Җирле төбәк әдипләре иҗатын өйрәнүнең әһәмияте

Мифтахова Г.,

Менделеев муниципаль районы

Ижевка урта гомуми белем бирү мәктәбенең

Фәнни җитәкчесе: Төхбәтова Ч.И.

И туган тел, и матур тел

Әткәм-әнкәмнең теле Дөньяда күп нәрсә күрдем

Син туган тел аркылы.

(Г. Тукай)

Безнең туган телебез бөек Тукайлар, Ватаны һәм халкы өчен гомерен кызганмаган Җәлилләр, җыр-моңлы Сәйдәшләр теле. Без татар халкының ул һәм кызлары булуыбыз белән, чын мәгънәсендә, горурлана алабыз. Татар теле-халкыбызның күркәм гореф-гадәтләре, милли мирасын һәм данлы тарихын үзендә багълаучы бәясез хәзинә ул. Без исә,татар телен аралашу, аңлашу чарасы буларак кулланып кына калмыйча, татар исемен горур йөртеп,телебезнең матурлыгын, аһәңлелеген, бай әдәби мирасын саклап калырга бурычлыбыз. Мин телне җәмгыятьтә була торган һәрбер үзгәрешне үзендә чагылдыручы көзге дип атар идем. Кызганычка каршы, соңгы елларда безнең көзгедә әледән-әле таплар күренә башлады. Бүгенге көндә татар җәмгыятенә бер генә минутка күз салсак, без чын саф татарларның санаулы гына калуын, ә татар теленең чит телләр белән дөнья мәйданыннан кысрыклап чыгарылуын күрербез. Нәкъ менә шуңа күрә телебезне саклап калу өчен көрәш көн кадагындагы актуаль мәсьәләләрнең берсе булып санала ала. Әлбәттә инде, бу мәсьәлә җирле төбәк әдипләре иҗатын өйрәнү мәсьәләсе белән бәйләнгән. Чөнки җирле төбәк әдипләре иҗатын өйрәнү укучылар күңелендә патриотик хисләрне ныгыта, туган телгә мәхәббәтне тирәнәйтә һәм телне саклап калу көрәшендә нигезле һәм кыйммәтле өлеш кертү булып тора. Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә тарихыбыз битләрендә тирән эз калдырган, үз чорларының бөек шәхесләре булган һәм мең еллар элек яшәгән каләм әһелләрен өйрәнү белән беррәттән, һичшиксез, бүгенге көндә иҗади сукмаклар буйлап атлаган җирле әдипләрен өйрәнү дә бик урынлы һәм кирәкле, минемчә. Беренчедән, әлеге әдипләрнең иҗат җимешләре дә балалар тарафыннан җиңелрәк кабул ителә. Үз замандашларыңның уй-фикерләре һәркемгә дә кызыклы, минемчә. Аларны аңлавы да кыенлык тудырмый, үзеңнең тәҗрибәң дә якын дип әйтергә була. Икенчедән, хәзерге заман укыту өлкәсендә сыйфатлы белем бирү мәктәп программасына федераль компонентны гына түгел, мили-региональ компонент итеп кертүне дә күздә тота. Бу, үз чира- тында, укучыларның белемнәрен тирәнрәк, ныклырак итә. Чын мәгънәсендә, үзеңне рухи әхлакый яктан бай, югары тәрбияле кеше булу, иң беренче чиратта, үз туган телеңне белү һәм саклау кирәк. Шул очракта гына кеше чын белемле , зыялы шәхесләр рәтенә керә, башка телләрнең һәм бүтән тормыш кырларының серләренә төшенә ала, минемчә. Өченчедән, турыдан-туры җирле-төбәк әдипләре мәсьәләсенә кайтсак, шуны әйтергә мөмкин: әлеге иҗат шәхесләрен өйрәнү балаларның күңелләрендә әдәбияткә мәхәббәт уята һәм аларда яңа сәләтләр, тирән яшеренеп яткан иҗат орлыкларын ача ала. Шулай итеп, яңа иҗади йолдызлар кабыначак, милли мирасыбызны, әдәби байлыгыбызны киләчәк буыннарга тапшыра алырлык кешеләр килеп чыгачак. Бу, әлбәттә, бик куанычлы хәл. Дүртенчедән, патриотик тәрбия мәсьәләсе дә без караган мәсьәләне чишүдә чагылыш таба. Җирле төбәк әдипләрен өйрәнү чын патриот- лар тәрбияләүгә зур өлеш кертә, минемчә. Безнең Татарстаныбыз –күп милләт- ле республика. Ә инде бөтен дөнья масштабларында алсак, җир шары, меңләгән милләтләрне, хлыкларны үз эченә ала. Һәрбер милләткә хөрмәт, ихтирам тәрбияләү, аны зурлау, халыкларның дус-тату яшәве зур бер проблема булып тора. Бу проблеманы хәл итүдә әдипләрнең роле зур. Чөнки , үз чиратында, җирле әдипләребез бу проблеманы чишү өстендә эшлиләр. Безнең Менделеев районы үзенең иҗади шәхесләре белән дан тота: матур җырлар,аһәңле шигырьләр,мәгънәле хикәяләр иҗат итә.Мәсәлән, Егор Уткин исеме 1960,1970 еллардагы поэзия сөючеләргә яхшы таныш. Шагыйрь үзенең төп әсәрләрен шул елларда язды,шул елларда әдәби хәрәкәттә билгеле бер эз калдырды. Аның «Кырлар сәламе»исемле җыентыгы һаман укучылар тарафын- нан яратып укыла. Шагыйрьнең үзе дә, шигырьләре дә,якты образы да һаман безнең күңелләрдә яши. Марсель Гыймазетдинов 1943 елның 11 декабрендә Менделеев районы Бәзәкә авылында туган . Ул-шагыйрь, оештыручы. Марсель Гыймазетдинов районыбызның һәм республиканың иҗтимагый-сәяси тормышында актив катнашкан кеше. 1992 елда аңа Егор Уткин премиясе бирелә. Аның «Яшәү мәгънәсе»(1990 ел)», Язлардан алалмыйм күземне»(1992 ел)», «Син мине белмисең»(1994 ел) исемле җыентыклары бар. Аның шигырьләренә җырлар иҗат ителгән. Бу җырлар әле дә җырчылар тарафыннан безнең сәхнәләрдә яңгырый. Иҗат эшчәнлеге чәчәк аткан чорда шагыйрьнең үлеме-милли татар әдәбияте өчен зур югалту. Ләкин язган шигырьләре аны Татарстанның иң күренекле шагыйрьләр рәтенә куя. Фәния Шакированың шигырләрендә яшәү дәрте,авылга мәхәббәт хисе чагыла,әти-әниләргә карата хөрмәт хисе тәрбияләнә. Аның «Очар кошым» (1997ел) җыентыгы дөнья күрә. Ул җаны-тәне белән туган җиренә,туган халкы- на гашыйк кеше. Аның күңеле тулы шигъриять һәм моң. Әнә шул шигъри күңеле аңа яшәргә көч бирә. Йөрәгендәге хисләре шигырьләренә күчә бара. Илгиз Абдуллинның шигырьләре күңелгә үтеп керә һәм укучылар тарафыннан яратып укыла. Аның «Сагыну»(1992 ел),»Бер җылы сүз»(1994 ел) җыентыклары бастырылып чыга. Ул Егор Уткин исемендәге әдәби бүләккә лаек кеше. Ә менә укытучы һөнәрен үзләштергән Гайшә Сәгъдиеваның шигырләре яшәргә көч өсти,тормыш юлында очраган авырлыкларны кичерергә ярдәм итә. Аның «Күңел хисләре»(2002 ел),»Уйлар мизгеле»(2006 ел) исемле шигъри җыентыклары дөнья күрә. Якташыбызның шигырьләрен укыганда,аларның тирән уйлар белән язылганын ,хис-тойгылар белән сугарылганын тоябыз. Ул бик шигъри,музыкаль,югары күңел хәрәкәтләрен тиз кабул итүчән,табигать матурлыкларына,аның төрле күренешләренә карата сизгер кеше иде.

Хәзер яшь иҗат итүче Турай карлыгачы Ләйсән Гайнетдинованың иҗаты белән танышыйк. Ул 1989 елның 28 сентябрендә Менделеев районы Турай авылында дөньяга килгән.Кечкенәдән үк шигырьләр язарга яраткан. Иң беренче шигырен 3 сыйныфта укыганда иҗат иткән. Бүгенге көндә ул Чаллы педагогия институтының чит телләр бүлегендә белем ала. Аның»Язгы лирика»(2004 ел),»Йөрәк сере»(2006 ел) шигырьләре иҗат җимешләрен бирә башлады. Ләйсәннең йөрәгендә шигырь уты сүнми. Дөресрәге,бер йөрәктә сүнсә,икенче йөрәктә дөрләп кабына. Аның шигырьләрендә күңел дәрьялары- ның сагыш моңы да,мәхәббәт һәм матур мизгелләрдән хәтирәләр,гүзәл тойгы- лар да сүрәтләнә. Җир-ана күкрәгеннән саркыган чишмә суы кебек,аның күңеле түреннән бер-бер артлы шигырьләр чыга. Нәкъ шул чишмә кебек аның шигырьләрендә сафлык,пакълек,чисталык,матурлык тасвирлана. Бүгенге көндә дә ул иҗат эшен дәвам итә. Бүгенге татар әдәбиятен менә шундый җирле-иҗат итүчеләрдән башка күз алдына китерүе кыен. Милләтнең хәтер чылбырлары буыннан-буынга ялганып, өзелми килә. Без Менделеев районында тир түгеп ,армый-талмый үз халкына хезмәт иткән,бар гомерләрен,талантын олуг әдәбиятыбызга багышлаган җирле әдипләребез белән горурлана алабыз. Шулай итеп, җирле төбәк әдипләре иҗатын өйрәнү мәсьләсе бик актуаль һәм кирәкле булып тора.

Әдәбият

Абдуллин И.И. Сагыну җыентыгы. – Яр Чаллы: Камаз нәшрияты , 1992.

Гайнетдинова Л.Н. Язгы лирика.– Менделеев нәшрияты,2004.-19 б.

Гыймазетдинов М.Г. Син мине белмисең. – Казан:Татарстан китап нәшрияты, 1994.-104 б.

Сәгъдиева Г.С.Уйлар мизгеле. – Менделеев нәшрияты,2006.-43 б.

Уткин Е.В. Күңелемә коя чишмәләр. – Казан:Татарстан китап нәшрияты, 2007.-82 б.