Гомер заяга узмаган

Мөбәрәкшина Я.

Алабуга шәһәре,

4нче гимназия

Фәнни җитәкче: Данилова.З.С

Алабуга шәһәре күренекле шәхесләргә бай булуы бездә горурлану хисе уята.Хәзерге көндә төбәгебезнең әдәбият ,сәнгать өлкәләрендә танылган күренекле шәхесләребезнең тормыш юлы ,иҗаты турында мәгълүмат туплау эшен дәвам итү белән шөгыльләнәбез.

Үзебезнең Алабуга җирлегендә иҗат итүче шагыйрьләр,язучылар иҗаты белән дәресләрдә,сыйныфтан тыш чараларда танышып барабыз. Минем фикеремчә, безгә,яшь буынга, шәхесләребез исән чакта, аларның үткән тормыш юлын,аларның тәҗрибәсен өйрәнергә кирәк,чөнки алар тарихы-илебез ,шәһәребез тарихы! Шушы максаттан чыгып, безнең мәктәп музеенда "Шәһәребезнең лаеклы кешеләре " дигән стенд эшләнгән.Мәктәбебездә ветераннар һәрвакыт булып тора.Күптән түгел татар теле дәресенә төбәгебез язучысы Бөек Ватан сугышы тыл ветераны Рәис ага Кашапов килде.Аңа инде 81 яшь.Без Рәис аганың сугыш елларындагы авыр тормышы турында сөйләгәннәрен шаккатып тыңладык.Бу очрашу миндә бик зур тәэсир калдырды.Мин башта аның тәкъдим иткән шигырьләрен укыдым,Аннан соң аның турында язылган материаллар белән якыннан таныштым. Төбәк язучыбыз-Рәис ага Кашапов та сугыш елларында тылда тырыш хезмәте өчен 1946 нчы елда " Хезмәттәге батырлык өчен "медале белән бүләкләнә.Гәрчә сугышта катнашмаса да, минемчә, нәкъ аның кебек яшьүсмерләр авыр тормыш йөген тартып, Җиңү көнен якынайткан.

Рәис Габделхак улы Кашапов 1929 елның 26 мартында Әлмәт районы Чупай авылының урта хәлле крестьян гаиләсендә дөньяга килә,авыл мәктәбендә 7 класс белем ала.Хезмәт дәверендә гади эшчедән җитәкчегә күтәрелә,үз белемен күтәрә,абруй казана.Күп еллар төзүче булып эшләгән Рәис абый шигърияткә һәм прозага тартылып яши. Әдәби иҗат белән яшьли шөгыльләнә башласа да, бу эшкә ул пенсиягә чыккач кына ныклап керешә. Аның шигырьләре матбугатта, күмәк җыентыкларда дөнья күрә.

Рәис абыйның 40 елга якын гомере Алабуга шәһәре тормышы белән бәйләнгән. Ул Алабуганың матур табигатен, кешеләрен үз итә, якын итә, әмма туган авылы Чупай аңа башкачарак якын, кадерле.

Кайтам инде туган Чупаема,

Тыңлар өчен тальян моңнарын.

Чыгар өчен ихлас күңел белән

Каршылырга таңның нурларын.[Кашапов 1997:78]

1997 елда Рәис аганың «Авылым яме» дигән әдәби очерклар җыентыгы дөнья күрә. Китапка кергән очерклар җанга ятышлы телдә. Авторның туган авылы Чупай тарихына, авыл кешеләренә һәм аларның гүзәл эшләренә багышланган.

Китапка кереш сүзне язучы Рахмай Хисмәтулла болай ди: «Бу кулъязма авторының исеме моңарчы әдәбиятта артык шауламаганга күрә, нибары коры авыл тарихы гынадыр дип кенә укый башлаган идем, укый-укый исләрем китте. Мең шөкер, ярый әле безнең халыкта, эчендә ут йотса да, артык шауламыйча гына, сабыр гына шушындый кадерле, бәһасез тарихлар язучылар бар. Китапта мавыктыргыч хикәяләр, этнографик күренешләр дә, тел сөйләм байлыгы үрнәкләре дә җитәрлек. Бу галимнәр өчен дә бик бай фәнни чыганак була ала».[Кашапов 1997:1]

Рәис Кашапов туган авылының үткәннәрне искә төшереп, шул хисләрне башкалар белән уртаклаша, сүзен башкаларга җиткерергә тырыша. Шул дәрт аңа каләм, кәгазь алып, авылының тарихы, кешеләре, бүгенгесе һәм киләчәген бәян итәргә куша. Исән-сау якташлары белән очрашып, Чупай турында, гыйбрәтле хәлләр, вакыйгалар турында материал туплый, архивлар актара, кирәклесен күчереп ала. Үз күңелендәге хәтирәләр дә аңа материал бирә. Сугыш елларында ятим калу, сыерлары үлү, әниләре авырып китү кебек җан өшеткеч хәлләр сурәтләнә.

Рәис бабай Чупай авылыннан үсеп чыккан күп кенә күренекле кешеләрнең тормыш юлына күз сала, алар турында куанып яза. Дин тормышын яктырткан хикәясендә ул Чупайдагы ислам дине һәм аның шәхесләрен дә искә ала, XIX гасырдан алып бүгенге көндәге мәчетләрнең тарихы оста итеп язылган. Хәзерге һәм киләсе буыннарга әхлакый тәрбия бирүдә чыганак булырлык әсәрләр .

Рәис Кашапов үзенең "Якташларым яктысы" дигән җыентыгындагы "Үкенечләремнең, иң үкенечлесе" әсәре минда тирән хис, аналарны сөю, аларга яхшылык кылу дәрте уята.Автор бу хикәясендә авыр сугыш елларында үз әнисенең язмышы аша, хатын-кызларның нинди авырлыклар, кимсетүләр күрүләрен китап укучыларга җиткерә.

Язучы үз әнисенә бик күп игелекләр күрсәтсә дә, дөнья белән хушлашканда хәер-фатихасын алса да, үзенең аңа җитәрлек дәрәҗәдә игътибар күрсәтә алмавына бик үкенә."Утыз өч яшендә тол калып, безгә җил дә тидермичә, кимсеттермичә һәм йөзләребезгә кызыллык төшермичә яшәгән әниебезнең фани дөнья белән хушлашуына күп еллар үтте инде, - дип башлый ул үзенең соңарып килгән үкенү хисләрендә. Дин әһелләре чакырып, аның рухына коръән укытам, сәдака бирәм, ә җаным барыбер канәгатьләнү тойгысы сизми. Үзең ана булмыйча, ананың кадерен белеп булмый дигәннәр шул. Ул бит минем ", җылы, назлы сүзләремә, иркәләвемә, игътибарыма, өзлексез ярдәмемә лаек иде- дип тәмамлый ул хикәясен.[Кашапов 2002:73] Шушы укенү юллары белән безгә һәм барча кешеләргә, әти-әниләргә исән чакта мәрхәмәт күрсәтергә, игътибарлы булырга, игелекле гамәлләр кылырга һәм аларның хәтерен калдырудан сак булырга өнди.

Рәис Кашапов иҗатында Алабуга шәһәре аерым урын алып тора. Үзенең шигырьләрендә торган шәһәре Алабуганың гүзәллеген, матурлыгын мактый, яшел урманнарына, хуш исле болыннарына сокланып мәдхия яза. Аның ”Яшәрә чал кала”, ”Алабугам-яшьлек калам”,”Алабуга миләшләре”, ”Бөек Җиңү бәйрәме” шигырьләрендә шәһәребезнең уңган кешеләренә багышлап язган юллар бар:

Ул елларда девон катламында

“Кара алтын”күле табылды.

Землянухин бригадасы тишкән

Буровойда факел кабынды.

Төбәк язучыбыз Рәис Кашапов һаман да тынгысыз тормыш белән яна. Шәһәребезнең әдәби-мәдәни хәрәкәтенең үзәгендә кайный. Ул "Аксакаллар"җәмгыяте әгьзасы,һәр җомга мәчеткә намаз укырга йөри. Минемчә, ата-бабаларыбыз юлы - киләчәккә маяк ,бүгенге тормышта безгә туры юл күрсәтүче.

Рәис аганың язмалары кемнедер кызыксындырыр, кемнедер дулкынландырыр дип ышанасы килә.Мин үзем олылар сүзенә еш колак салам." Олыласаң олыны-олыларлар үзеңне"-дигән безнең татар халкы. Язмамның ахырында Рәис агага нык тазалык, озын гомер телим,аның кылган эшләре белән горурланам.

Әдәбият

1. Мингалим Р. Әдәби түгәрәкләрдә.- Шәһри Казан газетасы, 1992. - 19 с.

2. Кашапов Р. Язмышлар кочагында.- Алабуга нәшрият йорты, 2002.-73б.

3 Әхмәтшин Р. Авылым турында җыр.- Әлмәт таңнары газетасы, 1999.-19 с.

4. Кашапов Р. Авылым яме.- Алабуга: Алабуга нәшрият йорты, 1997.-129 б.

5.Саримова М. Иҗат уңышлары юлдаш булсын.- Алабуга нуры, 1998.-2 с.

6. Кашапов Р. Чулман язлары.-Алабуга:Алабуга нәшрият йорты, 1997.-84 б.