7. Чытаннне і аналіз казкі “Драч і Крот”

8. Падвядзенне вынікаў урока

9. Дамашняе заданне: вывучыць верш К. Буйло «Люблю наш край» на памяць.

ЛІТАРАТУРНАЕ ЧЫТАННЕ

Тэма: Алеся Станюк «Чаму?», П. Броўка “Калі ласка!”

Мэты: фарміраваць уменне чытаць правільна і асэнсавана, удасканальваць навык выразнага чытання; развіваць уменне чытаць напаўголасу з хуткасцю, якая не перашкаджае разуменню; выхоўваць любоў і павагу да Радзімы.

1. Арганізацыйны момант

2. Маўленчая размінка

На дошцы — вершаваныя радкі М. Чарняўскага:

Ёсць словы ў нас —

Жыццё і жыта.

Іх час не возьме ў забыццё,

Бо жыта — хлеб,

Святы набытак.

А хлеб

Для нас усіх —

Жыццё.

Пры чытанні вучні адпрацоўваюць вымаўленне ў сло­вах падоўжаных зычных, спалучэнняў гукаў [с'в'], [с'ц^,].

— На якія словы звяртае ўвагу паэт? (Жыццё, жыта.)

— Што агульнага ў гэтых паняццях? Пацвердзіце адказ радкамі з верша.

— Раскрыйце сэнс выразу: час не возьме ў забыццё.

— Ад якога слова ўтварылася забыццё? (Забыць.)

— Чаму словы жыта і жыццё людзі ніколі не змогуць забыць?

3. Падрыхтоўка да ўспрымання тэксту а. Станюк «Чаму?»

— Прачытайце тэкст А. Станюк «Чаму?», знайдзіце сугучныя з вершам М. Чарняўскага радкі.

— Прачытайце запісаныя на дошцы словы:

акно грэчка жыта пшаніца

дарога гасцінец

— Адшукайце сярод агучаных слоў тыя, якія называюць блізкія паняцці. (Дарога, гасцінец — значыць, пуць; з пшаніцы, жыта вырабляюць хлеб.)

— Як вы лічыце, адкуль з'явіліся ў нашай мове гэтыя словы? Прыслухайцеся да кожнага слова, разгледзьце яго.

4. Аналіз тэксту.

— Прачытайце тэкст А. Станюк «Чаму?» «ланцужком» па сэнсава закончаных частках (абзацах), раскажыце, пра гісторыю якіх беларускіх слоў вы даведаліся.

— Чаму, на вашу думку, у беларускай мове так многа слоў, якія сугучны ў вымаўленні і значэнні з адпаведнымі словамі ў рускай, украінскай мовах? (Выказванні вучняў абагульняе настаўнік.)

— Прывядзіце яшчэ некалькі прыкладаў такіх слоў з апорай на змест тэксту. (Хлеб, поле, трава, зямля і да т.п.)

— Якія аднакаранёвыя словы вы можаце назваць да слова гасцінец? (Госць, гасцініца, гасцяваць, гасцінны, гасцёўня.)

— Да каго нашы продкі звярталіся са словам госць? (Да купцоў.) Пацвердзіце адказ радкамі з тэксту.

— 3 якой мэтай прыязджалі купцы?

— Якое іншае значэнне ў наш час набыло слова гасцінец? (Падарунак.) Абгрунтуйце з апорай на тэкст, на падставе чаго гэта адбылося.

— Супастаўце выразы: жаданы госць — нязваны госць.

— Назавіце да кожнага спалучэння сінонімы. (Сябар, друг, таварыш, прыяцель; чужак, вораг, непрыяцель.)

— Што дазволіла да слова госць падабраць такія розныя па сэнсу словы? Абгрунтуйце свае меркаванні. (Словы, з якімі спалучаецца назоўнік госць.)

— Раскрыйце сэнс слова жаданы. (Нязваны.)

— Як чалавек сустракае жаданага госця? Што ён ставіць на стол?

— Зачытайце ў тэксце пра паходжанне назваў асобных відаў раслін, з якіх людзі атрымліваюць прадукты харчавання.

— Прачытайце запісаныя на дошцы выразы, скажыце, як вы разумееце сэнс кожнага з іх (у дужках даецца прыкладнае тлумачэнне выразу):

Хлеб ды соль. (Запрашэнне адведаць хлеба, сесці за стол; пажаданне міру, радасці, дабрабыту.)

Хлеб-соль вадзіць. (Здаўна сябраваць, падтрымліваць дружбу.)

Хлебасольны дом. (Дом гасцінны.)

Хлебасольны гаспадар. (Чалавек, які ўмее добра прыняць гасцей.)

Работа у групах.

Вучням раздаюцца карткі з запісанымі на іх пэўнымі словамі. Дзеці спрабуюць з апорай на гучанне слова абгрунтаваць паходжанне кожна­га прапанаванага назоўніка.

Прыкладныя словы на картках: вішня (ад дзеяслова вісець); ліпа (ад слова ліпкі, у дадзенага дрэва ліпкі сок і ліпкія маладыя лісточкі); сыр (ад слова сыры, негатовы), салат (ад дзеяслова саліць), марожанае (ад слоў мароз, марозіць, замарозіць); лінейка (ад слова лінія, правесці прамую лінію) і да т.п.

— Прачытайце тэкст і абгрунтуйце, наколькі загаловак тэксту адпавядае яго зместу? Пацвердзіце свой адказ радкамі з тэксту.

— Паспрабуйце вызначыць галоўную думку тэксту. (Кожнае слова дакладна называе прадмет.)