8. Асноўныя палітычныя і эканамічныя тэндэнцыі ў развіцці Заходняй Еўропы і Маскоўскай дзяржавы ў познім сяэрднявеччы (13-16 ст).

У першай палове XIII стагоддзя ў Еўропе дамінавалі некалькі буйных дзяржаўных фарміраванняў - Свяшчэнная Рымская імперыя, Францыя, Іспанія. Гэтыя каталічныя дзяржавы, асабліва Германія,прызнавалі верхавенства Ватыкана. Менавіта папства заахвочвала духоўна-мілітарысцкую актыўнасць манаскіх і рыцарскіх ордэнаў, члены якіх рэкруціраваліся пераважна на нямецкіх землях, спачатку супраць Палесціны, а затым і супраць хрысціянскіх краін, якія прытрымліваліся праваслаўя або паганскай веры. Гэтая ваенная экспансія пад выглядам абароны і распаўсюджвання каталіцызма галоўным чынам правадзілася ў прыбалтыцы, дзе дзейнічаў лівонскі ордэн. Перамога на крыжаносцамі ў 1240 і 1242 гг. кааліцыі наўгародскага і полацкага княстваў на некаторы час прыпыніла яе, але пагроза засталася. Крыжаносцы працягвалі рабіць шматлікія набегі на суседнія землі. Перад раздробленымі балцкамі плямёнамі і рускімі княствамі паўстала альтэрнатыва барацьбы з захопнікамі або прызнання іх улады.

Ваенна-палітычная сітуацыя ва Ўсходняй Еўропе яшчэ больш абвастрылася ў сувязі з паходам мангольскага хана Батыя на Русь у 1237-1240 гг. Татара-манголы заваявалі і спустошылі землі Паўднёвай Русі.

Прыбалтыйскія плямёны і княствы на тэрыторыі Беларусі аказаліся ў складанай геапалітычнай сітуацыі, калі практычна з усіх бакоў можна было чакаць агрэсіі. Гэта стала асноўнай знешнепалітычнай прычынай для аб’яднання ў адно дзяржаўнае ўтварэнне.

Унутранымі перадумовамі аб’яднання сталі развіццё феадальных адносін, эканамічных зносін, асаблівасці палітычнай сістэмы Русі, працяглы вопыт міжэтнічных кантактаў з суседнімі землямі, пачатак цэнтралізацыі і выкліканае гэтым з’яўленне моцных уладароў у суседняй Літве. Гаспадарчае развіццё, рост гарадоў садзейнічала ўзмацненню гаспадарчых сувязей паміж асобнымі княствамі і землямі. Акрамя таго, пашырэнне права ўласнасці на нерухомасць вяло да абвастрэння сацыяльных супярэчнасцяў, што таксама спрыяла зацікаўленнасці землеўладальнікаў у моцнай дзяржаўнай уладзе. У першай палове XIII стагоддзя на абсягах Кіеўскай Русі існавала вялікая колькасць раздробленых княстваў. На тэрыторыі сучаснай Беларусі Полацкае і Тураўскае княствы таксама распаліся на больш дробныя ўдзелы, утварыліся новыя княствы, у тым ліку Гарадзенскае, Новагародскае. Яны былі аслабленымі ў ваенных адносінах, але даволі развітымі ў эканамічных, культурных адносінах, пры гэтым ў асноўным захаваліся агульныя рысы ў развіцці эканомікі, культуры, духоўнай сферы. Захавалася і развітая сістэма кіравання.

Балцкія плямёны ў пачатку XIII стагоддзя знаходзіліся на больш нізкай ступені палітычнага і культурнага развіцця.Тут існавалі плямёны, якія паступова аб’ядноўваліся ў саюзы на чале з старэйшымі князямі. Такі саюз, дзе ў ліку старэйшых адзначаецца будучы заснавльнік Вялікага княства Літоўскага Міндоўг, быў утвораны ў 30-я гады XIII ст.

9. Перадумовы і ўтварэнне адзінай балцка-славянскай дзяржавы Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага.

ВКЛ утварылася ў выніку пэўных прычын. Знешнепалітычныя прычыны былі звязаны з неабходнасцю арганізацыі абароны супраць нямецкіх рыцараў-крыжакоў і мангола-татар. Унутрыпалітычныя прычыны вынікалі з неабходнасці пераадолець феадальную раздробленасць. Эканамічныя прычыны былі звязаны з аддзяленнем рамяства ад сельскай гаспадаркі і развіццём гандлёвых адносін паміж рознымі тэрыторыямі, што садзейнічала іх аб’яднанню. Этнічныя – аб’яднанне славянскіх плямёнаў.

Працэс утварэння ВКЛ пачаўся ў сярэдзіне 13 ст. разам з узвышэннем Наваградскага княства. Гэтаму спрыялі яго аддаленасць ад раёнаў змагання з крыжацкай і татарскай навалай, высокі ўзровень развіцця сельскай гаспадаркі, рамяства і гандлю.

Асноўныя падзеі, якія паклалі пачатак утварэнню ВКЛ, разгортваліся ў Верхнім і Сярэднім Панямонні (Гродзенская вобласць і часткова усход. землі Літоўскай Рэсп.). У дзяржаўнаўтваральных працэсах прынялі ўдзел усходнеславянскае хрысціянскае насельніцтва бел. зямель і балцкае язычніцкае насельніцтва літ. зямель. Значную ролю ў утварэнні ВКЛ адыграла Наваградскае княства і яго мясцовае насельніцтва. Таксама існуе думка аб тым, што вызначальную ролю адыгралі літоўскія феадалы, якія захапілі бел. землі.

Летапіс паведамляе пра Літву Міндоўга, аднаго з мясцовых балцкіх князёў, які вымушаны быў у выніку міжусобнай барацьбы накіравацца разам з рэшткамі сваёй дружыны з балцкай тэрыторыі ў суседні Наваградак. У Наваградку Міндоўг (язычнік) прыняў хрысціянства і зрабіў горад сваёй рэзідэнцыяў. З дапамогай наваградскага баярства ён адваяваў сваю Літву.

У 1253 г. адбылася каранацыя Міндоўга. Міндоўга забіў Жамойцкі князь Трайнята (1263). Яго забіў Войшалк. Пры Войшалку (1263-1268), палітыка – замацаванне сваіх пазіцый ў дзяржаве. Пры пляменніку Міндоўга, Трайдэне (1270-1282) межы княства пашырыліся (наваколле сёняшніх Гродна і Слоніма). Віцень (1293-1316). Удалося дасягнуць адзінства новай дзяржавы. Ён далучыў да ВКЛ у 1307 Полацкае княства на правах аўтаноміі. Ён пачаў аб’ядноўваць бел. землі, якія далучаліся пераважна на добраахвотна-дагаворнай аснове. Гербам ВКЛ становіцца “Пагоня”. Гедымін (1316-1341). Пры Гедыміне тэр. ВКЛ пашырылася ў 3 разы і ўключала амаль 80% сучаснай тэрыторыі Беларусі. Прынцып дзяржаўнага жыцця – не рушыць даўніны, не ўводзіць навізны. У 1323г. Гедымін перанёс сталіцу ВКЛ у Вільню (з Наваградка. Сон пра ваўка.). Сваю пасаду перадаў сыну Яўнуту (1341-1345).