«Бунақденелілер түрінің сан алуандығы» тақырыбында шығармашылық қалыптастыру оқушылар үшін не береді? Құмырсқа денесінде 70-тен астам микроэлемент, 20-дан астам амин қышқылы, витаминдер бар. Қазіргі кезде Қытайда құмырсқадан аса бағалы азықтық, дәрілік қасиеті бар препараттар дайындалады. Құмырсқаларға жүргізілген зерттеулер нәтижесінде олардың жұқпалы аурулармен ауырмайтындығы анықталған. Құмырсқадан алынатын дәрілер буын ауруларын, қант диабетін емдеуде, қан қысымын реттеуде қолданылады. Оңтүстік Азия елдері, Мексика тұрғындары құмырсқаны тағам ретінде де пайдаланады.[2] Құмырсқалар жүрген іздерінде құмырсқа қышқылынан тамшы қалдырады, сол иіс бойынша адаспай табады. Орманда тіршілік ететін құмырсқалар ағашқа өрмелегенде де бірінің артынан бірі тізіліп жорғалайды, мұнда да құмырсқа қышқылы көмектеседі. Құмырсқалардың 5000-дай түрі бар. Қазақстанда көбірек кездесетіні жерден ін қазатын, үйлерде болатын өте ұсақ - уй құмырсқалары (шымылдар), орманда көбірек кездесетін - жирен құмырсқалар, қара құмырсқалар т.б. Құмырсқалар пайдалы, орманда тіршілік ететін жирен құмырсқаларды жыртқыштар деуге болады. Ол зиянды жұлдызқұрттармен, жауын құрттармен және жалаңаш шырыштармен қоректенеді. Ағаштардағы зиянды жәндіктерді құртып, пайда келтіреді

Алматы зообағында тіршілік ететін жануарлардың біреуіне клссификациялық талдау жасаңыз (астынғы сұрақтың жауабын)

Алматы зообағында тіршілік ететін жануарларға классификациялық сипаттама беріңіз. Алматы зообағындағы «Аквариум» 1982 жылы 15 мамырда ашылды. Зообақта 115 балықтың түрі бар, 2154 дана тұщы су мен теңіз суында тіршілік ететін балықтар мекендейді. Тасбақалар (лат. Testudines) – бауырымен жорғалаушылар отрядының бірі. Триас кезеңінен белгілі, котилозаврлардан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық құрлықтарда (тек Антарктидада кездеспейді), негізінен тропиктік және субтропиктік аймақтарда таралған, әр тұқымдастың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық шөлді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, өзен, көл, батпақ, елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, мұхиттарды мекендейді. Суық және құрғақшылық кезде қысқы, кейде жаздық ұйқыға кетеді.

Табиғатта орындалатын жұмыстардың тәрбиелік мәніне сипаттама беріңіз Көп өсімдіктерді топырағымен қазып алып, мектепке әкеліп жәшікке не гүл құмырасьна отырғызуға және ұзақ сақтауға болады: мысалы, астра, қошиісті темекі, настурция, қойбүлдірген (жыл бойы гүлдейтін, бірнеше рет жеміс беретін, қыс бойы гулдейтін және жеміс беретіндері өте қызықты), ал жабайы өсімдіктерден — бақ-бақ, өгейшеп, папоротниктер және т. б. Ылғал камерада шықшылдық, плаун, түрлі мүктер тәрізді өсімдіктерді ұстау оңай.Мектепте тұтас өсіп тұрған есімдіктермен қатар, тәжірнбе жасауға, вегетативтік көбеюге материал болатын есімдік бөліктері, жеке органдары (капуста кочаны, бақ-бақ тамыры, лалагүл мен бидайық тамырсабағы), гүл шоғын шығаруға қажет (басты пияздың, жауқазының, пиязшығы, сәбіз тамыры) болуы керек. Мәдени және кейбір жабайы өсімдіктердың мысалы, бұршақ, астық, крест гүлділер тұкымдастарының жас тұқымдары да қажет бұлар түрлі демонстрациялық және үлестіліліп берілетін материалдар алу және тікелей танысу үшін қажет

6,7- сыныптар бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстарына сипаттама беріңіз. 6 сынып бағдарламасы өсімдіктер бөлімі бойынша мынадай тақырыптар бойынша топсеруен жүргізу ұсынылған: 1. Өсімдіктердің көптүрлілігімен, маусымдық өзгерістерімен, өсімдіктің тіршілік жағдайларымен, жемістер мен тұқымдардың таралу әдістерімен танысу.Өсімдіктерді жылыжайлар мен көктемелерде өсірумен таныстыру. 2. Табиғи қоректену ортасында өсімдіктер мен өсімдік бірлестіктерін зерттеу.

6,7,8- сыныптар бойынша олимиадалар ұйымдастыруда басты назарды аударатын жағдайлар

6,7,8- сыныптар бойынша олимиадалар ұйымдастыруда басты назарды неге аудару керек деп ойлайсыз?

6,7,8- сыныптар бойынша олимиадалар ұйымдастыруда сұрақтар құраструда басты қандай мәселерге назар аудару керек Биологиялық олимпиадалар мен байқауларды ұйымдастыру әдістемесі. Республикада дарынды балаларды анықтау, іріктеу және ғылыми білімге қызығушылығын арттыру мақсатында жыл сайын жалпы білім беретін 15 пәндер бойынша оқушылардың республикалық олимпиадасы өткізіледі.Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2012 жылдың 13 наурызынан №99 бекіткен «Жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп оқушыларының республикалық олимпиадасын өткізу» ережесі туралы бұйрығына сәйкес, олимпиада 4 кезеңде өтеді:1)бірінші кезең – мектептік;2) екінші кезең – аудандық (қалалық);3) үшінші кезең – облыстық (Астана және Алматы қалалары, сондай-ақ республикалық мектептер дәрежесі облыстық олимпиадаға теңеледі);4)төртінші кезең–республикалық.Республикалық олимпиада жүлдегерлері қазылар алқасының шешімі бойынша I, II, III дәрежелі грамоталармен және тағыда басқа сыйлықтармен марапатталады.Олимпиадада орын алған оқушылардың ұстаздары, ғылыми-жетекшілері, сонымен қатар, республикалық олимпиаданы өткізуде белсенділік көрсеткен жалпы білім беру мекемелерінің қызметкерлеріне Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасы беріледі. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына сәйкес, Білім және ғылым министрлігінің I, II, III дәрежелі дипломымен марапатталған республикалық олимпиадасының жеңімпаздары республиканың жоғары оқу орындарына грант алу конкурсына қатысқан сатте, көптеген жеңілдіктерге ие бола алады.Олимпиаданың міндеттері:-оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен ғылыми-зерттеушілік әрекеттерге қызығушылығын айқындау мен дамыту;-оқушылардың негізгі ғылым саласына деген шығармашылық қызығушылықтарын дамыту;-ұлттық білім дәрежесін көтеру;-жастар арасында ғылыми білімді насихаттау.

7 сынып омыртқалы жануарлар бойынша берілетін жазғы тапсырмаларға жсспар құрыңыз. Құмырсқа (Formіcіdae) – жарғаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Құмырсқа Жер шарында кеңінен таралған, тек Қиыр Солтүстікте және Антарктидада ғана кездеспейді. Құмырсқаның 10 мыңдай түрі бар. Олардың көпшілік түрлері тропиктік аймақтарда кездеседі.Денесі бас, көкірек және құрсақтан тұрады. Басы үлкен, жақтары жақсы жетілген, ауыз аппараты кеміргіш. Көкірек бөлімі жіңішке, онда үш жұп аяқтары жақсы жетілген. Көпшілік түрлерінің құрсақ бөлімінде шаншары мен улы бездері жақсы дамыған, улы бездерінен бөлінетін сұйықтық – құмырсқа қышқылы деп аталады. Құмырсқалар, көбіне топтанып (10 – 100 мың дарасы бірігіп), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. Әрбір илеуде аталық, аналық, “жұмысшы” және “жауынгер” құмырсқалар болады. Жыныстық тұрғыдан жетілмеген топтары – жұмысшы құмырсқалар деп аталады. Олар илеудегі дернәсілдерді, аналық құмырсқаларды қоректендіреді, ауаның алмасуын, ылғалдың бір қалыпты болуын қамтамасыз етеді. Аталық құмырсқалар шағылысып болғаннан кейін өледі. Аналық құмырсқалар ұрықтанғаннан кейін қанаттарын жойып, тек ұрпақ жалғастырады, олар кейде 20 жылға дейін өмір сүреді. Аналық құмырсқаның дене тұрқы ірі.Әрбір илеудегі құмырсқа топтарының бір-бірімен қарым-қатынасы, негізінен, өздерінен бөлетін ерекше химиялық заттар – феромондар арқылы реттеледі. Олардың иіс, дәм сезуі өте жақсы жетілген. Құмырсқалар илеуін қураған өсімдік сабақтары мен жапырақтарының қалдықтарынан жасайды. Тропиктік аймақтарда илеу жасамай жеке дара тіршілік ететін құмырсқалардың түрлері де бар. Негізгі қорегі басқа жәндіктер, олардың дернәсілдері және өсімдіктердің жапырақтары мен тұқымдары, шырындары. Бір илеудегі құмырсқалар тәулігіне 10 мыңнан 30 мыңға дейін жәндіктерді жояды. Құмырсқалардың адам денсаулығына пайдасын көп халықтар ерте кездерден-ақ білген. Аяғы ауыратындар кей жағдайларда құмырсқа илеуіне аяғын салып құмырсқаға шақтырған. Мысалы, Қытайда бұдан 5 мың жыл бұрын жазылған “Бың Цау Гаң Му” кітабында құмырсқаның қасиеті туралы қызықты деректер келтірілген. Құмырсқа денесінде 70-тен астам микроэлемент, 20-дан астам амин қышқылы, витаминдер бар.

7 сынып омыртқалы жануарлар бойынша берілетін жергілікті жыл құстарына атты жазғы тапсырмалардың қысқаша жоспарын құрыңыз. Жылма – жыл көктемде балапан өрбітуге келіп, жаз айының соңына таман немес күзге қарай оңтүстікке ұшып кететін құстар жыл құсы деп аталады. Жергілікті жыл құстарына тырналар, қоқиқаздар, дуадақтар және т.б. құстар жатады. Тырна негізінен батпақты жерлерді мекендейді. Қазақстанға сәуір айында ұшып келіп, қазан айының басына таман ұшып кетеді. Олар далалы аймақтарда мекендеп, ұясын бұлақ, шағын өзен маңына салады. Тырналар - жыл құсы. Олар жылы жақтан ұшып келісімен күйттеу ойнағын жасайды – «билейді». Тырналардың ұясы онша күрделі болмайды: жерді біраз шұңқырлап, үстіне құрғақ сабан немесе ағаштың бұтағын төсейді де екі – үш жұмыртқасын салады. Бұлар – ширақ балапанды құстар. Сабақтың мақсаты. Оқушылар құстар әлемінің көптүрлілігімен, олардың тіршілігіне бақылау жүргізу.Сабақтың көрнекілігі. Құстар түрлерінің мекені көрсетілген карта, құстардың суреті бар плакаттар.Сабақтың барысы. Материал оқушыларға азды көпті таныс болған соң сабақ неігізінен әңгімелесу және мұғалімнің әңгімесі арқылы жүреді. Әдетте оқушылар отырықшы құстарға жазы-қысы орын ауыстырмай бір жерде тіршілік ететін құстар туралы материалдарды түсіндіруге болады. Жыл құстарының қыстап қайтатын жерлері өте алыс. Мысалы, Қазақстанның дала және шөлейт аймақтарында ұя салатын ақбас тырна Солтүстік Шығыс Африкада, Үндістанда, Палестинада, Иракта, Пакистанда, Бирмада қыстайды. Күзде қыстайтын жаққа қайтар кезіндеолардың әр тобында 50-100 , кейде 10-15 ақбас тырна болады.Құстар ұшу сапарында үйір – үйір болып белгілі тәртіпті сақтайды. Тырналар сына тәрізді сап түзеп ұшады. Үйірмен ұшудың артықшылығы : ұшып бара жатқанда алдын жақсы бағдарлайды, ал тырналардың алдында ұшып келе жатқан бастаушы тырна ауаның қалың қабатын қақ жарып, басқаладың ьұшуына көп жеңілдік туғызады. Мұндай жағдайда күштілері озып кетпейді, Әлсіздері қалып қоймайды. Олар көбінесе 70-100 м биіктікте ұшады. Кейде өте биікұшып бара жатқан құстарды көру қиын, тек даусы ғана естіледі. Тырналар «тырнаулаған» өте әсем дыбыс шығарады. Бұл дыбыс едәуір қашықтықтан естіледі. Олар көктемде тырна келісімен күн жылына бастайды, сондықтан халық оны «жыл құсы» деп атайды. Жыл құстарына тырнадан басқа тағы – сұр қарлығаш, бұлбұл , үйрек, аққу жатады.

7 сынып омыртқасыз жануарлар бойынша берілетін құмырсқа илеуіне жазғы тапсырмалардың қысқаша жоспарын құрыңыз Құмырсқа (Formіcіdae) – жарғаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Құмырсқа Жер шарында кеңінен таралған, тек Қиыр Солтүстікте және Антарктидада ғана кездеспейді. Құмырсқаның 10 мыңдай түрі бар. Олардың көпшілік түрлері тропиктік аймақтарда кездеседі.Денесі бас, көкірек және құрсақтан тұрады. Басы үлкен, жақтары жақсы жетілген, ауыз аппараты кеміргіш. Көкірек бөлімі жіңішке, онда үш жұп аяқтары жақсы жетілген. Көпшілік түрлерінің құрсақ бөлімінде шаншары мен улы бездері жақсы дамыған, улы бездерінен бөлінетін сұйықтық – құмырсқа қышқылы деп аталады. Құмырсқалар, көбіне топтанып (10 – 100 мың дарасы бірігіп), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. Әрбір илеуде аталық, аналық, “жұмысшы” және “жауынгер” құмырсқалар болады. Жыныстық тұрғыдан жетілмеген топтары – жұмысшы құмырсқалар деп аталады. Олар илеудегі дернәсілдерді, аналық құмырсқаларды қоректендіреді, ауаның алмасуын, ылғалдың бір қалыпты болуын қамтамасыз етеді. Аталық құмырсқалар шағылысып болғаннан кейін өледі. Аналық құмырсқалар ұрықтанғаннан кейін қанаттарын жойып, тек ұрпақ жалғастырады, олар кейде 20 жылға дейін өмір сүреді. Аналық құмырсқаның дене тұрқы ірі.Әрбір илеудегі құмырсқа топтарының бір-бірімен қарым-қатынасы, негізінен, өздерінен бөлетін ерекше химиялық заттар – феромондар арқылы реттеледі. Олардың иіс, дәм сезуі өте жақсы жетілген. Құмырсқалар илеуін қураған өсімдік сабақтары мен жапырақтарының қалдықтарынан жасайды. Тропиктік аймақтарда илеу жасамай жеке дара тіршілік ететін құмырсқалардың түрлері де бар. Негізгі қорегі басқа жәндіктер, олардың дернәсілдері және өсімдіктердің жапырақтары мен тұқымдары, шырындары. Бір илеудегі құмырсқалар тәулігіне 10 мыңнан 30 мыңға дейін жәндіктерді жояды. Құмырсқалардың адам денсаулығына пайдасын көп халықтар ерте кездерден-ақ білген. Аяғы ауыратындар кей жағдайларда құмырсқа илеуіне аяғын салып құмырсқаға шақтырған. Мысалы, Қытайда бұдан 5 мың жыл бұрын жазылған “Бың Цау Гаң Му” кітабында құмырсқаның қасиеті туралы қызықты деректер келтірілген. Құмырсқа денесінде 70-тен астам микроэлемент, 20-дан астам амин қышқылы, витаминдер бар.

7 сынып омыртқасыз жануарлар бойынша берілетін « Қоңыздардың жергілікті түрлеріне (май қоңызы, қоқыс қоңызы, қанқыз)» жазғы тапсырмаларлардың қандай пайдасы бар екендігіне түсініктеме беріңіз Қоңыздардың жергілікті түрлеріне.Зауза қоңыз. Препарат ұшін сіріңке қорабы үлкендігіндей екі әйнек керек. Зауза қоңызын алыңыз (жаңа өлтірілген немесе суда жібітілген). Оның бүйірінен екі қабат жіп өткізіңіз. Қоңыздың әр бүйірінен ұзындығы 4-5 см екі жіп шығып тұруға тиіс. Қоңыздың аяқтарын табиғи түріндегідей етіп жазыңыз, оны 4-5 күн кептіріңіз.Енді әйнектерді, қабысыз бос сіріңке қорабын алыңыз да оның түбін алып тастаңыз. Қоңызды бір әйнектің бетіне қойып, жіптерді айқыштап керіңіз (26-сурет). Сіріңке қорабының жиегіне ағаш желімін жағып, қоңызы бар әйнек үстіне салыңыз. Оны преспен бастырып қойыңыз; желім қатпай тұрғанда жіпті жақсылап керіп ұштарына желім жағып, қораптың сыртына қарай қайырып желімдеңіз де, артығын кесіп тастаңыз.Желім жағып жиектеңіз. Препараттың жақсылығы сол, оны айналды-ра отырып тек жоғарғы жағынан ғана емес, аяқтарының құрылысы мене орналасуын зерттеу үшін төменгі жағынан да қарауға болады.Зиянкес бунақденелілердің коллекциялары. Егер сіздер мектеп учаскелерінде немесе шаруашылықтарда зиянкес бунақденелілерді жою ісіне қатысатын болсаңдар, бұл бунақденелілерді коллекция үшін міндетті түрде жинап алыңдар.Мұнда бунақденелілер мекендеп зақымдайтын өсімдіктерді де алыңдар. Бунақденелілер аяқтарын жазып, уақытша мақтаға салып сақтайды; алынған өсімдік мүшелерін престе бастырып кептіреді. Мұнда ең жұқа нәзік жерлеріне, әсіресе гүлге, кішкене дым жұтқыш мақта салу керек.Қандай зиянкестердің қандай өсімдіктерде кездесетінін атап өтейік. Бақшада сіз шалғамның, шомырдың, капуста көшетінің шұрық тесік болып қалған жапырақтарын табасыз. Жапырақтан жапыраққа тыным таппай секіріп жүрген бүргелерді көресіз. Бұлар титтей қоңыздар бақша бүргелері, олар шаршы гүлдердің жапырағын зақымдайды. Сол шаршы гүлділерін жапырақ бүргелеріне қарағанда ірірек, бірақ сонда да өте ұсақ қоңыздарды табуға болады. Бұлар хрен жапырағын жегіштер немесе бабанухалар. Бұршақта бұршақ біз тұмсығы мен бүршақ дән жегіші отырады. Күзде пісіп сарғая бастаған бұршақты жегеніңізде ішінде дернәсілдері мен қауашақтары бар зақымданған бұршақтарды тастамай, аузы жабылатын қорапқа салып алыңыз. Көп ұзамай осы қораптан сіз басында ұзын тұмсығы бар біз-тұмсық қоңыздарды көресіз. Бақшада тырсылдауық қоңыздарды табасыз. Оларды оңай тануға болады. Мұндай қоңызды алақаныңызға шалқасынан салып біраз күтіп тұрыңыз. Қоңыз тырс етіп секіріп, ауада аударылып, алақанға аяғымен түседі де, жорғалап кете береді. Бұл қоңыздың дернәсілдері өсімдіктің жер астындағы бөлімдерін кеміреді. Бақшаны қазғанда сіз осы түсі сары, қолға қатты болып сезілетін «сым құрттарды» табасыз. Олар кө-біне картоп түйнектерін кеміреді. Дернәсілдерін коллекция үшін оңай кеп-тіруге болады. Олар пішінін өзгертпейді, өйткені қатты хитин қабықты болады.

7 сынып омыртқасыз жануарлар бойынша берілетін жазғы тапсырмалар – Ылғаллы топырақтағы жауын құрттарына; Ылғалды топырақтағы жауын құрттарынаТип: Anellida – Буылтық құрттар.Тип тармағы: Clitellata – БелдіктілерКласс: Oligochaeta –АзқылтандыларОтряд: Lumbricomorpha –Люмбрикоморфа Өкілі Lumbricus terrestris – Жауын құрты.Жауынқұрты, шұбалшаң - жерқұрттары, азқылтанды құрттар туыстасына жататын құрттар тобы, өз құрамына әдетте ірі топырақта мекендейтін түрлері енеді. Тропикалық ірі түрлерінің дене ұзындығы 2,5 м дейін, (ТМД-да, 45 см дейін). Дене буылтықтарының саны 80 нен 450 дейін. Әр бір буылтықта жорғалауға көмектесетін 8 ден бірнеше оншақты қылтандар бар. Сезім мүшелері жоқ, бірақ денесінде сезімтал жасушалар мол. Барлық денесімен тыныс алады. Тұйық қан айналу жүйесі бар, (құрамында гемоглобины бар қанының түсі қызыл). Жүйке жүйесі құрсақ жүйке тізбегін құрайтын ірі жұтқыншақ үсті жүйке түйіндісінен және көптеген ұсақ түйінділерден тұрады. Регенерация құбылысы жақсы дамыған. Көбінесе тропикалық ормандарда мекендейтін 1500 аса түрі бар; ТМД-да, 100 шамасында түрі кездеседі, көбінесе люмбрицид, (Lumbricidae) туыстасына жататын түрлері. Топырақта мекендейді, ірі түрлері тереңдігі 8 м-ге жететіндей ін қазады. Жауынқұрты көбі жер бетіне түнде, күндізгі уақыттарда, жауыннан кейін ғана шығады, (осыдан аталуы). Шіріген органикалық қалдықтармен қоректенеді. Гермафродиттер. Жұмыртқалары бар кокондарын топыраққа салады

7 Сынып омыртқасыз жануарлар бойынша берілетін жазғы тапсырмалардың тәрбиелік мәні

Адам және оның денсаулығы курсы бойынша жалпылама сыныптан тыс жұмыстарға мысал келтіріңіз

Адам және оның денсаулығы курсы бойынша жеке сыныптан тыс жұмыстар

Адам және оның денсаулығы курсы бойынша топтық сыныптан тыс жұмыстарға мысал келтіріп, ойыңызды тұжырымдаңыз

Арахнологиялық топсеруен жүргізу үлгілеріне мысал келтіріңіз

Әртүрлі жағдайда тіршілік ететін өрмекшілердің тіршілігімен жыртқыштық қасиеті. Өрмекшілердің өздеріне тән ерекшелігі бар жәндіктер, оларды басқа жәндіктермен шатастырмайды. Өрмекшілердің орын алмасып қозғалуына, қорегін ұстап алуына құрсағының ұшындағы үш жұп өрмек безінен бөлінетін сұйықтық арқылы тоқылатын өрмек көмектеседі. Сұйықтық құрамында уы болады. Жемтігінен уын жіберу арқылы қоректенеді. Біздің елімізде тарантулда ғана у бар, бірақ адамға қауіпті емес. Топсеруен барысында шаршылы өрмекшінің өрмегін, онымен жем аулауын бақылау.

Бақылау жоспары:

1. Өрмек құрған жер; пішіні, өрмекшінің өрмекпен байланысып, өзі отырған жерін бақылау.

2. Өрмекке үй шыбының біреуін ұстап іліктіру, одаң соң өрмекшінің іс әрекетін бақылау, бұл жұмысты 1-2 күн бақылауға болады.

3. Өрмекші өрмекке ілінген шыбынды қалай сезінеді.

Бақылау жүргізу және тәжірибе жасау бойынша мысалдар келтіріңіз.

Құрма өсімдігін өсіру

Бұл өсімдікті мектеп ішіне әсемдік өсімдік ретінде өсіріп мектеп ішін жасылдандырудың бірінші қатарына жататын өсімдік.

Осы тақырыпты үйірме барысында алға қойған мақсатым: Әсемдік өсімдік ретінде Құрма пальмасын (Финиковый пальма) өсіріп көбейту.

Осы мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

1. Құрма тұқымын зерттеу барысы

2. Құрма тұқымының өсу-өну қарқындылығын анықтау.

3. Өскен Құрма пальмасын зерттеу жүргізу.

Жұмыстың болжамы: құрма пальмасын зерттеу барысында тұқымынан бастап өскен құрма пальмасын физиологиялық қадағалау арқылы

Алға қойған міндеттерді шешу үшін мына әдістер қолданылды: тұқымның шығуын қадағалау «Тұқымды қыздыру буландыру» буландыру / парниковый эффект / әдісі

Жаңалығы: құрма пальмасы өздігінен өспейді оны арнайы әдіспен тұқымды қыздыру буландыру әдісін пайдалану арқылы тұқымның шығуы өніп өсуі.

Құрма пальмасы

Көбінесе құрма пальмалары жеке жарамды болу үшін, құрғақ және ыстық обылыстарда өсіріледі. Солтүстік Африка мен Арап елдері құрма пальмасының отаны деп есептеледі. Бұл отанда олар 4 мың жылдай өсіп келеді. Ежелгі Египет ескерткіштерінде құрма пальмасының суреті бейнеленген. Атақты Геродот Теофраст, Страбон және Плиний құрма пальмасының вавилоннан Канар жайығына дейін өсірілетінін жазған. Бұл талдың ұзындығы 12-30 метр, өзі түзу болып келеді, әрі шашақ-шашақ болып өседі. Талдың жапырақтарының ұзындығы 45см, жапырақ өсетін жерден ұзын шашақты гүл шоғыры шығады. Оған қоса 1 талда бір түрлі ғана шашақты гүл шоғыры өседі, яғни олар аталық немесе аналық болады. Құрма пальмасы тәп-тәтті құрма жемісін береді.

Ең жақсы өскен құрма пальмасы жылдық 45-90 кг-дық тұқым болып келеді. Құрма пальмасы 10-15 жыл тіпті 100-200 жылдай өсе алады. Кейбір облыстарда мысалға Солтүстік Африкада және Азияда құрма ең басты тағам ретінде қаралады. Ал құрманың сатылуы ең басты табыс ретінде есептелінеді. Қазір құрма пальмасы тек қана өз жерінде сатылмай Испанияда АҚШ-та және Оңтүстік батыста да қаралып жатыр. Оңт. Иранда, Ауғаныстанда, Пәкістанда қолданылады. 1939 жылы Түркіменстанда құрма пальмасы өсіріледі, қыста 14°С аязда шыдай алады.

Құрмада тәтті қантты шырын алынады, кейін ол шырыннан шарап әзірлейді. Көбінесе осы талды әдемі өсімдік ретінде өсіреді. Әсіресе субтропикті бақшаларда және парк алаңдарында және «Черноморский» жағалауындағы Кавказда және Үнді Қытай жерінде өсіріледі[20,21].

Сондықтан бұл өсімдікті өсірудегі мақсатым: Әсемдік ретінде Құрма пальмасын (Финиковый пальма) өсіріп көбейту.

1. Құрма тұқымының алғашқы зерттеу барысы.

Құрма тұқымы қатты болады. Тұқымды жарып зерттеу барысында ортасында ақ зат ол да қатты болады ол зат тұқымының негізгі өзегі өсімдік сол өзекткн өсу арқылы бойына қорек алады.

Құрма тұқымын әр түрлі бағытта зерттеу жүргізіп көру арқылы әр түрлі әдістер қолданылады. 1-сі тұқымды топырақ салынған ыдысқа себу арқылы; 2-сі тұқымды сулы топырақ салынған ыдысқа себу арқылы; 3-сі тұқымды құмға салу арқылы; 4-сі тұқымды әртүрлі тыңайтқыштар қосылған ыдысқа себу арқылы зерттеулер жүргізілді. Бірақ бұл зерттеулерде ешқайсысында өнім болмады бірақ сулы топырақта себілген тұқымда өнім болады бірақ екі ай мерзім топырақ астында болады да содан кейін шығады. Себебі тұқым қатты. Басқада әдістер бар ол әдіс тұқымды екіге бөлу әдісі арқылы топыраққа себіледі. Мен бұл зерттеу жұмысы барысында құрма сүйегін алып апилка немесе ағаш үгітіндісі арнайы ыдысқа салынды. Тұқымды осы ыдысқа сегіз-сегізден екі қатар етіп тұқымды 5мм-дей етіп ектім. Пакетпен орап жабтым. Бұл пакетпен орау әдісі булану, қыздыру әдісі деп аталады. Ең алғаш осы кезде осы әдісті қолдандым. Себебі құрма пальмасының тұқымы қатты болғандықтан. Тұқым тез өнуі үшін. Күнделікте жазылып көрсетілгендей зерттеліп күні жазылып отырды.

2. Құрма тұқымының өсу-өну қарқындылығын анықтау.

Құрма тұқымының өнуі мен өну қарқындылығы пакетте жабылған күннен шыққан күніне дейін, шыққаннан бастап алғашқы нағыз жапырақтар шыққанға дейін және одан әрі өсуі зерттелді.

3. Өскен Құрма пальмасына зерттеу жүргізу.

Ұзарып өскен құрма пальмасын зерттеу жүргізу барысы ұзарып өскен жапырағынан бастап ұзын өскініне дейін зерттеледі.

Қазіргі кезде бұл пальманың өсу барысы жалғыз жапырақтанып көтеріліп келеді. Одан кейін екі қос жапырағы одан кейін бір жапырақтан бірнеше жапырақтар шығуын зерттеу. Зерттеу барысы ары қарай жалғасады.

Биология кабинетінде орындалатын жұмыстарды атаңыз.Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар мүғалімнің тапсырмасы бойынша жекеше түрде немесе топпен бірге бірігіп оқушылардың міндеггі түрде орындайтын практикалық жүмыстары. Сабақтан тыс орындалатын жүмыстар төмендегідей формалар түрінде үйымдастырылады:Биология кабинетінде орындалатын жүмыстар. Тірі табигат мүйісінде орындалатын жүмыстар.Табиғатта орындаатын жүмыс түрлері.Оқу—тәжірибе учаскееінде орі.індалагын жүмыстар. Осылайша үйымдасгырылған сабақтан тыс орындалатын жүмыстардың соңында сабақ кезінде корсетілетін төжірибелер, кешюшөптер, коллекциялар, монтаждар, бақылаулардың қортындылары дайындалады. Өсімдіктер мен жануарларға жүргізілетін кейбір бақылаулар үзақ мерзімде жүргізілетін болгандықтан, сабақ кестесінб симайды. Сабақ кезінде микроскоптардың жетіспеуіне байланысты, приборлар мен қүрал— жабдықтардың топшылығы, аякталмай қалған жүмыстарды сабақтан тыс уақытта жасауды қажет етеді.Оқушыларды 4-5 адамнан топқа бөлу арқылы ұсақ жануарларды күту—практикалық жүмыстарын іске асыруға болады. Оқушылар мүғалімнің берген тапсрымасы бойынша жануарларға ұзақ мерзімді биоло-гиялық бақылаулар жүрізіп, бақылау қорытындысын сабақтарда қолданады. Әрбір оқушы оқу жылының барысында-1 немесе 2сабақтан тыс жүмысты міндетті түрде орындайды, ол жүмысын мүгалім міндетті түрде бағалайды. Кейде сабақтан тыс орындалатын жүмыстар үй тапсырмасы сияқты алдын—ала беріледі. Оның мерзімі оқытылатын материалдың мазмүнына байланысты бінеше күн, апта немесе ай бүрын белігленіп, беріледі.

Биология курсының жануар бөлімі бойынша жалпылама сыныптан тыс жұмыстарға мысал келтіріңіз.

Биология курсының жануар бөлімі бойынша топтық сыныптан тыс жұмыстар2 топқа бөлінеді.1 топ – Бактериялар, 2 топ – Вирустар. Әр топқа 4 оқушыдан қатысады.) Жоғары ұпай 10 ұпайЗерттеушілік жоба деп аталады. Бұл кезеңде әр топқа тақырыптар берілді, сол берілген тақырып бойынша слайд дайындап, қорғау. Әр топ кезекпен слайд қорғап жатқанда, келесі оқушы микроскопты пайдаланып үйден дайындап келген тағамдардан зең саңырауқұлақтарын көрсету. (Жоғарғы ұпай 15 ұпай)1 топ: Микроағзалардың пайдасы2 топ: Микроағзалардың зияны

Биология курсының жануар бөлімі бойынша топтық сыныптан тыс жұмыстар

Биология курсының өсімдік бөлімі бойынша жалпылама сыныптан тыс жұмыстар. Мақсаты: Оқушылардың өсімдіктер әлемі туралы білімдерін нығайта отырып, табиғатты сүюге, берекелі тіршілігін қорғауға, отан сүйгіштікке тәрбиелей отыра, оқушыларды топпен жұмыс жүргізу арқылы бірлікке тәрбиелеу.Бұл сыныптан тыс іс - шара сайыс түрінде өтіледі. Сайысқа үш топ қатысып отыр. Бірінші топ «Қызғалдақтар» тобы, екінші – «Бәйшешек» тобы, үшінші – «итмұрын» тобы. Сайыс болған соң әділқазыларсыз болмайды. Енді әділқазылармен таныстырып өтейін: -----------------------Бұл топтардың арасындағы сайыс мынандай бөлімдерден тұрады:1. Сергіту (сұрақ - жауап, әрбір сұрақ 1 балл)2. Кім жылдам? (5 балл)3. Ол кім? Бұл не? (1 балл)4. Жеміс теру (1 балл)5. Сөзжұмбақ (1 балл)6. Өсімдік – өмір кілті (5 балл)7. Ағаш егіп, гүл егіп, қамқор болып жүрелік (5 балл)

Биология курсының өсімдік бөлімі бойынша жеке сыныптан тыс жұмыстардың түрлеріне мысалдар келтіріңіз. «Өсімдіктер әлеміне саяхат» сайысыБотаника бөлімі бойынша 1. 1665 жылы алғаш рет өсімдік қабығының жұқа кесіндісін микроскоппен көрген: Роберт Гук 2. Төменгі сатыдағы өсімдіктер: Балдыр 3. Біржасушалы талшықты балдыр: Хламидомонада 4. Фотосинтездегі хлорофилдің рөлін алғаш сипаттаған ғалым: К. А. Тимирязев 5. Жапырақ сағағына ұқсаған гүлдің жіңішкерген жері: Гүл сағағы 6. Пішіні малдың тұяғына ұқсас: Діңқұлақ 7. Қостанай далалы аймағында орналасқан қорық: Наурызым қорығы 8. Өсімдіктерге арналған Қазақстанның «Қызыл кітабы» жарық көрді: 1981 жылы 9. Өсімдіктер әлемін зерттейтін ғылым: Ботаника 10. 1920 - 1930 жылдары «Өсімдіктану» оқулығын жазған ғалым: Ж. Күдерин

Биология курсының өсімдік бөлімі бойынша топтық сыныптан тыс жұмыстар

Биологиядан сыныптан тыс, топпен жүргізілетін жұмыстарды қалай жіктер едіңіз? Мектепте биологиядан жургізілетін сыныптан тыс жріыстар пэнінің мақсаты студенттерге болашақ мұғалімдер ретінде білім мен білік калыптастырып, мектепте биологиядан оқу-тэрбиелік жұмыстарды жүргізуге дайывдап, өз бетімен жұмыс жасауын және шығармашылық жағынан дамьпу. Жаратылыстану бағытында студентгерге ғылыми негізде дэлелденген нақгы, терең біпім беру.Мекгепте биологиядан жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстар курсының биология мамандыгында оқитын студентгер үшін маңызы өте зор. Себебі, болашақ мұғалім ретіиде педагогикалық сараманға барады. Сараман кезінде студент- машықкердің әрекетгері алуан түрлі қызметгермен сипатталады: акпаратгылык, дамытушылың, ұйымдастырушылық, жан-жактылык, ғылыми-зертгеулік, т.б. Сондықган да, сараман кезінде бакылау, талдау, мұғалімнің сабакгарьша катысу, биологиядан сыныптан тыс жұмыстар жұргізу қызметгерін аткарып, мұғалімге тэн тұлғалык-кэсіби касиетгерді меңгереді.Мектеп - окушылардың ғылыми-материалистік көзқарасын калыптастырып, енбекке деген қажеггі пракгикалық білімі мен білігін тауып, жаңа білімді өздігінен игеруге құштарлығын дамьпып, зерггеу жұмысына деген қызығушьшығын, т.б. іс-эрекетгерді жұзеге асырады. Окушының жан-жакты дамыған жеке тұлға болып қалыптасуында мекгептік биология курсы улкен қызмет атқарады. Күнделікгі биология сабагынан, зертханалық жэне сарамандық сабақгардан окушылар тірі табиғат туралы жэне ауыл шаруашылығы саласында биологиялық зандьшықтардың қолданылуы туралы терең де берік білім алады Биологияны оқыту барысында тек білім беріпіп кана коймай, оқушыларды патриотгык тэрбиеге, эстетикалық тапгамға, табиғатты корғауға, енбексүйгіштікке,т.б. бағытта тэрбиеленеді. Сыныптан тыс жүмыстардың мазмұны оқу бағдарламасымен піектелмейді, окушыньщ қызығушылығына негізделе отырып, сабақ бағдарламасынан тыс материалдарды да қамтиды.Мектепте биологиядан жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстар жіктеледі: жеке форма, топтық форма, жалпы форма.Сыныптан тыс жұмыстың жеке формасы, барлық сыныптан тыс жұмыс түрлерінде қолданылады және барлық мекгептерде байқалады.Сыныптан тыс жүмыстың жеке формасы бұл - табиғатгы тануға жзне зерттеуге қызығушылығы бар окушылар мен жүргізілегін жұмыс түрі.

Ботаникалық гидробиологиялық топсеруендер жүргізу үлгілеріне мысал келтіріңіз. Гидробиология (гидро... және биология) – суда тіршілік ететін организмдерді (гидробионттар), олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасын, тіршілік әрекеттерін, сулы экожүйелерді және олардың биол. өнімділігін зерттейтін кешенді ғылым саласы. Гидробиология (грекше:, hydorг - су, bios — тіршілік және logos — ғылым) — суда тіршілік ететін организмдер, олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы, тіршілік әрекеттері, өзен-көлдің биологиялық өнімділігі туралы ғылым. Күзде жүргізілетін гпдробиологиялық топсеруен: « Өсімдіктердің күз мезгіліндегі тіршілігі» тақырыбы бойынша: Топсеруен барысында кейбір ағаштар сарғаймайтынын ескеру қажет, теректердің жапырақтары коңырланады, себебі теректің жапырағында каратиноидтар мен антоциандар болмайды. Оқушылар әпртүрлі жағдайда өсетін ағаштарға назар аударуы тиіс.. Мысалы, көлеңкеде өсетін, күнді жақсы көретін ағаштардың айырмашылықтарын, жапырақтары қай ағашта бірінші түсетінін байқаулары тиіс. Жапырақтардың қай мезгілден сарғаятынын, түгел сарғайып түскенін бақылап, дәптерлеріне жазып отырады.

Ботаникалық кештердің тәрбиелік мәніне қысқаша сипаттама беріп, негізгі қағидаларын атаңыз. Ботаникалық бақ - ғылыми-зерттеу, мәдени-ағарту, іс-тәжірибелік оқыту мақсаттарымен өсімдік өсіріп, оны зерттейтін, ботаникалық білімді насихаттайтын мекеме. Негізгі ғылыми бағыттары: жергілікті және сырттан әкелінген өсімдіктерді өсіру, жерсіндіру, олардың биологиясын, экологиясы менфизиологиясын, өсіп-өнуін, селекциясын зерттеу; ботаникалық ілімді дамыту, оның жетістіктерін жалпы халыққа тарату; республикамызда азайып бара жатқан, жойылу қаупі төнген өсімдіктерді қолдан өсіріп көбейту, биология, экологияерекшеліктерін зерттеу, оларды сақтап қалудың, табиғи таралған орталықтарына қайтарудың жолдарын қарастыру; қала, ауыл, елді мекендерді көгалдандыру; бақ өсіру; гүлзар салу бағыттарында ғылыми-ағарту жұмыстарын жүргізу; өсімдіктердің жаңа түрлерін іздестіру, олардың пайдалы қасиеттерін анықтап, адам қажетіне жарату; өсімдіктер әлемін қорғау, көркейту. Ботаникалық бақтың негізгі бөлігін — шет жерлерден әкеліп отырғызылған өсімдіктер құрайды. Олар биология ерекшеліктеріне қарай ашық далада, оранжереяда, жылыжайдаөсіріледі. Ботаникалық бақта өсімдіктер жиынтығын (коллекциясын) қалыптастыру кезінде негізінен географиялық және жүйелік принциптер басшылыққа алынады. Ботаникалық бақ құрамында дендрарийлер, тау өсімдіктерінің жиынтығы (альпинарий), сирек кездесетін өсімдіктер, пайдалы өсімдіктер (дәрілік, тағамдық, тех., сәндік, т.б.) жиынтықтары болады. Ботаникалық бақта аяқталған зерттеу нәтижелері ғыл. басылымдарда қорытылды. ҚазірҚазақстанда әр түрлі табиғи-климаттық жағдайда орналасқан 6 Ботаникалық бақ — Бас ботаникалық бақ (Алматы),Маңғыстау тәжірибелік ботаникалық бағы(Ақтау), Жезқазған ботаникалық бағы,Алтай ботаника бағы (Лениногор), Іле ботаникалық бағы (Бақанас), Қарағанды ботаникалық бағы бар. Бұлардың алғашқы бесеуі Ботаника және фитоинтродукция инcтитутының құрамына кіреді де, бір орталыққа бағынған Ботаникалық бақ жүйесін құрайды. Республиканың Ботаникалық бақтары дүние жүзіндегі 50-ден астам елмен әріптестік байланыс жасайды, халықаралық конгрестерге, симпозиум, конференцияларға қатысады

Гидробиологиялық топсеруендер жүргізу үлгілеріне мысалдар келтіріңіз? «Уақытша су қоймаларында тіршілік етушілерге бақылау жасау» тақырыбы бойынша. Мақсаты:Оқушыларды суда тіршілік ететіндердің көптүрлілігімен, тіршілік ету ортасына бейімделушілігімен таныстыруӨткізу орны:Көктемде қар еріген, жаңбыр нәтижесінде пайда болған көлшіктер. Өткізу уақыты:Сәуірдің аяғы мен мамыр.Берілетін тапсырмалар: 1.Уақытша су қоймаларында тіршілік етушілерге бақылау жасап, жәндіктердің дене пішімін, түсін ажырату.2.Олардың қозғалуын бақылап, суретін салу.3.Жәндіктердің қоректену типін анықтаңдар.4.Ересек шаян мен оның дернәсілін анықтаңдар.4.Су қоймаларында тіршілік ететін жануарлардың атауын анықта.5.Күнделікке топсеруенді өткізген күнді, ауарайы жағдайын, су қоймаларының типтерін анықтаңдар.6.Суда тіршілік ететін жәндіктерге адам әрекетінің әсерін бақыла.7.Топсеруен барысында жәндіктердің бір түрін аулап, анықта.8.Жеке тапсырмалар беру: І.Инелік дернәсілдерін бақылау ІІ.Шыбын дернәсілдерін бақылау ІІІ.Кенелерді бақылау ІV.Су көбелектерінің дернәсілдерін бақылау

Жалпы биология курсы бойынша жалпылама сыныптан тыс жұмыстарда қандай интербелсенді әдістерді қолданған дұрыс деп есептейсің?

Жалпы биология курсы бойынша жеке сыныптан тыс жұмыстарға мысал келтіріңіз

Жалпы биология курсы бойынша топтық сыныптан тыс жұмыстарды қолдану тиімді деп ойлайсыз ба?

Жануарларды қорғау іс-шараларына, тірі табиғат бұрышындағы жануарларды күтіп-баптау жұмыстарына қатысу оқушылар үшін не береді?

Жануарларды қорғау іс-шараларына, тірі табиғат бұрышындағы жануарларды күтіп-баптау жұмыстарына Оқушылар үшін тәрбиелік және танымдық маңызы зор мәселелердің бірі - құстардың ұя салуы. Бұл материал азды – көпті таныс болғандықтан бұл сабақты әңгімелесу арқылы өткізуге болады. Онда мынандай сұрақтар беруге болады: 1. Біздің жерімізде қандай құстар қыстап қалады? 2. Біздің өлкеге қандай жыл құстар , қай мезгілде келеді? 3. Жыл құстары туған жерге келісімен немен шұғылдана бастайды? Оқушылар мұғалімнің көмегімен осы сұрақтарға әрқайсысын жеке – жеке талдайды. Олар көктем шығысымен құстардың көбеюге даярлана бастайтынын біледі; Мұнда олардың назарын құстардың белгілі бір территорияны икемдеуі, сайрауы, жұп құруы, ұя салуы, балапан басуы сияқты іс - әрекеттеріне олардың өзара байланысына аударған жөн. Құстардың дыбыстары - олардың түрлі шартты белгілері екенін түсіндіру керек. Мысалы, құстар дыбыс беру арқылы территорияның бос еместігін, белгілі бір қаупі барын, қорқыныш білдіретінін, өз түрінің басқа өкілдеріне хабар беретінін және т.с.с. айту қажет. Бұдан соң құстардың тілін білудің халық шаруашылығындағы маңызы айтылады.Құстардың ұя салуы, жұмыртқа басуы, балапан шығару туралы мәселелердіде әңгімелесу арқылы түсіндіруге болады. Әңгімелесу мынандай сұрақтар бойынша жүргізіледі: 1.Құстар қандай жерлерге ұя салады? 2. Қандай құстардың ұяларын білесіңдер? 3. Қандай құстар ұя салмайды? және т.с.с. Құс ұялары түрінің, түсінің, пішінінің, орналасуының қоршаған орта мен үйлесімділігі, елеусіз болуы – ұрпақты түрді жойылудан сақтайтын маңызды бейімділік екенін атап көрсеткен жөн. Бұл бейімділіктің салыстырмалы сипатын нақтылы мысалдармен оқушылардың өздеріне айтқызуға болады.Оқушылар құстардың жұмыртқа басып, балапан шығаруы туралы мәселемен құстар қалай көбейеді деген сұрақты талдау арқылы танысады.

Жапырақ, жапырақ пішіндерінің түрлілігін топсеруен барысында қалай түсіндіруге болады?

Жапырақтың сыртқы, ішкі құрылысымен танысу Жапырақтың сыртқы, ішкі құрылысымен танысу.Жай жапырақ тақтасының түрлері-қылқан жапырақ, таспа жапырақ, сопақша жапырақ, қандауыр жапырақ, дөңгелек жапырақ қалақ жапырақ жүрек тәрізді жапырақ, бүйрек тәрізді жапырақ жебе тәрізді т.б. жапырақ түрлерінен кеппешөптерге материал жинаймыз:1. Қылқан жапырақ құрылғысы ине тәрізді болып келсе - шырша және қалқанды өсімдіктерінің жапырақтары.2.Таспа жапырақ - астық тұқымдастардың жапырақтары (бидай, жүгері т.б.) олардың еніне қарағанда ұзындығы бірнеше есе артық болады.3. Қандауыр жапырақ -енінен ұзындығы 4-5 есе артық, ланцет тәрізді болады.4. Дөңгелек жапырақ – оның тақтасы дөнгеленіп бітеді (көктерек ағаш).5. Сопақша жапырақ - еншен ұзындығы 2-3 есе артық6.Жүрек тәрізді жапырақ - жүрекке ұқсас жөке ағашы, қоғажәй жапырақтары жатады.7.Жебе тәрізді жапырақ шырмауық өсімдіктерінде болады.8.Бүйрек тәрізді жапырақ - бүйрекке ұқсас жапырақ (тай- тұяқта).Жапырақ тақтасының жиегінің түрлері -бүтін жиекті, тегіс жапырақ, үшкір тіс жапырақ, ара тіс жапырақ, дөңес жиекті жапырақ, ойыс жиекті жапырақ, телімді жапырақ, телімді жапырақ т.б. Өсімдік жапырақтарының сағағында бірнеше жеке жапырақ тақташалар орналасатын күрделі жапырақтарды табамыз. Күрделі жапырақтар өсімдік түрлеріне қарай әр түрлі болады: үш құлақ, салалы, қауырсын жұп қауырсын, тақ қауырсын және екі рет жұп қауырсында, үш рет тақ қауырсынды - күрделі жапырақ.1. Үш құлақ – күрделі жапырақ сағағының ұшында өзара тең болатын үш жапырақ тақтасы болады (жоңышқа, соя, беде) 2.Салалы - күрдеді жапырақ сағағының ұшында үштен артық жапырақ тақталары болады (қазтабан, тақта, тар, бұршақ т.б.)3.Қауырсын – күрделі жапырақ жапырақтың сағағын бойлай екі жағында бірнеше жапырақ тақталары бар.Өсімдік жапырақтары сабаққа белгілі тәртіппен орналасады, алғашқы өсіп шыққан жапырақтарды, кейіннен өсіп шыққан жапырақтар көлеңкелемей ретпен орналасады. Жапырақтың сабақта орналасуы үш түрлі болады. 1.Кезекті; 2-Қарама-қарсы; 3.Шоқтанып

Жаратылыстану пәндер бірлестігі арқылы оқушылардың танымдық қызығушылығын, шығармашылық зерттеуге қабілетін сыныптан тыс кезде дамытудың тәрбиелік мәні қандай деп ойлайсыз? Қай салада болмасын ондағы жұмыстың нәтижесі сапамен өлшенеді. Сапалы оқыту және өздігінен оқып білім алып алуға баулу негізінде ғана оқушылардан парасатты азамат тәрбиелеп шығаруға болады. Білімнің сапалы болуы тікелей мұғалімге, оның білім дәрежесі мен іздену шеберлігіне байланысты. Сапаны көтерудегі ең өзекті мәселелердің бірі – мұғалімдерді даярлау және кәсіби шыңдау мәселесі болып отыр. Жаңа заман мұғалімі «дайын» білім көзі ғана болмай, оқушылардың танымдық іс - әрекетінің ұйымдастырушысы және үйлестіруші бола білуі, білімнің құндылық ретіндегі сипатына терең мән беруі, нәтижеге бағытталған білім беруде жаңа жолдар мен әдістер табуға дағдыланған маман болуы қажет. Білім беру үрдісінде оқытушы жаңа ақпаратты беріп қана қоймай, оқушысын шыңдай түсуде келесі міндеттерді орындауы тиіс:оқушысын келелі мәселелерді шешуге баулу;бір ғана түпнұсқаны пайдаланбай, әр түрлі әдістерді қолдана білуге үйрету;берер білімнің ғылымилығын арттыру;алған білімін өмір ағымында қолдана білуге үйрету;оқушысының ой белсенділігін дамыту;әр оқушының қабілетіне қарай дарындылығын, қызығушылығын дамытубілімді шығармашылықпен меңгеру дағдыларын қалыптастыру нәтижесіндежоғарғы сапаға жету;Кез - келген дамыған өндіріс қазіргі таңда шығармашылықпен жұмыс жасауды талап ететін адамды қажет етеді. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс - әрекеті ақыл - ойға, әрі алған білімді басқа таныс емес іс - әрекетте тасымалдай алуға негіздейді.

Жас биолог үйірмесінің қысқаша жоспарын құрыңыз. Үйірме жұмыстарының түрлері және жүргізілу ерекшеліктері.Жалпы білім беру мекемелерінің базистік оқу жоспарының мектеп компоненті мен оқушы компонентін жүзеге асыруды көздейтін бағдарлы оқыту процесінде маңызды орын алатын үйірме жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемелік ерекшеліктеріне соңғы уақытта үлкен мән берілуде және оқытуды жүзеге асырудың басты құралы ретінде қарастырылады. Жас биолог үйірмесінің мақсаты – пән бойынша білімін тереңдету және кеңейту арқылы ойлау сапаларын дамыту негізінде оқушыларды зерттеу іс-әрекеттеріне баулу. Дарынды және үлгермеуші оқушылармен жұмысты жандандыру, жеке және топтық жұмыстар жасау арқылы қызығушылығын ояту. Салауатты өмір салтын насихаттау, отан сүйгіштікке баулу. Үйірменің міндеттері:оқушыларды өздігімен жұмыс істеуге үйрету;оқушыларды өздігімен зерттеу жұмыстарын жүргізуге үйрету;басқада сыбайлас пәндерді оқып үйренуге практикалық іс-әрекеттерде қолдануға қажетті негізгі біліктермен қаруландыру.

Жас ботаник үйірмесінің жоспарын құруда басты мәселе қандай деп ойлайсыз? Биологиядан Сыныптан тыс жұмыс кезінде «жас натуралистер», «көкөніс», «өсімдік», «гүл өсіру» тәрізді үйірмелерге бөліп жетекшілік етуге болады. Олар 5-8 сынып оқушыларымен олардың Сыныптан тыс уақыттарында оқыту кестесі бойынша жұмыс істейді. Балалар қыс айында, күзде жинаған өсімдіктің тұқым түрлерін зерттеп, зертханалық тәжірибе жұмыстарын жүргізсе, көктемге қарай гүл, көкөніс түрлерінің көшеттерін отырғызады. Күн көзі жадыраған кезде оны жерге- құнарлы топыраққа отырғызып, суарып баптайды. Жан-дүниесімен сезініп, алақандарымен аялап еңбектеніп отырғызған әрбір тал көкөнісі үшін жандарын салады. Үйірме жұмысы балалардың еңбектенумен қатар табиғатты аялауға, қоршаған жасыл желекке деген оң көзқарасын қалыптастыруға ықпал етеді. Туған елін, жерін сүйген жас ұландар оны одан әрі қарай көркейтуге ұмтылады. Қаладағы ботаникалық баққа да барып, тәжірибе алмасып, көкөніс өсірудің қыр-сырына қаныға түседі. Әрбір ұстаздың жоспарға орай ұйымдастырған іс-шаралары өмірге құштар жас жеткіншектердің көмегімен жүзеге асырылады. Жас натуралистер станциясының «Жас бағбаншы», «Гүл бағбаны», «Жеміс бағбаны», «Аквариумда балық өсірумен айналысушы», «Қоян өсірумен айналысушы» үйірмелері аясында оқушылармен олардың бейімділігі мен қызығушылығын дамытуға ықпал жасайтын тәжірибелік-бақылау жұмысы жүргізіледі. Оқушылардың оқуы мен өндірістік еңбегінің дұрыс үйлесім табуы, олардың практикалық сабақтарға күнделікті қатысуы станцияның педагогтар ұжымының алға қойған міндеттерінің табысты шешілуіне көмегін тигізеді.

Жас зоолог үйірмесіің қысқаша жоспарын құрыңыз. «Жергілікті жануарлар дүниесін зерттеудегі ашылған құпия сырлар» Мақсаты:Жергілікті жеріміздің табиғат байлықтарына қамқорлық жасап, жануарлар дүниесін зерттеп, көбейтіп, санын сақтау.Мазмұны: Алдымен Шымкент қаласындағы жануарлар дүниесі зерттелді. Қандай жануарлар тіршілік етеді., олардың биологиялық сипаты қандай? Мұны білу үшін қаламыздағы жануарлар түрі бақыланды, жануарлар тіршілігіне бақылау жасалып,олардың жұмыртқасына (пішіні, түсі, ұзындығы, салмағы) дене пішіндеріне (ені, ұзындығы бойынша) зерттеулер жүргізілді. Осыдан белгілі бір математикалық байланыстың бар екені анықталды.Оқушылар үшін тәрбиелік және танымдық маңызы зор мәселелердің бірі - жануарлардың қыстық уйқыға кетуі. Бұл материал азды – көпті таныс болғандықтан бұл сабақты әңгімелесу арқылы өткізуге болады. Онда мынандай сұрақтар беруге болады: 1. Біздің жерімізде қандай жануарлар қысқы ұйқыға кетеді?т.б. Оқушылар мұғалімнің көмегімен осы сұрақтарға әрқайсысын жеке – жеке талдайды.Олар әр мезгіл сайын көбеюге даярлана бастайтынын біледі; Мұнда олардың назарын жануарлардың белгілі бір территорияны икемдеуі, жұп құруы,сияқты іс - әрекеттеріне олардың өзара байланысына аударған жөн. Бұдан соң жауарлардың тілін білудің халық шаруашылығындағы маңызы айтылады. Жануарлардың тууы,туралы мәселелердіде әңгімелесу арқылы түсіндіруге болады. Жануарлар түрінің, түсінің, пішінінің, орналасуының қоршаған орта мен үйлесімділігі, елеусіз болуы – ұрпақты түрді жойылудан сақтайтын маңызды бейімділік екенін атап көрсеткен жөн. Бұл бейімділіктің салыстырмалы сипатын нақтылы мысалдармен оқушылардың өздеріне айтқызуға болады.

Жас табиғатшылар үйірмесіның қысқаша жоспарын құрыңыз. Сыныптан тыс жұмыстардың ішінде жас табиғатшылар үйірмесі басқа шараларды ұйымдастыруда негізгі ядросы ретінде маңызды роль атқарады. Үйірме жұмысына осы пәнге қызығатын ең белсендірек оқушылар өз еркімен қатысады. Мақсаты: Оқушылардың биологияға деген қызығушылығын арттыру, олардың білімін тереңдету, кеңейту және тәжірибелер жүргізу арқылы оқушылардың ғылыми көзқарастарын, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырып, байқағаштық қабілеттерін ұштау. Міндеті:Үйірме жұмысы оқу жылының бір тоқсанына, жарты немесе бір жылға жасалған жоспарға сәйкес жүйелі түрде жүргізіледі. Жоспарға үйірме сабағына арналған ортақ тақырып және түрлі тәжірибелер жасауға, бақылаулар жүргізуге, әдебиеттерді оқып үйренулеріне, баяндама, рефераттар дайындауларына, түрлі көрнекі құралдар жасауына және т.б. жұмыстардың тақырыптары енгізілді. Мектепте жас ерекшеліктеріне байланысты түрлі үйірмелер болады. Себебі оқушылардың жасына байланысты олардың қызығушылығы да әр түрлі болады. Олардың арасында байланыс болуы тиіс. Үйірмедегі оқушылардың саны 15-20 дан аспағаны жөн. Ол аптасына бір немесе айына екі рет болғаны дұрыс.Мұғалімнің міндеті: өзі кірісіп кетпей басқару, олардың сұрақтарына дайын жауап бермей, оны өздері шешуіне мүмкіндік жолдарын көрсету. Мұғалім жұмыстарды ұйымдастрады, күнделік жүргізуді үйретеді, оқушылардың жұмыстарын бақылап отырады, тапсырма орындауда әрқайсысымен жеке әңгімелеседі, баяндамаларын тыңдайды.

Жекеше орындалатын жұмыстардың ішінде ең басты түрі қайсысы деп ойлайсың? Жеке орындалатын жұмыстар:Тірі табиғат мүйісінде орындалатын жұмыстар.Оқу – тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар.Табиғатта орындалатын жұмыстар. Кластан тыс оқу. Тірі табиғат мүйісі арнайы бөлмеде (реті келсе) немесе биология кабинетінде орналастырылады. Табиғат мүйісінде жануарлар мен өсімдіктер тек қана сакталмайды, ол - сабақта және сыныптан тыс, Сыныптан тыс жұмыстарда бақылаулар мен тәжірибелер жүргізілетін орын. Бұнда оқушылардың пәнге деген қызығушылығын, танымдық қызығушылығын арттыру. Балалардың ой-өрісін кеңейту мүмкіндігінің зор екендігі сөзсіз. Табиғат мүйісін жасауда бірінші мәселе - оқу үрдісінде пайдаланылатын тірі нысандар орналастыру. Оқушылар бұл жерде бағдарламаға сәйкес бақылаулар жүргізіп, тірі нысандармен тәжірибелер жасайды.Тірі табиғат материалдарына өсімдіктердің тұқымы, жемісі және басқа жер беті, жер асты бөліктері, мектепке бір жолы пайдалану не кейбіреуін ұзақ сақтауға әкелінетін жабайы және мәдени есімдіктер жатады.Бір жолы пайдалану үшін өсіп тұрған өсімдіктерді, әдетте, күзде, ботаника пәнінің алғашқы сабақтарына, ал кейбір ерте көктем өсімдіктерін оның соңғы сабақтары үшін көктемде жинайды. Бұл мақсатқа арнап табиғаттан, учаскеден, колхоз егістігінен қандай өсімдіктер алынатындығын программа талабына сәйкес және жергілікті жер жағдайына қарап мұғалім белгілейді. Көп мектептер тәжірибесінде вегетация кезеңі әр түрлі жабайы және мәдени өсімдіктер көп қолданылып келеді. Осы мақсатта жаз бойы қажетті өсімдіктер тұқымын екі үш рет себеді және көшетін отырғызады, осының барысында ботаника пәнінің алғашқы сабактарына (сентябрь, октябрь) барлық органдары бар, вегетация процесіндегі өсімдіктер алынады.Көп өсімдіктерді топырағымен қазып алып, мектепке әкеліп жәшікке не гүл құмырасьна отырғызуға және ұзақ сақтауға болады: мысалы, астра, қошиісті темекі, настурция, қойбүлдірген (жыл бойы гүлдейтін, бірнеше рет жеміс беретін, қыс бойы гулдейтін және жеміс беретіндері өте қызықты), ал жабайы өсімдіктерден — бақ-бақ, өгейшеп, папоротниктер және т. б. Ылғал камерада шықшылдық, плаун, түрлі мүктер тәрізді өсімдіктерді ұстау оңай.

Жергілікті жыл құстарына; Жылма – жыл көктемде балапан өрбітуге келіп, жаз айының соңына таман немес күзге қарай оңтүстікке ұшып кететін құстар жыл құсы деп аталады. Жергілікті жыл құстарына тырналар, қоқиқаздар, дуадақтар және т.б. құстар жатады. Тырна негізінен батпақты жерлерді мекендейді. Қазақстанға сәуір айында ұшып келіп, қазан айының басына таман ұшып кетеді. Олар далалы аймақтарда мекендеп, ұясын бұлақ, шағын өзен маңына салады. Тырналар - жыл құсы. Олар жылы жақтан ұшып келісімен күйттеу ойнағын жасайды – «билейді». Тырналардың ұясы онша күрделі болмайды: жерді біраз шұңқырлап, үстіне құрғақ сабан немесе ағаштың бұтағын төсейді де екі – үш жұмыртқасын салады. Бұлар – ширақ балапанды құстар. Сабақтың мақсаты. Оқушылар құстар әлемінің көптүрлілігімен, олардың тіршілігіне бақылау жүргізу. Сабақтың көрнекілігі. Құстар түрлерінің мекені көрсетілген карта, құстардың суреті бар плакаттар.Сабақтың барысы. Материал оқушыларға азды көпті таныс болған соң сабақ неігізінен әңгімелесу және мұғалімнің әңгімесі арқылы жүреді. Әдетте оқушылар отырықшы құстарға жазы-қысы орын ауыстырмай бір жерде тіршілік ететін құстар туралы материалдарды түсіндіруге болады. Құстардың ұя салуы, жұмыртқа басуы, балапан шығару туралы мәселелердіде әңгімелесу арқылы түсіндіруге болады. Әңгімелесу мынандай сұрақтар бойынша жүргізіледі: 1.Құстар қандай жерлерге ұя салады? 2. Қандай құстардың ұяларын білесіңдер? 3. Қандай құстар ұя салмайды? және т.с.с. Құс ұялары түрінің, түсінің, пішінінің, орналасуының қоршаған орта мен үйлесімділігі, елеусіз болуы – ұрпақты түрді жойылудан сақтайтын маңызды бейімділік екенін атап көрсеткен жөн. Бұл бейімділіктің салыстырмалы сипатын нақтылы мысалдармен оқушылардың өздеріне айтқызуға болады.

Журналдар, қабырға газеттерін шығару оқушылардың жасаған жұмыстарының көрмесін ұйымдастыру қалай жүзеге асырылады

Жылдың әр түрлі мерзіміндегі құмырска илеуіндегі тіршілікті бақылау «бунақденелілер түрінің сан алуандығы» тақырыбында шығармашылық қалыптастырудың тәрбиелік мәні бар ма? Құмырсқа денесінде 70-тен астам микроэлемент, 20-дан астам амин қышқылы, витаминдер бар. Қазіргі кезде Қытайда құмырсқадан аса бағалы азықтық, дәрілік қасиеті бар препараттар дайындалады. Құмырсқаларға жүргізілген зерттеулер нәтижесінде олардың жұқпалы аурулармен ауырмайтындығы анықталған. Құмырсқадан алынатын дәрілер буын ауруларын, қант диабетін емдеуде, қан қысымын реттеуде қолданылады. Оңтүстік Азия елдері, Мексика тұрғындары құмырсқаны тағам ретінде де пайдаланады. Құмырсқалар жүрген іздерінде құмырсқа қышқылынан тамшы қалдырады, сол иіс бойынша адаспай табады. Орманда тіршілік ететін құмырсқалар ағашқа өрмелегенде де бірінің артынан бірі тізіліп жорғалайды, мұнда да құмырсқа қышқылы көмектеседі. Құмырсқалардың 5000-дай түрі бар. Қазақстанда көбірек кездесетіні жерден ін қазатын, үйлерде болатын өте ұсақ - уй құмырсқалары (шымылдар), орманда көбірек кездесетін - жирен құмырсқалар, қара құмырсқалар т.б. Құмырсқалар пайдалы, орманда тіршілік ететін жирен құмырсқаларды жыртқыштар деуге болады. Ол зиянды жұлдызқұрттармен, жауын құрттармен және жалаңаш шырыштармен қоректенеді. Ағаштардағы зиянды жәндіктерді құртып, пайда келтіреді

Зоологиялық гидробиологиялық топсеруендер жүргізу үлгілеріне мысал келтіріңіз? Гидробиология–суда тіршілік ететін жануарлардың ағзасының құрылысымен, тіршілік ету жағдайларымен таныстырады. Суда тіршілік ететін жануарларды гидробионттар деп атайды. Гидробионттар сулы ортада әртүрлі деңгейде тіршілік жасайды. Гидробионттарға балықтар, екі жақтаулылар, малюскалар және қарапайымдылар жатады. Тұщы суларға – көлдер, өзендер, бұлақтар жатады. Олар атмосфера жауын шашынынан пайда болады. «Уақытша су қоймаларында тіршілік етушілерге бақылау жасау» тақырыбы бойыншаМақсаты: Оқушыларды суда тіршілік ететіндердің көптүрлілігімен, тіршілік ету ортасына бейімделушілігімен таныстыруӨткізу орны: Көктемде қар еріген, жаңбыр нәтижесінде пайда болған көлшіктер.Өткізу уақыты: Сәуірдің аяғы мен мамыр.Берілетін тапсырмалар: 1.Уақытша су қоймаларында тіршілік етушілерге бақылау жасап, жәндіктердің дене пішімін, түсін ажырату.2.Олардың қозғалуын бақылап, суретін салу.3.Жәндіктердің қоректену типін анықтаңдар.4.Ересек шаян мен оның дернәсілін анықтаңдар.4.Су қоймаларында тіршілік ететін жануарлардың атауын анықта.5.Күнделікке топсеруенді өткізген күнді, ауарайы жағдайын, су қоймаларының типтерін анықтаңдар.6.Суда тіршілік ететін жәндіктерге адам әрекетінің әсерін бақыла.

7.Топсеруен барысында жәндіктердің бір түрін аулап, анықта

Зоологиялық кештердің тәрбиелік мәніне тоқталыңыз. Жануарларды оқумен байланысты топсеруен жұмыстарын негізгі мазмұнына жергілікті аймақтық жануарлар әлемінің кең таралған түрлерімен оқушыларды таныстыру, орман шаруашылығы зиянкестерінің биологиясын зерттеу,олармен күресу жолдары, табиғат мүйісіндегі зоологиялық бұрышын, оқу – тәжірибе алаңында зоотехникалық бөлімін ұйымдастыру,жануарларды күту және оларға тәжірибелер мен бақылаулур жүргізу: балықтар шабақтарын; құстарды қорғау сияқты жұмыстар құрайды.

Интербелсенді әдістерді сыныптан тыс жұмыстарда қолдану бойынша мысалдар келтіріңіз

Картоп түйнектерін көзшелері арқылы көбейту тақырыбының жоспарын құрыңыз

Картоп түйнектерін көзшелері арқылы көбейту тақырыбы бойынша тапсырма орындау оқушыға не береді?Метамофрозданған мүшелерден вегетативтік көбейтуге түйнектерді, пиязшықтарды, қабыршақтарды пайдаланады. Мәселен картоп сабағының метаморфозы түйнегінен өсіріледі. Оның көзшелері — бүршіктер. Сол бүршіктердің әрқайсысы жер бетіне жеке өсімдік болып шығады. Сондықтан картоп түйнегі үлкен болған жағдайда әр бөлігінде 1-2 көзшеден қалдырып бірнешеге бөліп отырғызады. Сол сияқты күрделі гүлділер тұқымдасына жататын жер алмұртының сабағының метаморфоздануынан пайда болған жер асты түйнегі арқылы көбейтеді. Жер алмұртының түйнегі тағамға, малға жем ретінде, ал техникада спирт жасау үшін пайдаланылады.

Картоп түйнектерін көзшелері арқылы көбейту тақырыбы қай сыныпта жүргізіледі, тәрбиелік мәні туралы сипаттағыз

Картоп түйнектерін көзшелері арқылы көбейту тақырыбына жоспар құрыңыз

Картоп түйнектерін көзшелері арқылы көбейту тақырыбының қысқаша жоспарын құрыңыз.

қатысу оқушылаар үшін не береді? Өз ұстанымызды мысалдармен негіздеңіз.

М. М. Жанпеисованың модульдік технологиясы,ойнау технологиясы, жұптық жұмыс, топтық жұмыс, дебаттар. Мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.(М. Жанпейісова)М. Жанпейісова модульдің оқыту технологиясының нұсқасын құруда толық меңгеру әдістемесінің негізгі шарттарын құрылып жатқан педтехнологиялардың негізгі қағидаларын ұстанды. Сонымен қатар, дидактиканың қазіргі талаптарына байланысты бірқатар өзгерістер енгізді: балаларды оқытуға емес, тұлғалық – бағытталған, танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу процесін өзара сөйлесу негізінде құруға және т.б. ұмтылды.М. Жанпейісова модульдің оқыту технологиясының нұсқасын құруда толық меңгеру әдістемесінің негізгі шарттарын құрылып жатқан педтехнологиялардың негізгі қағидаларын ұстанды. Сонымен қатар, дидактиканың қазіргі талаптарына байланысты бірқатар өзгерістер енгізді: балаларды оқытуға емес, тұлғалық – бағытталған, танымдық қызметін ұйымдастыруға, оқу процесін өзара сөйлесу негізінде құруға және т.б. ұмтылды. Модульді үш бөлімнен тұрады деп қарастыруға болады.1. Кіріспе бөлім (модульге,тақырыпқа ену).2.Диалог,сұхбат арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұйым- дастыру бөлімі.3. Қорытынды бөлім (бақылау жұмыстары).Дебат сабақтардың нәтижелігі күнделікті оқыту барысында аудандық пәндік семинарларды өткізіп жүрген сабақтардан және әдістемелік журналдарда жарияланған ұстаздар тәжірибесінен айқын көрінеді. Дебат сабақ – бұл бір мәселе төңірегіндегі екі түрлі көзқарастаға адамдардың пікір сайысы. Дебат сабақтарының өзіндік артықшы-лықтары бар. Олар: 1. Оқушылар алдын ала берілген тақрып бойынша өз бетінше ізденуді үйренеді.

Мектептерде биологиялық апталық ұйымдастырудың маңыздысын атаңыз.

Биологиядан сыныптан тыс жұмыс сабақтан тыс уақытта ұйымдастырылып, негізінен тек биологияға қызығушылық танытатын оқушыларды ғана қамтиды. Сыныптан тыс жұмыстың мазмұны оқу бағдарламасы шеңберімен шектелмей, одан кең көлемді қамтып, көбінесе биология пәні ұстазының әсерімен болатын оқушылардың қызығушылығымен анықталады.

Биологиялық сыныптан тыс жұмыстан сабақтан тыс, бірақ мектептен тыс мекемелер өткізетін жұмыстарды ажырата білу керек. Мектептен тыс мекемелер үшін сабақтың арнайы бағдарламасы шығарылады. Жақсы ұйымдастырылған сыныптан тыс жұмыстың оқу-тәрбиелік маңызы зор. Ол сабақта алған білімді одан әрі кеңейтіп, тереңдетіп сезінуге мүмкіндік береді. Себебі осы кезде биология ғылымының негізгі әдістері-бақылау мен тәжірибе жасауды қолдануға мүмкіндік зор, өйткені онда сыныптағы сабақтағыдай белгілі бір шектеу жоқ . Қайсыбір құбылыстарды бақылау және тәжірибе жасау арқылы тікелей нысандар мен құбылыстар жөнінде нақты мағлұматтар алады. Мысалы, капуста ақ көбелегі немесе кәдімгі масаның дамуына әр түрлі жағдайдың әсер етуін, бір гүлді өсімдіктің өсіп дамуын ұзақ бақылау кез келген оқыту әдісіне қарағанда (әңгіме, коллекциялар, суреттер, фильмдер көруі) балалар санасында жақсы орнығады.

Биологиядан жүретін сыныптан тыс жұмыстар тек бақылаулар және тәжірибелермен ғана шектеліп қоймайды. Онда көрнекі құралда даярлау, биологиялық олимпиада, көрмелер, қабырға газеттерін шығару, табиғатты қорғауда қоғамдық пайдалы жұмыстар т. б. елеулі орын алады. Табиғаттағы және тірі табиғат мүйісіндегі, жылыжайдағы, оқу-тәжірибе алаңындағы тәжірибе мен бақылау, қабырға газеттерін шығару т. б. сыныптан тыс жұмыстардың барлық формаларына тән сыныптан тыс жұмыс түрлеріне жатқызуға болады.

1 Мектептерде биологиялық апталық ұйымдастырудың маңыздылығы.

Оқу жылында мектепте барлық пәндер бойынша пәндік апталықтар өткізу дәстүрлерге айналған. Бұл апталықта өткізілетін шаралардың барлығы да әдістемелік бірлестікте шығармашылық топта талданады. Қазір бүкіл халықтық іске айналған табиғатты қорғау-оқушының экологиялық білімін жетілдіріп, пәнге, білімге деген ынта-ізденісін, сүйіспеншілігін қалыптастыру, халықтық тәрбиеге баулу мақсаттарында биология пәні бойынша алдын-ала «оқушылар шығармашылығы» тақырыбымен пәндік айлық жариялап, оның қорытындысын биологиялық апталықта көрсетеді.

Апталықтың ерекшелігі-аптаның алты күні де тек оқушылар шығармашылығындағы үздік туындылар көрсетіліп, бағаланады.