Бирги кичээл.(ийиги)
Кичээлдин темазы: Домак.Домактын чугула кежигуннери.
Кичээлдин сорулгалары :а)домак дугайында мурнунда ооренип эрткен билиглерин быжыглаар, домактын чугула кежигуннерин сактып,катаптаар.
Б)Домак дугайында номчуп , таныжып , уругларга аянныг, межерелдиг номчуп ооредир.
В)Уругларнын словарь курлавырын янзы-буру аргалар, методтарнын дузазы-биле улам байыдар.
Г)Уругларнын угаа-медерелин сайзырадыр.
Уругларнын школага сонуургалын ,ооредилге ге кызымак чорук ,хей-адын кодуруп ,соруктуг кижилер д0боорунга кижизидер.
Кады чугаалажып орар эжинин чугаазын тондур дыннап билир кылдыр кижизидер.
Дерилгези: Сюжеттиг чуруктар, номнар, презентация.
Кичээлдин чорудуу.
1).Организастыг кезээ.
2. Уругларнын кичээлче бедик кодурлуушкун оттурары.
-Экии,уруглар. Бот –боттарывысче коржуп, чанынарда эжинерге хулумзуругну белекке беринер..
Уруглар:
-Эртенгинин мендизин
Алдын хунувуске ,
Ак-кок дээривиске,
Эрес-кежээ эштеривиске
Бараалгадып тур бис.
Башкы:- Мындыг эки кузээшкин-биле кичээливистин эгелептурарынга мен база ооруп тур мен.
Уруглар:-Богун бистер дорттер , бештер алыр дээштин
Эрес-кежээ ооренир бис, омак-хоглуг ооренир бис,
Ада-ие, чонувуска «зр-хейлер» деп мактадыр бис.
2 .Кичээлдин ооредиглиг кезээнин кол ажыдыышкыны.
А)Ооредилге чылынын эгелээни-биле холбашкан беседа чорудар.
-Богун каштын хунул ,уруглар? Кайы айыл ,аданар.
-Ийе, сентябрь 1-онзагай хун.Ону бистин чуртувуста улуг байырлал кылдыр эрттирип турар.Бистин улуг Торээн чуртувустун бугу-ле булуннарында – школаларда,дээди болгаш ортумак ооредилге черлеринде чаа ооредилге чылы эгелээн. Делегейде кижилер бо онзагай хунну « Билиглер хуну» кылдыр демдеглеп ,бугу улустун байырлалы демдеглеп турар.Чуге дээрге бо хун билиглер дээш походтун , чаа ооредилге чылынын эгези болур.Ооредилге чылынын баштайгы хуну-Сентябрь 1-ни школачы бурузу , ада-иелер ,башкылар четтикпейн манап турган…
2). 3 класстын « Тыва дыл» ному-биле таныжылга.
А)Дылдар болгаш оларнын иштинде орус,тыва дылдар дугайында башкы киирилде беседа чорудар.
- Бо кичээлде чуу деп эртемни оорнир-дир бис,аданар.Ол состу самбырага кым кээп чараштыр бижиптерил?
-кичээлди чуге тыва дыл деп адааныл, бо кичээлге чуну ооренирил?
- 2 класска тыва дыл кичээлинге чуну ооренген база чуну билип алган силер, сактып чугаалап корунерем?
- Богун бугу уруглар улуг Торээн чуртувустун кайы-даа булунунда чурттап турар болза,бодунун торээн дылын база ооренип эгелээн. Силер база бо чылын «Тыва дыл» деп ооредилге номун дамчыштыр торээн дылынар дугайында чаа-чаа билиглерни ,хой-хой чаа чуулдерни билип алыр силер.
Б) Ооредилге номунун даштыкы картында бижээн состерни номчуурун башкы оореникчилерге сумелээр.
Номнун автору Ш.Ч.Сат (Шулуу Чыргал-ооловичСат силернин бо чылын ооренир «Тыва дыл» номунун чогааткан автору-дур.
Бо чылын торээн дылывыстындыл эртемдээни Шулуу Чыргал-оолович Сат тын тургусканы «Тыва дыл» деп ооредилге ному-биле ооренир силер.Ш.Ч.Сат РСФСР-нин эртеминин алдарлыг ажылдакчызы,Тыва АССР-нин школаларынын алдарлыг башкызы,школага болгаш пединституттунга хереглээр тыва дылдын ооредилге номнарынын автору,тыва дыл талазы –биле элээн каш эртем ажылдарын бижээн, тыва дылды ужен ажыг чыл иштинде институтка башкылап келген.
Бо номну силерни – бугу ушку классчыларны-оорензин дээш тургускан. Ном дамчыштыр дыка хой чаа-чаа чуулдерни шингээдип албышаан ,шын чугаалап ,частырыг чокка бижииринге чанчыгып, тыва дылдын байлаан улам-на ханыладыр ооренир силер.
В)номга камныг болурунга улегер домактарны номчууру.
3)Домакдугайында катаптаашкын.1 мергежилге.Домактарны номчуур.Домак бурузунде чунун дугайында чугаалап турарын чугааланар.
-Кым? Чуу? Кымнар? Чулер? деп айтырыгларга харыылаттынар домак кежигуннерин чуу деп адаарыл?
Домакта кол состерни тывынар.
-Чувелернин кылдыныын илередир болгаш канчап тур? канчанган? канчаар? деп айтырыгларга харыылаар домак кежигунун аданар.
- Соглекчи.
–Ийиги болгаш ушку домактарда соглекчилерни тывынар . Домактын чугула кежигуннерин тывынар. Кол сос чуну илередирил? Кол состун айтырыгларын салынар. -Домактын чугула кежигуннерин тывынар.
-Кол сос чуну илередирил? Кол состун айтырыгларын аданар.
-Соглекчи чуну илередирил? Соглекчинин айтырыгларын салынар.
Домактын чугула кежигуннери-кол сос болгаш соглекчи дугайында 2-ги класска ооренген чуулун сагындырып, башкы туннеп чугаалаар.
IV. 2 Мергежилге.
Бердинген созуглелди номчудар. Домактарны шын номчуурунче кичээнгей салып, домак эгезинде улуг ужукту болгаш домак соолунге улуг сек салырын сактып алыр.
- Каш домак бар-дыр?
- Дорт домак деп канчап билдинер?
- Улуг ужуктерни кайда бижээн-дир?
-Домак бурузун соолгузунде чуну салганыл?
- Бирги болгаш ушку домактарны бижип алынар. Домак кежигуннеринге сайгараш, кол сос биле соглекчини шыйып коргузунер.
V. 3 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
VI.Самбырада бижээн шулукту аянныг номчудар.
Сериидедир хадымарлап,
сентябь ай унуп келди.
Чеже-чеже биле чаштар
Сеткил-хоннун оортпес дээр
К. Сат.
-Шулукте каш домак бар-дыр?
Сентябь 1 дугайында чугаа кылыр. 3-4 домактан тургустунган харылзаалыг чугаа тургузар.
7. Кичээлдин рефлексиязы.
-Бо кичээлди чуну сонуургадынар?
Бажынга онаалга. Ооредиге чылынын баштайгы хуну- сентябрь 1 дугайында 3 домак чогаадып бижиир.
Ушку кичээл.
Темазы: Улуг сек,айтырыг болгаш кыйгырыг демдектери. Домакта состернин аразында харылзаазы.
Кичээлдин сорулгазы: улуг секти,айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин барымдаалап тургаш,домактарны аянныг,шын номчуурун, домакта состернин туружун шын сагыырын оореникчилерге билиндирер.
Дерилгези: диктандылар чыындызы, тестылар.
Кичээлдин чорудуу.
Организастыг кезии.
2 . Темазын ,сорулгазын дамчыдары. Онаалга хыналдазы .Оореникчилернин бижип алган домактарын номчудар.
3 . Быжыглаашкын.Мергежилге17.Чурук-биле ажыл. Дес-дараалашкак уткалыг 3 домактан чогаадып бижинер.
- Чурукта чуну коруп тур силер?
-Куску уе деп канчап билдинер?
-Куску уенин демдектерин чугааланар. Ам домактардан чогаадыптынарам.
4 .Бот ажыл Мергежилге 18.Негелдезин езугаар кууседир. Домактарны сайгарар. Домактын соолунде кандыг демдектер салганыл.
5 . Диалог. Улуг сек , айтырыг болгаш кыйгырыг демдектеринин дугайында катаптап , туннээр.
6. Словарьлыг диктант.Мергежилгеден коруп алыр.
Чай-даа зрте берген.Сериин кус-даадушкен.Ховулар куруглаан. Ыяштар бурулери онган. Оът-сиген саргарган, Элбек жужут ажаап алдынган.
7. Тывызыктар : Буурекке домей-будуу-будуу карактарлыг. (Картошка)
4 .Кичээлдин рефлексиязы. Онаалга бээри.
Дортку кичээл.
Кичээлдин темазы: Чувелернин болгаш оларнын кылдыныын ,ылгавыр демдектерин коргузер состер.
Кичээлдин сорулгалары: кым? чуу? канчап тур ? кандыг? деп айтырыгларга харыылаар состерни домак иштинден тып ,оларны бот-боттарындан айтырыглар дузазы-биле ылгап билиринге ооредир.
Диалогту аянныг номчуп ооредир.
Уругларнын словарь курлавырын янзы-буру аргалар, методтарнын дузазы-биле улам байыдар.
Уругларнын угаан-медерелин сайзырадыр.
Уругларны куску ажыл уезинде улугларынга дузалажырын , ажыл-ишке кижизидер.
Дерилгези : аннар чуруу.
Кичээлдин чорудуу.
1.Организастыг кезээ.
2. Бажынга онаалга хыналдазы. 1) Чогааткан домактарны номчудар.2) Чурукка хамаарышкан чай дугайында кыска чугаа кылыр.
3. Уругларнын кичээлче бедик кодурлуушкунун оттурары.
Оюн «Ужар-ушпас» Оюнну кым? чуу? деп айтырыгларга харыылаар состерни тывар.Башкынын адаан чуулдерни ужар-ушпазын кончуг дурген шын тодарадыр. Ужар чуулдерни адаарга, оореникчилер он холун кодурер, а ушнас чуулдерге холун кодурбес.
Куш ужар бе? Сан ужар бе?
Кускун ужар бе? Салаа ужар бе?
Кижи ужар бе? Ымыраа ужар бе?
Хирээ ужар бе? Ракета ужар бе?
Бызанчы ужар бе? Ужудукчу ужар бе?
Бызаа ужар бе? Улуг-Хем ужар бе?
Кым? Чуу? Деп айтырыгларга харыылаар состерни тустустунда ададыр.
II. 18 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
Дежурный деп состу словарь кыдыраажынга ушта бижиир.
III. Чуруктарны самырадан топтап корунер.
Баштай чуруктарын аттарын аданар, оон соонда тусстур болук чувелернин ниити адын аданар.
Чижээ: капуста, огурец, морковь-ногаа аймаа.
IV. 19 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
Дурумну номчааш, сактып алып.
V. Шилилгелиг диктант.
Башкынын адаан домактарынын иштинден чугле –ла, -ле, -на, -не, -даа деп артынчылар кирген состерни ушла бижиир.
Хоглуг чай-даа эрткен. Куштар чылыг чурттарже ужупла эглээн. Дужут ажаалдазы кидин-не дооступ турар.
Бо кичээлге чуну катаптаанынга рефлексия .
Бажанга онаалга. 22 мергежилге.
Бешки кичээл.
Темазы :Чувелернин болгаш оларнын кылдыныын , ылгавыр демдектерин коргузер состер.
Кичээлдин сорулгазы: Кым?чуу?канчап тур? кандыг деп айтырыгларга харыылаар состерни домак иштинден тып, оларны бот-боттарындан айтырыглар дузазы-биле ылгап билиринге ооредир.
Уругларнын словарь курлавырын янзы-буру аргалар, методтарнын дузазы-биле улам байыдар.
Уругларнын угаан-медерелин сайзырадыр.
Уругларны биче-сеткилдиг ,топтуг-томаанныг кижилер боорунга кижизидер.
Кичээлдин дерилгези: сюжеттиг чуруктар.
Кичээлдин чорудуу.
1 .Организастыг кезэ .
2 .Бажынга онаалга хыналдазы. 22 мергежилге.
3 .Кичээлдин ооредиглиг кезээнин кол ажыдыышкыны I.Чурук-биле ажыл.
15 мергежилге.Чурукта кылдыныглар ёзугаар домактар тургузар. 3-4 домактан тургускан кыска чугаа чогаадыр. Чижек планы:
а)Чурукта чулер барыл?
б) Кушкаш каяа олурганыл?
в) Ийи моортай бот-боттарын канчап эскербейн барганыл?
г) Моортайлар канчалганыл?
д) Чугаага ат тывар.
I4. 23 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
5. Оюн.
Башкы чувелер аттары илередир состер состер адаарга, оореникчилер ол чувелернин кылдыныын коргузер состерни айтырыгларын салбышаан, немей адаар.
Инек, саанчы, куштар, бурулер, кус, дужут.
6. 25 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
7. Самбырада бижээн сос каттыжыышкыннарын номчудар.
Чурумнуг, улегерлиг оореникчи.
Калбак, терен, ханы хем.
Баштай кым? чуу? деп айтырыларга харыылаар, оон соонда кандыг? деп айтырыг дузазы-биле тыптырар.
8. 29 мергежилге.
9. Оюн.
Башкы кым? чуу? деп айтырыгларга харыылаар состерни адаарга, оореникчилер кандыг? деп айтырыгга харыылаар состерин улаштыр адаар.
чижээ: Башкы кодан деп адаарга оореникчилер кортук, ак, бора деп немей адар: ак кодан
10 .Шилилгелиг диктант.Самбырада бижээн тывызыктар иштинден кандыг? деп айтырыгларга харыылаар состерни ушта бижиир. Кара хөлден суг ишти
харлыг черже орук ундурду.
Кон-кон ыыттыг,
Кондаалайында саадактыг.
11 . Кичээлдин рефлексиязы. Онаалга бээри.
Кичээлдин темазы: Хыналда диктант «Моогу».
Кичээлдин сорулгазы:2-ги класска ооренген чуулдерин каиаптаарынга оореникчилернин билиин хынаар.
Адап турда бижииринин темпизин болгаш программа материалынга дууштур шын бижилгенин 2 класска алган чанчылдарын хынаар.
Кичээлдин дерилгези: диктандылар чыындызы.
Кичээлдин чорудуу.
1 . Организастыг кезээ. Темазын , сорулгазын дамчыдары.
2 . Домакдугайында катаптаашкын.
-Бистин чугаавыс чуден тургустунарыл? Чугаа кандыг кезектерге чардынып турарыл?
-Домак чуден тургустунарыл? Уннерден чуу тургустунарыл? Кандыг-кандыг уннер билир силер?
-Бижикке уннерни чуу коргузерил? Тыва бижикке каш ужук барыл? Алфавит деп чул?
3 . Башкынын уругларга диктантыны н созуглели-биле таныштырары.
А) Башкынын номчулгазы .
Б) Айтырыгларга харыылаары.
В) Диктантынын созуглелин бижиири
4 . Грамматигтиг сайгарылга .
А) Домакта кол сос болгаш соглекчини тывар.
Б) Бирги , ийиги домакта состерни слогтарга чарар.
УННЕР БОЛГАШ УЖУКТЕР
Чедиги кичээл.
Темазы:Ажык болгаш ажык эвес уннер
Кичээлдин сорулгазы: ажык болгаш ажык эвес уннерни база уннер биле ужуктерни ылгап билирин чедип алыр. Оореникчилернин диктаниыда частырыгларын частырыглар болуктээшкинге демдеглээр.
«Ун» биле «Ужук» деп терминнерни тода ылгап билиринге , уннерни болгаш ужуктерни тус-тузунда шын адаарынга чанчыктарар.
Уругларнын словарь курлавырын улам байыдар, шын адап ооредир.
Урунларнын угаан-медерелин сайзырадыр.
Ооредилгеге сонуургалын бедидип кижизидер.
Кичээлдин дерии : карточкаларда уругларнын диктантыда часкан состерин бижип алыр.
Кичээлдин чорудуу.
Хыналга диктантын частырыглары-биле ажыл чорудар. Оореникчилернин ниити болгаш хуузунда частырыгларын болуктеп сайгарар.
Айтырыглар дузазы-биле беседа чорудар.
Бистин чугаавыс чуден тургустунарыл? Чугаа кандыг кезектерге чардынып турарыл?
Домак чуден тургустунарыл?
Уннерден чуу тургустунар тйик? Чижээн коргускеш, тайбырланар.
Кандыг-кандыг уннер билир силер?
Бижикке уннерни чуу коргузерил?
Тыва бижикте каш ужук барил
Алфавит деп чул? Алфавиттин база оон чурумунун ужур-дузузын чугааланар.
Беседа соонда башкы уннер, ужуктер база ажык болгаш ажык эвес уннер дугайында туннеп чугаалаар.
32 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
Ажыттынар, артык деп состерни словарь кыдыраажынга ушта бижиткеш, номда словарьжыгаш-биле шууштурер.
33 мергежилге. Негелдезин ёзугаар кууседир.
Оюн.
Башкы кым? чуу? кандыг? деп айтырыгларга харыылаар состер адаар. Ажык ужук-биле эгелээн состу адаарга «а» ужуктун карточказын ору кодурер. Ажык эвес ужук-биле эгелээн состер адаарга, шимчевейн олурар. Адаар состер: Кызыл, сарыг, алдын, ак, чараш, онгур, чинчи, хеп, алаак, ыяш, орук, тожек, дыт оон-даа ынай.
Кичээлдин рефлексиязы. Онаалга бээри.
Сески кичээл.
Темазы:Ажык уннер. Кыска болгаш узун ажык уннер
Кичээлдин сорулгазы: ажык уннернин ужуктерин сактып алыр; слог тургузарында ажык уннун ролю; кыска болгаш узун ажык уннерни ылгап билиринде мергежилгелер чорудар.
Бердинген соске чежеун, чежеужукбарын тодарадып билиринге чанчылдарны ап , фонетиктиг сайгарылганын бодуун хевирлери-биле практика кырынга таныштырар.
Уругларны дузааргак чорукка кижизидер.
Кичээлдин дерии: « ажык уннернин ужуктери» деп таблица.
Кичээлдин чорудуу.
1.Организастыг кезээ. Темазын ,сорулгазын дамчыдары.
2.Катаптаашкын.
-Шулукте бичии уруг дугайында чуну билип алдынар? Чугаадан кылынар.
1) Самбырада бижээн тывызыкты болгаш улегер домактарны кыска узун ажык уннерни барымдаалап шын номчунар.
А) Кулаа хоолуг,кудуруу чолдак (кодан) .
Чон оруу чоон. Далай суунга дамды дуза.(Улегер домактар).
Узадыр адаар ажык уннерлиг состерни адап бергеш , бижидер,хыналдазын самбырада бижээни-биле шууштурер
3. Мергежилге 42. Аас-биле кууседир.
4. Мергежилге 43.Номнун 20 дугаар арнында дурумнерни номчудар.
Таблица-биле ажыл чорудар.
5. Сактып бижииринге диктант.Мергежилге 45.
-Шулукте чунун дугайында бижип турар-дыр
?Шенне чечээнин дугайында чуу дээн-дир, чугааланар.
- Адап бээрге бижииринге белеткенинер:карартыр парлаан состернин шын бижилгезин сактып алынар.
6. Оюн «Улаштыр аданар.
1 одуруг- эгезинде узадыр адаар ажык уннерлиг ,2 одуруг- соолунде узадыр адаар ажык уннерлиг состерни тус-тузунда «илчирбелей» адаар.
7 Кичээлдин рефлексиязы.Онаалга бээри.
Темазы:Кыска болгаш узун ажык уннерлиг состер.
Кичээлдин сорулгазы:кыска болгаш узун ажык уннерни сос иштинге шын бижип оорениринге мергежилгелер чорудар.
Кичээлдин чорудуу.
1.Организастыг кезээ.Темазын болгаш сорулгазын дамчылары.
2. Бажынга онаалга хыналдазы.Мергежилге 46.
-Шулукте кандыг малдар дугайында чугаалап турар-дыр7
-Оъттуг,аккан,базывыттым деп состерни слогтарга чарып бижинер.
3.Самбырада бижээн эжеш состерни дынналдыр номчудар.
Дун-дуун оорум-орум
Балык-баалык чээн-чем
Хар-хаар чоон-чон
Даш-дааш оол-ол
-Эжеш состернин ажык уннери домей бе? Ылгалын тайылбырланар.
-Дун,дуун,оорум,орум деп состер кирген домактардан аас-биле чогаадынар.
4. Мергежилге 47. Номчааш ,чугле кыска ажык ужуктерлиг состерни аданар.
Вертолет,вожаиый деп состерни словарь кыдыраажынга ушла бижиир. Номда словарьжыгаш –биле шууштурер.Ол состерни киирип ийи домактан аас-биле чогааттырар.
Даррзында состерни адап бергеш ,бижидер: дээрде,соокта,мээн,шынаада,тараа,тараан.
5.мергежилге 48.
6.Оюн .Сигналдыг карточкалар-биле ажыл.Башкынын адаан состеринин иштанден узадыр адаар состу эскерип калза , «у» ужуктуг карточканы кодурер.
7.Бот-ажыл. Кыска болгаш узун ажык уннерни шингээдип алганын хынаар.
Хой сек орнунга чогуур ажык ужуктерни немеп бижиир.
Тывызыктар.
Хар ч…птар,удуп ка…р,хаарыктап к…штаар. Час к…рге туруп кээр,чаа хев…р болур. Хав… калбак, к…раа сыгыр,кул… докп…к, кудур… чолдак.(Адыг).
Мергежилге48.
Кичээлдин рефлексиязы.
тоску кичээл.
Темазы: Ок-биле адаар ажык уннер дугайын ооредир.
Кичээлдин сорулгазы: ок-биле адаар ажык уннерлиг состерни узун болгаш кыска ажык уннерлиг состерден ылгап билири.Кадыг демдек (ъ) хереглевес ок-биле адаар состер –биле практиктиг таныжылга чорудар. Кадыг демдек кирген ок-биле адаар ажык ужуктерлиг состерге (аът,оът,эът,каът,чаъс, чуък.дуъш,аъш-чем) хамаарыштыр 2-ги класска алган билиин быжыглаары,системажыдары.Кадыг демдек чокка бижиир ок-биле адаар ажык уннерлиг состерни шын адап болгаш бижип ооренирин практиктиг таныжылга чорудар.
Кичээлдин дерилгези: кадыг демдектиг состер бижээн таблица.
Кичээлдин чорудуу.
1.Организастыг кезээ. Чаа теманын сорулгазын дыннадыры.