31. Жіптік қашықтық өлшеуіш

Іс-жүзінде тұрақты параллактикалық бұрышты, яғни жіпті қашықтық өлшегіш көп тараған. Көру дүрбісінің ішіндегі екі қосымша жазық жіп торынан(тор сызығынан) және есеп алатын бөліктері бар рейкадан тұрады. Рейкадан арақашықтықты келесі ретпен алады. Өлшенетін арақашықтықтың бір басына аспапты(теодолит немесе нивелир), ал екінші басына рейканы орнатады. Аспапты қалыпты жағдайға келтіреді де, аспап дүрбісін рейкаға бағыттайды. Айталық, дүрбінің жоғарғы тор жібінен(сызығынан) алынған есеп -1257, ал төменгі сызығынан алынған есеп-1387. Екі есептің айырмасы n=130-рейкадағы сантиметрлік сан. Жіпті қашықтық өлшегішпен өлшенген арақашықтықты төмендегі формуламен есептейді:

L=Kn+c,

Мұндағы, K- қашықтық өлшегіштің коэффиценті,қазіргі теодолиттерде бұл сан 100ге тең

n- рейканың жоғарғы және төменгі жіп сызықтарынан алынған есептердің айырмасы

c- қашықтық өлшегіштің тұрақты саны, қазіргі аспаптарда іс жүзінде нольге тең.

К-қашықтық өлшегіш коэффицентін анықтау үшін, жер бетінді 50, 100, 150м қашықтықты таспамен тиянақты өлшеп, белгілейді де, сол арақашықтықтарды арақашықтық өлшегішпен өлшейді, сонда екі бірдей болуы керек.

Жіпті қашықтық өлшегішпен өлшеу дәлдігі 1:200 -1:400 қатынасындай болуы керек.

32. Дирекциялық бұрышт пен румб арасындағы байланыс.

Алты немесе үш градусты зона ішінде сызықтарды бағдарлауда негізгі меридиан емес, осьтік меридианға параллель сызық пайдаланылады. Сонда азимуттардың орнына дирекциондық бұрыштар деген түсінік қолданылады.

Дирекциялық бұрыш дегеніміз топографиялық карта қа лап алынған сызық бағытымен осьтік меридианның солтүстік бөлігі, немесе оған параллель бағытта болатын түзу арасындағы көкжиектік бүрыш α болып табылады.

Азимут сияқты, дирекциондық бұрыш сағат тілінің бағытымен, абсцисса осінің оң мәнді бағытынан берілген бағытқа(сызыққа) дейін өлшенеді. Дирекциондық бұрыш 0 градустан 360 градусқа дейін өзгереді.

Меридиандардың жақындасу бұрышы дегеніміз, топографиялық картадан белгілеп алынған белгілі бір нүкте К арқылы өтетін осьтік меридиан және географиялық меридиан бағыттарының арасындағы бұрыш γ болып табылады.

Енді, осы аталған атаулардың әрқайсысы, бөлек бөлек белгілі болғаннан соң, олардың арасындағы кейбір тәуелділіктерді анықтауға болады.

Мысалы, қалап алынған сызықтың географиялық азимутымен А, оның дирекциялық бұрышы және меридиандардың жақындасу бұрышы арасындағы тәуелділікті A = α + γ өрнегімен сипаттай аламыз. Бұл жағдайда, меридиандардың жақындасу бұрышына қатысты, осьтік меридианның шығыс белігінде жатқан нүкте үшін, оның оң шама, ал, батыс бөлігіндегі нүкте үшін, теріс шама деп алынатындыгын ескерген жөн.

Сол сияқты, аталған бағытқа сәйкес алынатын дирекциялық бұрыш плюс немесе минус таңбаларымен анықталып берілуі мүмкін.

Осыған орай, дирекциялық бұрыш оң таңбалы болса, онда оның сан мәні α = А+ γ, аралығында, ал, теріс таңбалы болғанда, аталған бұрыш α = А – γ шарттарына сәйкес анықталатынын айтуға болады.

α ₁= α±180º, себебі тура және кері дирекциондық бұрыштардың бір-бірінен ылғи да 180º айырмашылықтары болады. Бір сызықтың дирекциондық бұрышы оның кез келген нүктесінде өзгермейді, ал сол сызықтың азимуты оның әр нүктесінде әртүрлі болады.

Есептеуге оңай болуы үшін, көбінесе дирекциондық бұрыштың орнына румбты қолданады. Дирекциондық бұрыш пен румбтың арасындағы байланысқа ұқсас болвп келеді де, төмендегі формулаламен өрнектеледі:

І(СШ) a=r r=a

ІІ(ОШ) a=180-r r=180-a

ІІІ(ОБ) a=180+r r=a-180

ІV(СБ) a=360-r r=360-a