25. Паўстанне пад кіраўніцтвам т. Касцюшкi.

Восстание 1794 г. Возглавил Тадеуш Костюшко. 24 марта в Кракове объявлен «Акт восстания». В нем определялись цели: борьба за суверенность РП; восстановление ее государственных границ по состоянию на 1772г; возвращение к Конституции 3 мая 1791 г. 24 апреля, на площади перед городской ратушей был объявлен виленский «Акт восстания народа литовского» и одновременно начал работать орган по руководству восстанием во всем Великом княжестве - «Наивысший Ли­товский Совет», в который вошли 29 наиболее активных деятелей восста­ния, а также 37 представителей воеводств, поветов и городов. В «Акте восстания народа литовского» со­держались требования не только свободы, но и «равенства гражданского». В апреле-июне 1794 г. действия повстанцев, были довольно активными. В Гродно перебралась поветовая комиссия и приступила к формированию войск. К началу июня было мобилизовано около 5 тысяч человек. В мае в Бресте была создана комиссия, официально объявившая о присоединении воевод­ства к восстанию. В июне Я. Ясинский отдал приказ поветовым органам о создании 300 отдельных конных отрядов для партизанских действий в тылу российских войск. В результате организационных усилий Я. Ясинского состоялись два от­носительно крупных рейда на белорусскую территорию, отошедшую к Рос­сии в результате разделов РП. Один отряд действовал в на­правлении Динабурга, а другой - на Минщине. Оба отряда, состоявшие преимущественно из крестьян, были недостаточно подготовлены и плохо воору­жены. Взять Динабург не удалось. К этому времени в руководстве восстанием определились две группы. Одна – радикальная-«якобин­ская» во главе с Я. Ясинским (создание республиканского строя в духе французской рево­люции, выступали за ликвидацию панщины и крепостничества, отстаивали равноправие мещанства), другая - умеренная, выражавшая интересы богатой шляхты. В июне 1794 г. Костюшко отстранил Ясинского от руководства восстанием и назначил вместо него польского генерала М. Вельгорского. Вскоре российские войска перешли в наступление. К середине июля они контролировали все Новогрудское воеводство и часть Брестского, а 12 ав­густа захватили Вильно. 10 октября в битве под Матеёвичами Костюшко потерпел поражение и ране­ный попал в плен. В бою за столицу Польши погиб Я. Ясинский. Восстание 1794 г. продолжалось немногим бо­лее пяти месяцев. Оно не было поддержано большинством населения Бела­руси, не желавшим бороться за сохранение старых порядков времен РП. Руководители восстания не приняли решительных мер по улучшению положения крестьянства и мещан, всячески стремились не ущемить интересов шляхты. Поэтому уча­стие белорусских крестьян в восстании преимущественно ограничивалось принудительной мобилизацией. Развитие событий в ходе восстания усилило нестабильность в госу­дарстве, противостояние основных общественно-политических сил, что и предопределило окончательный раздел РП.

25. Грамадска-палітычны рух у беларускіх губернях у 20 – 30-я гг. XIX ст., паўстанне 1830 – 1831 гг. I ўзмацненне антыбеларускай палiтыкi самаўладдзя.

У 1817г. па ініцыятыве студэнтаў Віленскага універсітэта — Адама Міцкевіча, Тамаша Зана, Яна Чачота — было створана Таварыства філаматаў (аматараў навук). Мэта- ўдасканаленне сваіх навуковых ведаў і літаратурна-мастацкіх здольнасцей, садзейнічаць ўсеагульнай асвеце на карысць Бацькаўшчыны. Краязнаўчая дзейнасць філаматаў паклала пачатак даследаванню фальклору звычаяў і вераванняў мясцовага насельніцтва. У 1820г. улады даведаліся пра дзейнасць віленскіх студэнтаў і загадам рэктара Віленскага універсітэта іх аб'яднанне было распушчана. Аднак у тым жа годзе ўтварылася больш масавая арганізацыя — Таварыства філарэтаў (аматараў дабрачыннасці). Разам з пашырэннем асветы ў грамадстве яго прыхільнікі прапагандавалі ідэі роўнасці і свабоды, аж да ліквідацыі прыгоннага права і дазволу незалежнага існавання народаў. У снежні 1821г. выйшаў указ аб забароне тайных таварыстваў. У 1823г. пачаліся арышты, да следства было прыцягнута каля 200 чалавек. Жыхарам Літвы і Беларусі было забаронена вучыцца ў замежных універсітэтах. У чыноўнікаў бралася падпіска аб няўдзеле ў тайных арганізацыях.

На барацьбу супраць самадзяржаўя выступілі дваранскія рэвалюцыянеры-дзекабрысты. 3 мэтай змены ўлады яны зрабілі спробу падняць узброенае паўстанне ў снежні 1825 г.. Пачатак іх дзейнасці ў Беларусі звязаны з пераводам сюды з Пецярбурга гвардзейскага корпуса. У ім служылі члены «Паўночнага таварыства». Яго кіраўнік Мікіта Мураўёў склаў першы, «мінскі варыянт» расійскай канстытуцыі. У 1823 г. быў распрацаваны так званы бабруйскі план паўстання: арышт цара і яго світы ў час агляду войскаў у Бабруйскай крэпасці. Але з-за непадрыхтаванасці і рознагалоссяў у кіраўніцтве дзекабрысцкімі арганізацыямі гэты план не быў ажыццёўлены. Дзекабрысты з «Паўднёвага таварыства» наладзілі сувязі з польскім «Патрыятычнымтаварыствам». Паміж двума таварыствамі была заключана дамова аб падрыхтоўцы адначасовага паўстання супраць царызму.

У лістападзе 1830 г. у Варшаве пачалося шляхецкае паўстанне мэта - аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Хутка паўстанне ахапіла ўсё Царства Польскае. Вясной 1831 г. у руках паўстанцаў аказаліся Літва і шэраг паветаў Заходняй Беларусь Паўстанне развівалася нярэдка стыхійна, хоць і быў створаны Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. Кульмінацыяй падзей стала бітва за Вільню 19 чэрвеня 1831 г., у якой паўстанцы былі разбіты царскімі войскамі.