының жай-күйі мен келешегін зерделеуге негізделеді, тұтыну мен өндіріс өніміне (тауарға‚ көрсетілетін қызметке) сұранымды қалыптастырады, табыс алу мақсатымен рынокта тауарлардың өткізілуін тездетуге бағытталады. Маркетинг — сұранымды жан-жақты зерделеп‚ болжау‚ жарнаманы пайдалану‚ өндірісті ынталандыру‚ сақтау мен тасымалдаудың осы заманғы тәсілдерін‚ тауарлардың тұтынушыға жетуіне жәрдемдесетін тех. және басқа түрлерін қолдану негізінде кәсіпорынның жаңа өнімді әзірлеу‚ өндіру мен өткізу жөніндегі ұйымдық-техникалық‚ қаржы‚ коммерциялық және басқа қызмет түрлері жатады. Қазіргі заман маркетинг теориясы оны басқарудың нарық бағдарын қамтамасыз ететін күрделі динамикалық жүйе деп қарайды. Салыстырмалы түрде айтсақ, маркетинг–күрделі ғылым.Ол экономиканың,инженерлік істің, жарнаманың, психологияның, сауданың жоспарлау және болжаудың өзіндік ерекшелігі бар қоймасы.Маркетингті қолдануда негізгі екі ағымы болады. Олар: стратегиялық маркетинг, яғни маркетингтің талдау процесі оперативті маркетинг, яғни маркетингтің белсенді процесі.Ресми түрде маркетингтің кең өріс алған кезі Американдық маркетинг ассоциациясы (АМА) 1985жылы берген анықтамасымен көрінеді: “Маркетинг- ұйымдармен жеке тұлғалардың мақсаттарының орындалуы мен жоспарлау процесін, баға құруын, ойдың жүзеге асырылуы мен оның жылжуын, сонымен қатар, тауар қызметтерінің айырбас арқылы қанағаттандырылуы” .

Маркетинг микс түсінігі.Маркетинг кешенінің негізгі элементі Маркетинг құралдарының төрт факторлық тобы белгілі. Оларды бірінші рет 1960 жылы маркетинг саласындағы белгілі маман Е.Маккарти “4 p” деп атап өтті :тауар (product) баға (prіce) сату орны (place) жылжыту, коммуникация (promotіon).Бұл топтың “4 p” деп аталуының өз себебі де бар. Ағылшын тілінде бұл сөздердің бәрі бір әріптен басталған соң “4 p” деп аталған.Негізінде бұл төрт элемент-маркетингтің мазмұнын көрсетеді. Маркетинг микс - (маркетинг комплексі) маркетингтік заттардың жиынтығы, олар арқылы кәсіпорын өзі шығаратын тауар сұранысына әсер етуге тырысады. Қазіргі кезде маркетинг әрдайым дамып, өзгеруде, маркетингтік қатынас коммерциялық компаниялармен дүниежүзінің және Ресейдің коммерциялық емес мекемелерінде жиі қолданыла бастады. Осыған байланысты маркетингтік теория элементерінің көбісі жалпы танымал «классикалық» маркетингтік жабдықтар болды. Мұндай атақты маркетингтік жабдықтарға marketing - mіх концепциясы да жатады. Ол жиі «4Р» деп аталады. «Маркетинг - мих» термині алғаш рет 1953 жылы Нил Борденмен Американдық маркетингтік ассоцациясында президенттік үндеуінде айтылды.

Маркетингтің түрлері: дифференциялданбаған, дифференциялданған, шоғырландырылған, кешенді және коммуникативтік (өзара байланысты).Маркетингтің даму мезгілдеріне байланысты, оның бес түрін білу керек; дифференциалданбаған (сараланбаған), дифференциалданған (сараланған), щоғырланған, жиынды және өзара байланысты маркетинг.Дифференциалданбаған маркетинг; ,,тауар – сатып алушы- өткізу-жарнама,, элементтерімен кешенді, өзара байланыстырылған қызмет жасау принципіне негізделеді, бірақ ол нарықты сегменттерге бөлуді көздемейді (көрнекі дамуы 50-жылдары). Дифференциалданған маркетингтің сипаттары 60-жылдарда нарықты сегменттеу маркетингтің ең маңызды құралына айналғанда, алушыларды іздеу үрдісі басталғанда, өндіріс рыноктың даяшысы (жеткізушісі) ретінде қабылданғанда, алушылардың әр түрлі топтарының сұранысын білу үшін зерттеулер етек жайған уақытта көзге түсе бастады. Бұл кезде сегменттердің үш түрі ғылыми негізделеді; аймақтық, тауарлық және тұтынушылық сегменттер. Сегменттеу идеясының дамуы маркетингтің жаңа түріне – шоғырланған маркетингке әкеп соқты. Мұның мәні нарықтың барлық сегменттеріне емес, олардың ең бастысына, ең төмен зерттелген және рынокпен қамтылған сегментте қызметті шоғырландыру арқылы маркетингтің мақсаттық сипатын тереңдете түсу еді. Маркетингті қағидалы басқару деп қарасақ, оны үрдіс - ретінде түсінуіміз керек. Маркетинг үрдісі – тұтынушылардың талабына және нарықтың мүмкіндігіне сәйкес өнімдерді жобалап, жасап және өткізудің іс қимылдары мен мезгіл межелерінің реттелген жиынтығы. Маркетинг үрдісі сатып алушыны зертеуден және оның сұранымын білуден басталады да, алушының тауарды қолға түсіруі және қажеттіктерін қанағаттандыруымен тынады. Бұл жалпылама қажеттіктер ғылыми-техникалық зерттеулердің және сатып алушыны қадағалап білудің арқасында белгілі іске асыру мүмкіндігіне айналады. Өнімнің тұтынушылық сипаттарын ашу және оның бағасын анықтау жоспарлау кезеңінде іске асады. Бұдан соң бұйым моделденеді немесе жасалынады, пайдалану сапасы сыналады және алушылардың жауап-қимылын анықтау үшін оларға көрсетіліп, тексеріледі. Ал, осыдан кейін, жеткізу жағдайлары және сату, техникалық-экономикалық параметрлері, конструкциялары жөнінде кесімді шешім қабылданады. Егерде бұйым (өнім) қойылған талаптарға сәйкес болса, маркетингтік жоспар жасалынады, ал ол бұйым нарық, бәсекелестер, фирманың маркетинг аумағындағы мақсаттары және фирманың бұйым шығару міндеттері, сол секілді осы міндеттерді іске асыруға керекті қажылар жөнінде толық мағлұматтарды қамтиды.Финанс қызметкерлері шығындар мен пайданың мөлшерін есептеп шығарады, маркетинг жоспарының әрбір мезгіл-межесіне сай шығындар кестесін жасап, содан соң бюджетті анықтайды. Ф. Котлер маркетинг жүйесін - фирманың өз тауарларны өткізетін нарықпен байланыстыратын еі маңызды нарықтық қатынастардың және ақпараттық ағындардың кешені деп анықтайды. Ішкі қоршам фирманың жаңа тауарды жасауды, сынауды, сервистік жұмыстарды, тауарды алушыға дейін жылжытуды, өткізуді, бөлшектер қорымен жабдықтауды, персоналды оқытуды, шикізат, материалдар жеткізушілермен, осы секілді финанстық және басқа органдармен қарым-қатынастарды іске асыратын функционалдық бөлімдерінен тұрады. Ішкі қоршам ұғымына қызметкерлердің біліктілігі, олардың тиімді пайдаланылуы, ақпараттаратушы жүйелер құрылымының, нарықтың және сыртқы қоршамның өзгерістеріне қатысты иілімділігі жатады. Макроқоршам орта; заңдар, мәдениет, демография, ғылым және техника, экономика, саясат, құқық, ұйымды тәуелділікте ұстайтын басқа да факторлар.

Сұранысқа байланысты маркетингтің типтері. Нарықтағы сұраныстың алатын орны бойынша маркетингтің келесі түрлерін ажыратады: конверсионды, реттеуші, дамушы, ремаркетинг, синхромаркетинг, демаркетинг, қарсы әсер етуші маркетинг.Конверсионды маркетинг нарықта теріс сұраныс болған жағдайда және тұтұнушылардың көп бөлігі өнімді жақсы көрмесе қолданылады. Бұл маркетингтің түрі тұтұнушылардың өнімге теріс қарауын алдын алады, яғни өнімді алмастыру, бағасын түсіру арқылы. Конверсионды маркетингісіне мысал, темекі сату ұйымдары.Вегетариаництер мысалы, ет және ет өнімдерінің теріс сұраныс тасымалдаушылары. Мұндай жағдайда маркетингтің тапсырмасы вегетариаництер тұратын территорияда бұл өнім түріне сұранысты тудырып, дамыту.Сұраныс жоқ болған жағдайда реттеуші маркетинг қолданылады. Ол нарықта қандайда бір нақты ұсынысқа тұтұнушылардың қызығушьшығын тудыру шаралары болып табылады.Дамушы маркетинг жасырын сұраныс жағдайында қолданылады. Маркетингтің бұл түрінің тапсырмасы өнімнің тиімді түрін шығарып, потенциальді сұранысты реальді сұранысқа айналдыру.Сұраныстың төмендеуі негізінде ремаркетинг қолданылады. Оның тапсырмасы жаңа нарыққа еніп, тауардың қасиетін өзгерту.Сұраныстың маусымды, күнделікті, сағат сайын өзгеріп отыруында синхромаркетинг қолданылады. Тапсырмасы, бағаны өздергітігі бойынша сұранысты қанағаттандыру, нарықтық басқа сегментіне өту.Демаркетинг - Өте көп сұраныс жағдайындағы маркетинг түрі. Ол сұранысты азайту мақсатында әдістер мен тәсілдерді іздестіру.Мұндай үдістерге бағаның көтерілуі, рекламалық жұмыстардың уақытша тоқтатылуы, Бұл өнімді өндіру құқұғын беру. Қоғамның қолданылу нормалары мен талаптарына қарсы сұраныстар, қызметтер және тауарлар болады. Бұл жағдайда сұранысты қанағаттандыру қажет емес.Мұндай сұранысты азайту немесе жоққа шыгару рациональді немесе иррациональді деп атайды және қарама - қарсы әсер етуші маркетинг қолданылады.Маркетингтің қандайда түрін қолдану сатып алушы мен қоғам алдында өз қызметін атқаруға мүмкіндік береді.

6 Маркетингтің негізгі тұжырымдамалары. Олардың мәні, ерекшеліктері, айырмашылықтары және қолданылу шарттары.Маркетинг нарықтық экономикалық жүйеде орны бар, ойлау стилі, іргетасты қалайтын қондырғы немесе басқару философиясы сияқты кәсіпкерліктің де ең негізгі тірегі болмақ. Маркетинг тұжырымдамасы фирма қызметінің басты мұраты – сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және осының негізінде оның осу мен мол пайда табу мақсатына жетуді көздейді. Маркетингтің теориясы мен тәжірибесінде мынадай тұжырымдамалар белгілі өндірістік;тауарлық;өткізу немесе саудалық;маркетингтік;қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы. Бұл тұжырымдамалар американдық экономиканың дамуының белгілі бір кезеңдерін, сонымен қатар әлемнің дамыған елдерінде болып жатқан экономикалық және саяси өзгерістерді сипаттайды. Оларды практикалық іс-әрекетте қолдануға фирманың мақсаттары, тауар түрлері, бәсекелестік артықшылықтардың шығу көздері, маркетингтің шоғырлану дәрежесі нарықтағы бәсекелестік деңгейі сияқты көптеген факторлар әсер етеді. Маркетингтің өндірістік тұжырымдамасы жаппай өндіріс және жаппай тұтыну дәуіріне сәйкес келеді. Бұл тұжырымдаманың қолдануы мынадай шарттарды талап етеді:сұраныс ұсыныстан жоғары;халықтың көп бөлігінің табысының төмендігіне байланысты шығарылатын тауарлардың өзіндік құнын төмендету қажеттілігі;компания тауарын тұтынушылар саны ұлғайған сайын, өндірістік шығындар төмендейді, ол өз кезегінде нарықтың үлкен үлесін жаулапалуға мүмкіндік береді, үлкен және тұрақты нарықтың болуы; Маркетингтің тауарлық тұжырымдамасы – тауарды жетілдіру және оның сапасын жақсартуды негізгі мақсат деп қояды. Бұл тқжырымдаманың негізгі қағидасы – тұтынушыны өзінің сапалық сипаттамалары бойынша бәсекелестердің ұқсас тауарларынан асып түсетін тауарлар мен қызметтерге бейімдеу. Өткізу немесе сауда тұжырымдамасы ұйымдарды мынадай мақсаттарды орындауға бейімдейді: өндірілген тауарды сату, сатып алушыларды табу, өткізу бойынша жоспарды орындау. Өндірушілер және сатушылар өз қызметін, маркетингтің барлық құралдары мен тетіктерін қолдана отырып, тауарды өткізуге және сатуға бейімдейді. Осы тұжырымдаманы қолданатын өндірушілер тауарлар тапшылығында және монополия жағдайында жұмыс істейдіМаркетингтік тұжырымдама қазіргі таңдағы жаңа тұжырымдама ретінде өткен ғасырдың 50-жылдары қалыптасты. Оның мәні мынада: ұйымның табысты қызмет етуінің шартты тұтынушының қажеттіліктері мен мұқтаждықтарын анықтау және оларды қанағаттандыру есебінен фирма мен компаниялардың өз мақсаттарына жету. Басты объект – фирманың мұқтаждықтары мен қажеттіліктері бар мақсатты клиенттері. Демек, маркетингтік тұжырымдама – клиенттнрдің мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін өтеуге бағытталған фирма жұмысын бір арнаға біріктіру және оларды бәсекелестермен салыстырғана тауармен тиімді қамтамасыз ету. Маркетингтік тұжырымдаманы «Тұтынушы – король!»; «Клиенттің айтқан сөзі әрқашанда дұрыс» деген сияқты ұрандар бейнелейді.Көптеген компаниялардың мақсыты – пайда табу,ал маркетинг тұжырымдамасы осы мақсатқа клиенттерді қанағаттандыру арқылы жетуге көмектеседі. Тұтынушыларға сатып алған тауары мен қызметтің құндылығы білініп тұрғаны керек және олар сатып алған тауарының сапалы болғанан қалайды. Қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы 80 – жылдардың басында экологиялық және тұтынушылық қозғалыстардың күшеюіне байланысты дамыған. Бұл тұжырымдама мынандай сәйкестендірілген үш факторды пайдалануды талап етеді: олар фирма пайдасы, тұтынушылар қажеттілігі және қоғам мүдделерін қанағаттандыру

7 ҚР маркетингті зерттеудің, енгізудің және дамытудың қажеттіліктері. Маркетингті дамытудың мәселелері және келешегі.Тәжірибеге сүйенетін болсақ, маркетингтік үдеріс тігінен де, көлденеңінен де жүзеге асырылады. Осының негізінде маркетинг түрлерін жіктеу белгілері арқылы жүйелендіруге болады. Ғылыми – теориялық негіздерді талдау және синтездеу негізінде сонымен қатар маркетинг тәжірибесіне сүйеніп, біз жіктелу белгілерін қолдана отырып, маркетинг түрлерін жүйелендірдік.Экономикада пайдалану деңгейіне байланысты маркетингті макро және микромаркетинг деп бөлуге болады. Микромаркетинг теориясының эволюциясын талдаған Дж.Шит, Д.Гаррет сияқты американдық ғалымдар оның пәні ретінде фирманың маркетингтік қызметі мен қоғамның өзара қарым-қатынасын есептейді, ал 60 – 80 жылдары аралығында оған көп назар аударылуы себебін сол кездегі қоғамның әлеуметтік және экономикалық өмірінде кәсіпкерлік пен бизнес ролінің артқандығымен түсіндіреді Микромаркетинг қажеттіліктерді қоғам деңгейінде талдауға және олардың тауарлық нарықтардың дамуына ықпалын анықтауға мүмкіндік береді. Сол себепті макромаркетинг мәселелері микромаркетингке қарағанда, қоғам мүдделеріне негізделіп және жалпы экономикалық жүйе деңгейінде қарастырылады.Маркетингтің макродеңгейде дамуын тауар және қызмет маркетингі деп, екі бағытта ажыратып көрсетуге болады. Маркетингтің қолдану аумақтарын жүйелей отырып, оның қолданатын негізгі салаларына сәйкес: өнеркәсіп, тұтыну, қызмет көрсету және коммерциялық емес деген түрлерін бөліп көрсетуге болады. Осылардың әрқайсысына сәйкес нарықтардағы маркетингтік қызметті сипаттайдыНарықтық экономика жүйелеріндегі маркетингтің ең дамыған түріне тұтыну маркетингі жатады. Ол тұлғалар мен отбасыларынан тұрытын түпкі тұтынушылар және фирмалар арасындағы қызмет өрісін қамтиды.Қазақстан экономикасындағы қызметтердің келешегі шағын және орта бизнестің , қоғамдық тамақтану мен қонақкүй шаруашылығы саласындағы бірлескен кәсіпкерліктің, делдал – коммерциялық қызмет, көтерме және бөлшек сауданың жаңа нышандарының, халықаралық туризмнің дамуына байланысты. Осыған байланысты қызмет сектроы кәсіпорындарының саясаты мен стратегиясын әзірлеп, іс – жүзіне асыру құралы ретінде қызмет көрсету маркетингінің ролі арта түсудеҚызмет көрсету саласының қарқынды дамуы және осы нарықтағы бәсекелестіктің өршуі қызмет көрсету маркетингінің пайда болуына әкелді. Оның тәсілдері мен әдістері, қағидалары тауарлар маркетингімен ұқсас болғанымен кейбір айырмашылықтары да бар Жүзеге асыру шекараларына байланыстымаркетингтің ұлттық, халықаралық, ғаламды деген түрлері бар.Әр мемлекеттің экономикасының даму тиімділігінің шарты – бұл маркетингті ішкі және сыртқы нарықтарда қолдану. Ішкі маркетинг екі аспектіде қарастырылады: ұлттық нарыққа мемлекет ауқымында және фирма ішіндегі жүзеге асырылатын маркетинг.Соңғысы фирманың клинттерін және өз қызметкерлерін нарық субъектісі ретінде қарастырып бейімдеуін көздейді. Қазақстандық кәсіпорындарда өз қызметкерлері ішкі маркетинг бөлігі ретінде әзір қарастаралып жатқан жоқ.

8 Маркетингтік ақпарат жүйесі түсінігі, Маркетингтік ақпарат жүйесінің құрамдастары.9 Маркетингтік ақпараттың жіктелуі. Маркетингтік ақпараттың құрылымы. Маркетингтік ақпарат жүйесі (МАЖ) – бұл маркетинг саласында шешімдер қабылдау үрдісінде қолданылатын, ақпаратты жүйелі, жоспарлы жинаудың, талдаудың және таратудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы Маркетингтік ақпарат жүйесі ішкі ақпарат, маркетингтік зерттеулер, ағымдағы сыртқы ақпарат, ақпаратты өңдеу және талдау секілді салыстырмалы ерекшеленген төрт жүйеден тұрады.Маркетингтік ақпараттың міндетті ұйымды, фирманы тауардың жылжу жүйесіндегі қандай да болса ауытқуларға жедел жауап қайтаруға дайын ұстау болып табылады.Маркетингтік қызмет бөлімдерінің жалпы қажеттіктері маркетингтік зерттеулерді үзбей бақылау мен деректер жинауды қамтитын маркетингтік ақпараттық торап арқылы қанағаттандырылады. Маркетингтік зерттеу зерттелген проблемаларды шешуге жеткілікті ақпарат береді. Ақпаратқа қойылатын талаптар Ақпаратты ұйымдастыру алдында оған келесі талаптар қойылады: 1. Ақпараттың өзектілігі – маркетинг ортасының жағдайын шындықпен нақты бейнелеу. 2. Ақпараттың дәлме-дәлдігі – өндірістің , нарықтың, сыртқы макроортаның нақты жағдайын, даму өзгерісін айнытпай көрсету. 3. Мәліметтердің релеванттілігі – алға қойған мақсатқа сәйкес қажетті мәліметтерді іріктеп жинау және іске қатысы жоқ мәліметтерді алып тастау. 4. Толык бейнелеу – маркетингтік ортаның жағдайына және оның даму өзгерісіне әсер ететін барлық факторларды есепке алу. 5. Мәліметтердің мақсаттылығы – тауарды өндіру, оның сыртқы және ішкі нарықта өткізу арналары мақсаттарына сәйкес мәліметтер жинау. 6. Ақпараттың біртүтастығы және сәйкестігі – мәліметтер көрсеткіштер жиынтығында өзара қайшылықтардың және мәліметтердің өзара сәйкессіздігінің болмауы.Ақпарат әртүрлі сипатталады. Сондықтан шығу мерзіміне, оған жүктелген міндетіне, оны өңдеуге қарай жіктеуге болады.Ақпаратты өңдеуге қарай төменгіше жіктелінеді:•бастапқы ақпарат- нақты мақсатты көздейтін бірінші рет жиналған мәліметтерді баяндау.• екінші ретті ақпарат – басқа мақсатпен бұрын жиналған қолда бар мәліметтер.•туынды ақпарат – басқа мәліметтерді шешу үшін бастапқы, екінші ретті аөпараттың, немесе өзге ақпараттың мәліметтерін баяндау. Бірінші ақпарат жинау үшін, негізінен үш әдіс қолданылады: бақылау, пікір білу (интервью алу), бақылау сынақ. Бақылау әдісі бірінші ақпарат (деректер) жинау мәнінде ең оңайы. Бұл жағдайда бір фирманың маркетинг мамандары тұтынушылардың өндіріліп және сатылып жатқан тауарларға деген көңілін, көзқарасын, жауап-қимылын көріп және тыңдау үшін әлденеше фирмалардың сату орындарына баруы керек. Пікір білу әдісі жеке беттесуде, интервью алуда, сол секілді почта және телефон арқылы, техникалық құралдардың көмегімен тілдесулерді қамтиды. Бірінші ақпарат жинау үшін, негізінен үш әдіс қолданылады: бақылау, пікір білу (интервью алу), бақылау сынақ. Бақылау әдісі бірінші ақпарат (деректер) жинау мәнінде ең оңайы. Бұл жағдайда бір фирманың маркетинг мамандары тұтынушылардың өндіріліп және сатылып жатқан тауарларға деген көңілін, көзқарасын, жауап-қимылын көріп және тыңдау үшін әлденеше фирмалардың сату орындарына баруы керек. Пікір білу әдісі жеке беттесуде, интервью алуда, сол секілді почта және телефон арқылы, техникалық құралдардың көмегімен тілдесулерді қамтиды. Екінші ақпарат – бұл қандай да болса мақсатпен жиналған және қандай да бір материалдық жинағыштарда (кітаптар, журналдар, статистикалық басылымдар, видеофильмдер, слайдтар, дискеттер және т.б.) сақталған деректер. Екінші ақпараттың көзі ішкі және сыртқы мағлұматтар көзі бола алады. Ішкі (қайнар) көздері – бұл фирманың нарықтық, бағалық және валюталық ақпараты: өткен, ағымдағы және болашақта түсуі мүмкін шығындардың себептерін аша жазылған есептер мен анықтамалар, ұйымның даму жоспарлары, ақпараттың және маркетингтік қызмет бөлімшелерінің хабарлары, каталогтар, проспектілер, бағалық парақтар және т.б. Сыртқы (қайнар) көздеріне кедендік статистикаларды сауда-өндіріс палаталарының, белгілі бір өндірушілер ассоциацияларының статистикалық басылымдарын, салалық бюллетеньдерді, сауда қызметтерінің және шетелдегі өкілдерінің баяндамаларын, фирмалардың мекен-жай анықтамаларын және т.б. жатқызады. Бірінші ақпарат болып анық мақсатпен бірінші (қайнар) көздің өзінен немесе басқа бір жеткілікті түрде ақпаратты иеленіп отырған ортаңғы буындардан жиналғандар саналады. Бірінші ақпарат жию қашан да қымбатқа түседі, ұзақ уақыт және білікті мамандарды қатыстыруды талап етеді. Объекті мен көлеміне қарай зерттеулерді жаңа өнім талдаумен (жасаумен, қолдағы тауарлардың жетілдіруін және номенклатурасын оңтайлаумен, тиімді жарнамалық саясат жүргізумен және т.б. байланысты зерттеулерге бөлуге болады.

11Маркетингтік орта-ол фирманың маркетинг бөлімінің мақсатты клиенттерімен тиімді байланыс орнататын, оны үзбей сақтау мүмкіндіктеріне әсер ететін белсенді субъектілердің және күштердің жиынтығыМакроорта- фирманы қоршап тұратын және оның қалыптасуына әсер ететін факторлар.Макроортаны фиирмалар жағымды және жағымсыз әсерін талдайды, бірақ оған әсер ете алмайды.МАКРООРТА ФАКТОРЛАРЫ:1.Демографилық фактор Тұрғындардың саны. Аумаққа қарай орналасуы. Халық тығыздығы. Миграциялық бағыт. Өсім құрылымдары. Туу.Өлу.т.б2.Экономикалық Тұрғындардың сатып алу қабілеті. Инфляция деңгейі. Мемлекеттің қаржы және қаражат жағдайы. Салық жүйесі.т.б3.Табиғи Энергоресурстары мен шикізат көздерін пайдалану жағдайы және болашағы. Қоршаған ортаның ластану деңгейі мен ресурстарды тұтыну интенсивтілігіне мемлекет ұйымдарының әсері.4.Ғылыми-техникалық Шектес және бақылауға алынған салалардағы технологиялық өзгерістердің қарқыны. Фирманың және оның бәсекелестерінің инновациялық әлуеті т.б.5.Саяси-құқық Кәсіпкерлікті реттеудің құқықтық жағынан жағдайы. Мемлекеттің экономикалық саясаты. Сыртқы саясаттың рыноктың дамуына әсері6.Мәдени Тұтынушылар бірлестіктерінің мәдени ерекшеліктері мен дәстүрі. Мәдениет түрлері, т.б.с.с.МИКРООРТАМикроорта - фирмаға және оның клиенттеріне, қызмет көрсету мүмкіндіктеріне тікелей қатынасы бар күштермен белгіленеді.Медиаорта дегеніміз фирманың нақтылы немесе әлуетті көңіл бөлетін және белгіленген мақсатына жетуіне әсер ететін кез келген топ. Медиаорта фирма қарекетіне көмектесетін немесе кедергі жасайтын топтарға бөлінеді. Соған сәйкес медиаортаны келесе топтарға бөлеміз:Жабдықтаушылар дегеніміз фирманы және оның бәсекелестерін тауарды өндіру үдерісіне қажет материалдық ресурстармен жабдықтайтын іскер компаниялары мен жеке тұлғалар. Жабдықтаушыларға көптеген талаптар қойылады. Оның ішінде ең маңыздылары: өнім сапасы стандарқа сай болуы, келісілген кестеге сәйкес нақты мезгілде өнімді жеткізу, өнімді жеткізу көлемін толығымен орындау, келісілген бағаны сақтау және т.б. Бәсекелестер дегеніміз бір типті тауарларды рынокта ұсынатын өзара бәсекеге түскен компаниялары болып табылады.Фирма өзінің бәсекелестерінен озып шығу үшін үнемі тауар ассортиментін жаңартып тұруға тырысады.Микроорта факторлары:Маркетинг делдалдарыь Микроортаның соңғы және ең маңызды элементі – тұтынушылар болыр табылады. Тұтынушылардың белгілі бір тауарды сатып алуға әсер ететін факторлар көп, және олар үнемі өзгеріп отырады. Сондықтан, кез келген фирманың маркетингтік бөлімі тұтынушылардың қажеттілікетерін, мінез-құлықтарын жиі зерттеп, біліп отыру қажет.Тұтынушыла Қағида бойынша, өндірілген өнім сапасы жоғары деңгейде болса, өзінің тұтынушысын табуы керек. Бұл үдеріс көбінесе маркетинг делдалдары арқылы қамтамасыз етіледі. Маркетинг делдалдары фирманың тауарларын клиенттерге қарай жылжытуға , оларға өткізуге және таратуға көмектесетін әдетте арнайы компания мамандары

12.Маркетингтік ортаның бақыланатын және бақыланбайтын факторлары: олардың өзара байланысы.

Бақыланатын: Фирманың басшылығы, маркетингтік бөлім.

Бақыланбайтын: тұтынушылар, бәсекелестер, экономика, технологиялар және тәуелсіз БАҚ.

13.Микроорта және оны құраушы факторлар.

Микроорта – кәсіпорынға (фирмаға) және оның тапсырыскерлеріне (жеткізушілер мен тұтынушыларға)‚ бәсекелестерге‚ байланыс аудиториясына‚ яғни кәсіпорынғаықылас білдірген немесе межелі мақсатқа қол жеткізу қабілетіне ықпал ететін топтарға қызмет көрсету жөніндегі мүмкіндіктеріне қатысы бар элементтердің жиынтығы

Ұйым,жабдықтаушылар.бәсекелестер,мар.делдалдар,клиенттер,байланыс аудитория.

14.Бәсекелік орта түсінігі. Бәсекелестер типі.

 Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді өткізу үшін күрес. Бәсекелестің негізгі екі түрі бар.

1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл бір саланың тауар өндірушілері арасында болады. Онда ең жоғары еңбек өнімділігі бар, ғылыми-техниканы қолданатын кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті күйреуі мүмкін.

2). Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары аралық күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі жоғары салаға құйылады. Оның қортындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп шығарылып, халықтың әл-аухаты жоғарылайды. Ол саладағы пайда деңгейі төмендегенде ғылыми-техникалық жетістіктер негізінен жаңа тауарлар пайда болады, сапасы жоғарылайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі, осылай жаңа сатыға өсе береді.

15.Делдалдар түсінігі және олардың түрлері: саудалық, маркетингтік қызмет көрсететін агенттіктер, несие-қаржы мекемелері, тауар қозғалысын ұйымдастырушы маман-фирмалар. ауарларды, бағалы қағаздарды сатып алу-сату саласында кәсіби түрде делдалдықпен айналысатын адам;сақтандырумен байланысты мәмілеге қатысатын адам; сақтандыру агентінен айрырмашылығы — Маклер сақтандыру ұйымында жалданып жұмыс істемейді .Келісім-шарттарды өзінің есебінен сатып алушы және сатушы биржа делдалы (оның клиент үшін мәміле жасасатын делдалдан өзгешелігі осында). Биржа қызметкерлерін, сондай-ақ тауар секцияларында сауда-саттық жүргізушілерді және делдалдардың мәміле жасасуға ауызша келісімін реттеушілерді биржa маклері дейді. Шетелдік практикада маклер қор биржасындағы басты тұлғалардың бірі ретінде қаралады. Клиенттің тапсырмасы және соның есебінен әрекет ететін қор, валюта және тауар биржаларында мәміле жасау кезіндегі делдал; биржалық операциялардың белгілі бір түрі не маманданушы; төлем үшін әлдебір делдалдық қызмет көрсететін пысықай.

16.Кәсіпорындағы маркетингтік қызметті ұйымдастыру.Маркетингті басқару бұл табыс табу,  күтпеген   кездейсоқ  өрістер бөлігін жоғарлату сияқты мекеменің алдына қойған мақсаттарына жету үшін, мақсатты сатып алушылармен пайдалы  алмастыруды белгілеу, нығайту және қолдау шараларын жолдау, жоспарлау және оларды жүзеге асыруды бақылау.Маркетингті басқару жүйесінің құрылымы функционалдық немесе георафиялық  принципке, шығарылатын тауарлар немесе игерілмек нарықтар түріне, тауарлы-нарықтық жобаға және басқа әдістерге сәйкестене қалыптастырылады..

17.Байланыс аудиторияларының түрлері. Байланыс аудиторияларына белгілі бір фирмалармен өзара әрекеттесетін және оның қызметіне ықпал ететін ұйымдар немесе адамдар жатады. Байланыс аудиторияның 3 түрі: Қайырымды, ізделінетін, жағымсыз.

18.Фирманың әрекет етуінің макроортасы және оның негізгі факторлары.

Макроорта – микроорта элементтерін функциялау шеңберіндегі қоғам дамуының жағдайы мен мінезі.

19.Макроорта факторларының фирма қызметіне ықпалын зерттеу.

20.Қажеттіліктер түсінігі және олардың жіктелуі.

Адамдардың түрлі қажеттіліктері бар, мүмкіндігінше оның бірін қанағаттандырғаннан кейін келесі деңгейдегі қажеттіліктер п.б. Түрлері: Физиологиялық, өзін – өзі сақтау, сыйластық, әлеуметтік, өзін – өзі таныту.

21.Түпкі тұтынушылардың сатып алушылық мінез-құлқының ерекшеліктері. Түпкі тұтынушылардың сатып алушылық мінез-құлқы үрдісіне ықпал ететін факторлар.

Түпкі тұтынушылар – тауарларды өздері жеке қолдану үшін алатын тұтынушылар, яғни жеке тұлғалар, отбасылар, үй шаруашылықтары. Факторлар: психологиялық, әлеуметтік – мәдени, жеке тұлғалық, жағдайлық. Тұтынушы-ұйымдар мен түпкі тұтынушылардың айырмашылығы – өздері сатып алатын тауарлары мен оларды пайдалану ерекшеліктерінде. Кәсіпорындар мен ұйымдар шикізатты, материалдарды, құрал-жабдықтарды және басқадай тауарларды өз өндірісіне немесе басқаларға қайта сату үшін алады. Ал түпкі тұтынушылар тауарды өздері жеке тұтыну үшін сатып алады. Тұтынушы-ұйымдар сатып алу туралы шешімді алқада ақылдасып, жабдықтаушыларды және олардың тауарларының сапасын талдау негізінде қабылдайды, сондықтан ұжым – өздеріне жауапкершілікті жүктейді.