3. Оқытудың міндеттері:

Студент білу керек:

- тақырып бойынша жаңа сөздерді

- екпін түрлерін

- сабақтың тақырыбы бойынша мәтін мазмұнын;

Студент істей білуі керек:

- мәтінді аудару, мазмұндау,тақырып аясында сұхбаттасу, мәтін бойынша сұрақ құрастыру,

сұрақтарға жауап беру.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Екпін.

2. Екпін түрлері.

3. Ірі және көне қалалар

5. Сабақ беру және оқыту әдістері: ақпараттық әдіс, практикалық әдіс, ізденіс әдісі.

Екпін – сөз ішінде бір буынның күшті айтылуы. Түркі тілдерінде екпіннің қызметін сингармонизм атқарады. Қазақ тіліндегі екпін тұрақты, көбіне соңғы буындармен байлаулы болады. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі екпін сөз мағынасын айқындап, саралап, дәлелдеп тұрады.  Екпіннің екі түрі бар (қазақ тілінде): бірі – негізгі; екіншісі – көмекші екпін деп аталады.  Негізгі екпін сөздің соңғы буынына түссе, көмекші екпін қосымшалы сөздің түбірінің ең соңғы буынына түседі. Мәселен: шеге, кереге, орақ, балға, балта сөздеріне қосымшаларды жалғағанда шегелер, керегелер, орақшылар, балташылар дегендерде негізгі екпін соңғы буынға көшеді де, түбірдегі екпіннің орны көмекшілік қызметті атқарады.  Екпін түспейтін буындар  1. Жіктік жалғауына. Мысалы: оқушымыз, барамыз.  2. Болымсыз етістіктің жұрнағына. Мысалы: ағашты жарма, сен оған айтпа.  3. Шылау сөздерге. Мысалы: үй де, мал да – бәрі де аман.  4. Көмекші сөздерге. Мысалы: мен ғой кеңседе болдым, үйге шейін атпен келдім.

Сөздік

көне - древний

жазбалар - рукописи

атау - название

дәлелдеп берді - доказали

шапқыншылық - нападение

делдалдық -

сын - критика

дуал -ограждение

қақпа – ворота

сылтау - повод

Отырар, Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд, Фараб - Сырдарияның орта алқабында орналасқан көне қаланың орны. Отырар VІІІ ғасыр басынан Тарбанд деген атаумен белгілі. Бұл атау Күлтегін және Білге қаған құрметіне арналған көне түрік руна жазбаларында кездеседі. VІІІ ғасырдағы араб географы Якут Тарбанд Тұрар, Тұрарбанд, Отырар – бір қала деп жазады. ХІІ ғасырдан бастап Отырар деген атау қалаға біржола бекітілген сияқты. Жалпы стратегиялық қазба жұмысы Отырар қаласында жеті дәуірден тұратын мәдени қабаты бар екендігін дәлелдеп берді.

1218 жылы Хорезмшах Мұхаммедтің Отырардағы билеушісі Қайырханның әмірімен Шыңғысханның керуендегі көпестері өлтірілді. Бұл монғолдардың Орта Азияға шапқыншылық жасауына сылтау болды. Тарихи әдебиеттерде бұл қырғын “Отырар апаты” деген атпен белгілі.

1219 жылы көктемде Монғолиядан жорыққа аттанған 200 мың әскер күзде Отырарға жетті. Монғол шапқыншылығы салдарынан Отырар қиратылып, қала тұрғындары қырғынға ұшырады, тірі қалғандары Монғолияға айдап әкетілді. Бірақ 1219 жылы апаттан кейін Отырар қайта жанданды. 1255 жылы армян саяхатшысы Отырарды Сырдария бойындағы ірі қалалар қатарында атайды. Отырар дүниежүзілік саудада бұрынғысынша делдалдық рөл атқарады. Ақ Орда хандары, әсіресе, Ерзен мұнда медреселер, мешіттер, кесенелер салған. Жошы ұлысы құлағаннан кейін Отырар Темір мемлекетінің құрамына кірді. Темір мирасқорлары мен Шайбани әулетінің қазақ хандарымен күресі барысында Отырар тағдыры тағы да сынға түсті. ХVІ ғасырдың екінші жартысынан қала қазақтардың билігіне біржолата көшіп, шамамен, ХVІІІ ғасырдың басына дейін өмір сүрген.

Отырар – бесбұрыш тәріздес төбе. Қала дуалмен қоршалған. Қаланың үш қақпасы болған. Орталық қақпа оңтүстік жағына орналасқан.

Ұлттық энциклопедия

Мәтінге тапсырмалар:

1-тапсырма. Мәтінді оқыңыз, қандай ат қояр едіңіз?

2-тапсырма. Мәтін мазмұнына бес сұрақ жазыңыз.

3-тапсырма. Мәтіннен сізге таныс емес мәліметті көрсетіңіз.

1-жаттығу.Ахмет Йасауидің хикметімен танысып, екпінін дұрыс қойып оқыңыз.

Өз көркіне – өзің мәз бола берме,

Өзіңе-өзің сұқтанғаның, сірә, жөн бе?

Алланы айтып, тәубе қылғын, жөнге кел де,

Түн ұйқыңды төрт бөліп, алдыңды ойла.

2-жаттығу. Жаңа сөздерді қатыстырып,сөйлем құрастырыңыз.

Көне, жазбалар,атау, сын, дуал, қақпа.

3-жаттығу.Сөйлемдерді мәтінге қарап аяқтаңыз.

Отырар, Тұрарбанд, Тұрар, Тарбанд, Фараб - Сырдарияның орта алқабында орналасқан ..... VІІІ ғасырдағы араб географы Якут Тарбанд Тұрар, Тұрарбанд, Отырар .... ХІІ ғасырдан бастап Отырар деген атау қалаға біржола .... 1218 жылы Хорезмшах Мұхаммедтің Отырардағы билеушісі Қайырханның әмірімен Шыңғысханның .... Бұл монғолдардың Орта Азияға шапқыншылық жасауына .... Тарихи әдебиеттерде бұл қырғын .... .... деген атпен белгілі.

Отырар – бесбұрыш тәріздес .... Қала дуалмен .... Қаланың ... ... болған. Орталық қақпа ... ... орналасқан.