37. Автомобиль тұрақтарының өлшемдерін анықтау.

Автомобиль тұрақтарының өлшемдерін анықтағанда төмендегі жағдайларды ескеру керек:

1). Елді мекендегі автомобильдендіру деңгейі; 2). Автомобиль типі;

3). Қызмет етілетін аймақтағы сұраныстың ең жоғарғы қарқындылығы кезіндегі автомобильдердің тұрақта орташа тұру уақыты.

Біздің елде қалыптасқан норматив бойынша тұрақтағы бір автомобильге шаққандағы ауданы мынандай мөлшерде қабылданады:

1). Жеңіл автомобильдерге – 20...25м²; 2). Жүк автомобильдеріне – 40...85м²; 3). Автобустарға - 10...58м²

Көше сыртындағы тұрақтың қозғалыс бір бағытта болғандағы нұсқалары («а» және «б»)

Көше сыртындағы тұрақтың қозғалыс екі бағытта болғандағы нұсқасы

38. Қозғалысты тұрақты (стационарлық) постарда және жылжымалы зертханалар жәрдемінде үйрену. Жол қозғалысын зерттеуге арналған аппаратуралар.

Көлік ағындарын стационарлық постарда зерттеу. Бакылаудың стационарлық кедені көлік ағынының құрамы, қаркындылығы, көлік кұралының лездік жылдамдығы мен кідірістері туралы акпараттарды алуға мүмкіндік береді. Нұскалған акпаратты қарапайым техникалық кұралдардың (секунд өлшеуіштің, бірліктерді механикалык есептегіштің) көмегімен жай көзбен бақылау арқылы, сондай-ақ автоматтық тіркеу кұралдарын қолдана отырьш алуға болады.

Бақылаушы-есептегіштердің жұмысын бірліктерді механикалық есептегіш айтарлыктай жеңілдетеді. Планшетке 4-5 есептегіштерді бекітеді, олардың әр қайсысының ырғағышына сәйкес келетің көлік құралының жүрісі тіркеледі (мысалы, есептегіш 1 - жеңіл автомобильдері, 2 - жүк автомобильдерін, есептегіш 3 - автобустарды және есептегіш 4 - автопоезды тіркейді). Қазіргі уақытта саңдық қарапайым (көзбен) бақылауларды тіркеу үшін шағын калькуляторларды пайдалануға болады.

Көлік ағындарын жылжымалы құралдармен зерттеу. Көше-жол торабындағы қозғалыс тәртіптерінің кеңістікті - уақыттық сипаттамаларын алу үшін жылжымалы құралдар - жүргіш зертханалар, тік ұшақтар және т.с.с. колданылады. «Жүзу» автомобильдің, яғни ағындағы көлік қүралдарының негізгі массасына тән жылдамдықпен козғалатын автомобильдің көмегімен зерттеу әдістері кең таралған. Бұл әдісті пайдалану мысалы жылдамдыктың кеңістіктік сипаттамасын бүкіл жол торабының бойына зерттеу болып табылады.

39. Автомобиль тұрақтарын жоспарлау мен орналастыруға қойылатын талаптар.

Тұрақтың орнын және планировкасын таңдауда ескерілуі тиіс болған жалпы талаптар тұраққа кіргенде және одан шыққанда көлік ағындары үшін кедергіні мейлінше кемейтуге, автомобильдің жүргізушілері мен жолаушылары тұрақты пайдалануда қолайлылықты және қауіпсіздікті қамтамасыз етуге саяды. Соңғы талапты орындау тұрақтың негізгі тартылу нысандарына жақындығымен, сондай-ақ тұрақ пен қызмет көрсетілетін нысандардың арасында қауіпсіз жүргінші жолдары барлығымен сипатталады. Тұраққа келудің ұзындығы вокзалдар, сауда орталығы, метрополитенге кіру үшін 150 м-ден, басқа нысандар үшін 400 м-ден артпауы тиіс.

40. Жол-көлік оқиғаларының материалдарын зерттеу. Жол-көлік оқиғаларын талдау әдістері. Жол-көлік оқиғасының ауырлық коэффициенті.

Топографикалық талдау авариялық ошақты анықтау үшін қажет. Оның мақсаты – болған оқиғаны картаға немесе зерттеу территориясының схемасына тіркеп отыру. Жол көлік оқиғасының топографикалық талдау кеңінен үш түрі таралған, ол ЖКО картасы, ЖКО-ның сызықтық графигі, ЖКО-ның масштабтық схемасы.

ЖКО картасы жергілікті қаланың (ауданның, областың) картасы, оған әр ЖКО болған түрін шартты белгімен белгілеп отырады.

ЖКО-ның сызықтық графигі – картаның жалғасы, яғни оны жеке қаланың магистралына немесе автомбиль жолының белгілі учаскісіне жасалынады.

Масштабтық схемасы ­ бұл көп ЖКО жиналған ірі магистралды көшелердің қиылысында, қалалық алаңдарда және т.б. жерде жасалынады.

Жол-көлік оқиғасының ауырлық коэффициентін Кт=V₀=р₀*n₀+ р₁*n₁+ р₂*n₂+ р₃*n₃

р- ауыр зардаптын шартты коэффициент р₀=1, р₁=5, р₂=70, р₃=130

n – ЖКО саны (материалдық шығын, жеңіл жарақат, ауыр жарақат, апат болғандар)

41. Сырғанау коэффициенті =0,8; реакция уақыты t_р=0,8с; тежеуіштің іске қосылу уақыты t_ср=0,2с; пайдалану жағдайын ескеруші коэффициент K_э=1,2 екені белгілі. Тегіс горизонтал асфальтталған жолда V=70 км/сағ жылдамдықпен жүріп келе жатқан жүк автомобилінің толық тежеу жолын S_о анықтаңыздар.

Мұндағы: t₁ – жүргізушінің реакция уақыты t =0,2 – 1с; t_норма= 0,75с; t₂ – тежеу механизімінің іске қосылу уақыты: гидравликалық 0,4 с; пневматикалық 0,4 – 0,6с; автоматтық – 1с; 2 тіркеме – 2 с; К_э – техникалық жағдайды ескеретін коэффициент: жеңіл – 1,2 жүк – 1,4; δ_вр – айналушы массаларды ескеруші коэффициент; φ – дөңгелектің ілініс коэффициенті құрғақ жол – 0,8; дала жолы – 0,6; тас жол – 0,7; қар басқан жол – 0,3; мұз басқан жол – 0,1 – 0,2.

42. Жылдық қарқындылығы _а.г.=4320000авт/жыл, ал қар астырылып отырған айдағы қозғалыс қарқындылығы _а.п.=900000авт/ай болған көлік ағымының жылдық бірқалыпсыздық коэффициентін К_н анықтаңыздар.

Жылдық бірқалыпсыздық коэффициенті

К_нг= 12· N_а.м /N_а.г. = 12·900 000/4 320 000=2,5

мұндағы 12 – жылдағы ай саны; N_а.м – қар астырылып отырған айдағы қозғалыс қарқындылығы, авт/мес; N_а.г. – жылдық қарқындылық, авт/г.

43. Автомобиль ұзындығы ℓ_а=4,15 м, жүргізушінің реакция уақыты t_р=0,9 с автомобильдің қозғалыс жылдамдығы V_а=60 км/сағ, ал алдында бара жатқан автомобиль соңынан қауіпсіз қозғалу үшін қажет болған дистанция d=9,67 м екені белгілі. Автомобильдің динамикалық габаритін L_д анықтаңыздар.

Шешуі. Автомбильдің динамикалық габаритін L_д анықтау формуласын жазамыз: L_д = l_а + V_аt_р + l_о , м. Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

L_д = l_а + V_аt_р + l_о = 4,15 + (60:З,6) 0,9 + 9,67 = 28,82 м.

44. Қозғалыстың нақты тығыздығы q_в = 27 авт/км, ағынның максималды тығыздығы q_{в max} = 80 авт/км; Жол жолағының жүктелу деңгейін Z анықтаңыздар.

Жол жолағының жүктелу деңгейін анықтау формуласы: Z=q_в/q_в.max; мұндағы: q_в – қозғалыс тығыздығы, авт/км. q_{в max} – көлік ағынының максимал тығыздығы. Формулаға мәндерін қойып, жол жолағының жүктелу деңгейін анықтаймыз:

Z=q_в/q_в.max=27/80=0,33.

45. Максимальдық жылдамдығы V_mах=200 км/сағ болған автомобильдің «крейсерлік» жылдамдығын анықтаңыздар.

Көптеген автомобильдер үшін крейсерлік жылдамдық оның максимал жылдамдығының (0,75...0,85) бөлігін құрайды.Сондықтан:

V_к=(0,75...0,85)V_max =(0,75...0,85)200 =150...170 км/сағ.

46. Автомобилдің ені В=1,95 м, ал лездік жылдамдығы =60 км/сағ болса, бір қатардағы автомобильдің санын анықтаңыздар.

Бір қатардағы автомобиль саны мына формула мен анықталады:

мұндағы – автомобиль жылдамдығы: V_а=60 км/сағ=16,7 км/сағ. В – автомобиль ені: В=1,95 м. Орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

47. Автомобильдің жолда жүрген нақты уақыты t_ср=16,3 сағ, ал есептік уақыты t_р=14 сағ екені белгілі болса, қозғалыстың кідіріс коэффициентін К₃ анықтаңыздар.

Көлік құралдарының кідірісі К_з – кідіріс коэффициенті арқылы бағаланады: К₃=t_ф/t_р, мұндағы t_ф – жолда болудың нақты уақыты; t_p - жолда болудың есептік уақыты. Орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

К₃=t_ф/t_р=16,3/14=1,16.

48. Ажыралу нүктелерінің саны n_а=5, түйісу нүктелерінің саны n_т =7, ал қиылысу нүктелерінің саны n_қ =4. Көлік торабының күрделілік көрсеткішін m анықтаңыздар.

Көлік торабының күрделілік көрсеткіші төмендегі формула бойынша анықталады: m = n_o + 3n_с + 5n_n, мұндағы n_а – ажыралу нүктелері; n_т – түйісу нүктелері; n_қ – тура бағытта қиылысу нүктелері. Берілгендерді орнына қойып табамыз:

m = 5 + 3·7+5·4 = 46

Демек m = 46 > 40, сондықтан жол қиылысы орташа күрделі болып табылады.

49. Автомобиль ұзындығы ℓ_а =5,7 м, жүргізушінің реакция уақыты t_р=0,8 с автомобильдің қозғалыс жылдамдығы V_а=72 км/сағ, қауіпсіздік арақашықтығы ℓ_а =1 м. Автомбильдің динамикалық габаритін L_д анықтаңыздар.

Шешуі. Автомбильдің динамикалық габаритін L_д анықтау формуласын жазамыз: L_д = l_а + V_аt_р + l_о , м. Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

L_д = l_а + V_аt_р + l_о = 5,7 + (72:З,6) 0,8 + 1 = 22,7 м.

Жауабы: Автомобильдің динамикалық габарит L_д = 79,5 м.

50. Ені В_т=1 м болған жүргіншілер жолының өткізгіштік қабілетін анықтаңыздар. Жүргіншілер жылдамдығы V_пеш=0,85м/с, ал жүргіншілер ағымының тығыздығы q_пеш=0,5 адам/м².

Шешуі. Жүргіншілер жолының өткізгіштік қабілетін анықтау формуласын жазамыз: P_пеш= 1000V_пешq_пешB_т. Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

P_пеш= 1000·0,85·0,5·1=425 адам/сағ.

Жауабы: Жүргіншілер жолының өткізгіштік қабілеті P_пеш= 1000·0,85·0,5·1=425 адам/сағ.

51. Магистралдың горизонтал учаскісінде бұрылу радиусы R=150 м болған бұрылыстан доңғалағы сырғанап кетпей жүріп өте алатын автомобильдің ең үлкен қозғалыс жылдамдығын V_meх анықтаңыздар. Доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициенті φ=0,6.

Шешуі. Бұрылу радиусы R болған бұрылыстан доңғалағы сырғанап кетпей жүріп өте алатын автомобильдің ең үлкен қозғалыс жылдамдығын V_meх анықтау формуласын жазамыз: , км/сағ. Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

мұндағы φ – доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициент, φ=0,6;

g – еркін түсу үдеуі, g=9,81 м/с²;

R – бұрылу радиусы, R=150м.

52. Белгілі бір календарлық мерзім ішінде жол-көлік оқиғасынан опат болғандар саны п_о=15 адам, ал жарақаттанғандар саны п_ж=15 адам, ал жеңіл жарақаттанғандар саны п_р=250 адам екені белгілі. Жол-көлік оқиғасының ауыртпалық коэффициентін К_т анықтаңыздар.

Шешуі. Белгілі бір календарлық мерзім ішінде болған жол көлік апатының ауырлық коэффициенті төмендегі формуладан анықтайды.

K_т= п_о п_ж/ п_р= 15·15/250= 0,12.

53. Автокөлік құралының аялдама пункітінде тұрған уақытының жалпы ұзақтығы t_о.п.=40 с екені белгілі болса, аялдама пункітінің өткізгіштік қабілетін анықтаңыздар.

Шешуі. Аялдама пункітінің өткізгіштік қабілетін төмендегі өрнектен анықтаймыз:

, авт/сағ

Демек, аялдама пункітінің өткізгіштік қабілеті 90 авт/сағ, яғни 1 сағатта 90 автобус қабылдап, өткізе алады.

54. Бір жолақтың өткізгіштік қабілеті Р_пр=500 авт/сағ екені белгілі болса, төрт жолақты жолдың өткізгіштік қабілетін анықтаңыздар. Жолдың көпжолақтылығын ескеруші коэффициент ε=0,6.

Шешуі: төрт жолақты жолдың өткізгіштік қабілетін анықтау формуласы: Р_4пр=Р_прnε авт/сағ. Орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

Р_4пр=Р_прnε =500·4·0,6 =1200 авт/сағ.

мұндағы: Р_пр – бір қатарды өткізу мүмкіндігі; n – қатар саны; ε – көп қатарлықты ескеретін коэффициент.

55. Қиылыстың әсерін ескере отырып, үшжолақты жолдың өткізгіштік қабілетін анықтаңыздар. Бір жолақтың өткізгіштік қабілеті Р_пр=1200 авт/сағ, жолдың көп жолақтылық коэффициенті ε=0,6, қиылыстың әсерін ескеруші коэффициент d=0,55.

Шешуі:

Р_3пр=1200·3·0,6·0,55= 1188 авт/сағ.

Р_пр – бір қатардың өткізу мүмкіндігі; n – қатар саны; ε – көп қатарлықты ескеретін коэффициент;

56. Қиылыстың әсерін ескере отырып, үшжолақты жолдың өткізгіштік қабілетін анықтаңыздар. Бір жолақтың өткізгіштік қабілеті Р_пр=1200 авт/сағ, жолдың көп жолақтылық коэффициенті ε=0,6, қиылыстың әсерін ескеруші коэффициент d=0,55.

Шешуі:

Р_3пр=1200·3·0,6·0,55= 1188 авт/сағ.

мұндағы Р_пр – бір қатардың өткізу мүмкіндігі; n – қатар саны; ε – көп қатарлықты ескеретін коэффициент;

57. Белгілі бір кезең аралығында жүз берген жол-көлік оқиғасының саны n_дтп=10, ал осы кезеңде көлік құралдарының жүрген жолдарының жиынтығы Σℓ=1 900 000 км, тәуліктік қозғалыс қарқындылығы N_а=1500 авт/тәул екені белгілі болса, салыстырма апаттылық көрсеткішін К′_о анықтаңыздар.

Берілген шамалар:

ℓ = 1900000 км – көлік құралдарының жүрген жолдарының жиынтығы;

n_дтп = 10 – жол-көлік оқиғаларының саны;

N_а =1500 авт/тәул. – автокөліктің тәуліктік қозғалыс қарқындылығы;

Р_дтп = 1 – материалдық шығындар болғандағы коэффициент

ШЕШУІ:

Салыстырма апаттылық көрсеткіші төмендегі теңдеуден анықталады

,

Жоғарыда берілген шамаларды формуладағы өз орындарына қойып, есептеп, анықтаймыз:

58. Магистральдың ұзындығы ℓ=500 км болған кесіндісінде жүз берген жол-көлік оқиғасының саны n_дтп=29, ал көлік құралдарының қозғалысының тәуліктік қарқындылығы N_а=1500 авт/тәу екені белгілі болса, салыстырма апаттылық көрсеткішін К′_о анықтаңыздар.

Берілген шамалар:

ℓ = 500км – магистраль учаскісінің ұзындығы;

n_дтп = 29 – жол – көлік оқиғаларының саны;

Nа =1500авт/тәул. – тәуліктік қозғалыс қарқындылығы;

Р_дтп =1 – материалдық шығындар болғандағы коэффициент

ШЕШУІ:

Салыстырма апаттылық көрсеткішін төмендегі формуладан анықтайды:

, (1)

Жоғарыда берілген шамаларды формулаға қойып, есептей отырып, анықтаймыз:

·

59. Магистралдың горизонтал участкісінде V_а=70 км/сағ жылдамдықпен жүріп келе жатқан автомобильдің сырғанап кетпей жүріп өте алатын ең кіші бұрылу радиусының R_min шамасын анықтаңыздар. Доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициенті φ=0,7.

_Шешуі. Бұрылу радиусы R болған бұрылыстан доңғалағы сырғанап кетпей жүріп өте алатын автомобильдің ең үлкен қозғалыс жылдамдығын V_mах анықтау формуласын жазамыз: , км/сағ. Бұл теңдеуден R шамасын анықтаймыз:

Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

мұндағы φ – доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициент, φ=0,7;

g – еркін түсу үдеуі, g=9,81 м/с²;

R – бұрылу радиусы, м;

V_а – автомобильдің жылдамдығы, м/с.

60. Магистральдың горизонтал учаскісінде бұрылу радиусы R=100 м болған бұрылыстан доңғалағы сырғанап кетпей жүріп өте алатын автомобильдің ең үлкен қозғалыс жылдамдығын V_mах анықтаңыздар. Доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициенті φ=0,7.

Шешуі. Бұрылу радиусы R болған бұрылыстан доңғалағы сырғанап кетпей жүріп өте алатын автомобильдің ең үлкен қозғалыс жылдамдығын V_meх анықтау формуласын жазамыз: , км/сағ. Берілген деректерді орындарына қоя отырып, анықтаймыз:

_км/сағ,

мұндағы φ – доңғалақ пен жолдың арасындағы ілініс коэффициент, φ=0,7;

g – еркін түсу үдеуі, g=9,81 м/с²;

R – бұрылу радиусы, R=100м.

14