78. Еңбек қорғау шараларын жоспарлау және қаржыландыру.

Кәсіпорындардағы еңбекті қауіпсіздендіруді жоғарлату, еңбек жағдайын жақсарту шараларын қаржыландыру әр кездеде проблема болатын. Әдетте, олар үшін қаржы соңғы кезекте ғана бөлінеді де, олар бірінші қатарда тұрған шараларға да жетпейді. Сонымен бірге ауыр жұмыстарда және зиянды мен қауіпті өндірістік жағдайда еңбек етушілерге жеңілдіктер мен өтемақы төлеуде ірі қаражат жұмсалады. Зерттеу берілімдері бойынша ол қаржы еңбекті қорғау шараларына жарататын шығыннан төрт есе асады екен. Еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қорғау шараларын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттін қарымтатынан, жергілікті бюджеттерден және бюджет көздерінен тыс заңда белгіленген, басқада нормативті-құқықтық актілермен және жергілікті өз-өзін басқару органдардын актілерімен белгіленуі бойынша.Ол үшін еңбек қорғауға арналған арнайы қор құрылады, олар үш деңгейде қалыптасқан: еңбекті қорғау мемлекеттік қоры, аумақтық қоры және кәсіпорынның еңбекті қорғау қоры. Сонымен бірге, қоғамдық ұйымдарда сол мақсатта қорларды құруыда қарастырылады.Кәсіпорын қоры өзінің жеке қаржысынан құрыладыда ұжымдық келісім шартта белгіленеді, және жұмыс беруші мен еңбек ұжымының еңбекті қорғау бойынша келісімдерімен.Аймақты қорлар сол аймақтың қаржысынан қаржы бөлу есебінен құрылады, сонымен бірге кәсіпорынның еңбекті қорғау қорының қаржысының бөліктерінен құрылады, олар осы аймақта орналасқан болады.Осыған жеке тұлғалардың және өндірістің қауіпсіздігін көтеруде мүдделі ұйымдардың ерікті салымдарыда кіреді.Үшінші деңгей- ол еңбекті қорғаудағы мемлекеттік қор.ҚР- ның қорынан қаржы бөлуден басқада, кәсіпорындардың қаржысының бөлігі және ерікті салымдар мен бірге мемелекеттік қорға еңбекті қорғау бойынша заңдылықты бұзған үшін жұмыс берушілерге және кәсіпорынның лауазымды қызметкерлеріне жүктелген айыппұлдар да еңгізіледі, сонымен бірге ҚР- ның әлеуметтік сақтандыру қорынанда шегерулер кіреді, мұнда уақытша еңбекке қабілетсіздікті(ауруына байланысты демалыс), санатарлы- курортты емделулер т.б. төленеді.Жаржыландыру мына төмендегі есеп арқасында да жүргізілуі мүмкін:

-еңбек заңдылығын бұзудағы төлем- ақы қаржысының есебінен беру және бөлу ҚР- ның үкіметінің қабылдаған заңы бойынша:

-жеке тұлғаларын және кәсіпорындардың ерікті салымдары есебінен.Сонымен қатар, ұйымды- құқықтық нысандарына тәуелсіз еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қорғау шараларын қаржыландыру кәсіпорындарда өнім өндіру шығындарынан 0,2 – дан кем емес соманың көлемінде жүзеге асырылады, ал эксплуатациялық іс- әрекеттерді жүргізетін ұйымдарда – эксплуатациялық шығындар соммасының 0,7 –дан кем емес көлемінде жүзеге асырылады. Экономика салаларында, ұйымдарда және оның аймақтарында еңбекті қорғау қоры заң тармақтарына сәйкес құрылады.Еңбекті қорғау қордың қаржылары басқа мақсаттарда жұмсалуына тыйым салынады. Қор қаржысын тағайындалды емес қолданатын кәсіпорындар жаратылған қаржыны өтеуі қажет және мемлекеттік еңбекті қорғау қорына айып пұл төлейдіТәжірибеде еңбекті қорғау қорларының құрылу жағдайлары және оны қолдану ұжымдық келісімдер және келісім шарттармен белгіленеді- атап айтқанда, еңбекті қорғау бойынша келісімдермен, мұнда сондай қорлардың қаржыларын қолдану бағыттары анықталады және еңбекті қорғау және еңбек жағдайын жақсарту бойынша анық бір шараларды қаржыландыру мөлшері анықталады, олар белгіленген деңгейден жоғары болуы мүмкін және кәсіпорынның немесе экономика салалардың қаржы мүмкіндіктеріне байланысты.

79. Еңбек қорғау келісім шарт. Еңбекті қорғау келісім шарты жұмыс беруші мен жұмысшылар өкілдерінің арасында әр бір жылы жасалады. Еңбекті қорғау келісім шарт - ол еңбек жағдайын жақсарту бойынша жоспарлау және шараларды жүргізу міндеттемелерін қамтитын құқықтық акт. Шартта қамтылатын ережелер:- еңбек жағдайы және төлемі, жұмыс және демалу режимі туралы;-баға өсуі және инфляция деңгейінің нәтижесінен еңбекті төлем ақысын реттеу механизмі туралы;- еңбек жағдайы бойынша өтемақы төлеу туралы;- өндірісте жұмысшылардың денсаулығын қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыздандыру;- жұмысшыларды және отбасы мүшелерін әлеуметтік қорғау бойынша арнайы шаралар туралы.Келісім шарт екі жақты қол қою күнінен немесе келісім бойынша күннен бастап күшіне енеді. Оның қолдану мерзімі үш жылдан аспауы қажет.Келісім шартқа өзгертулер және қосымшаларды қосу екі жақтың келісімі бойынша құрылады. Келісім шарттың орындалуы екі жақтан немесе олардың тағайындалған өкілдері бақылайды. Шартта қамтылатын ережелер. Еңбекті қорғау келісім шарты жұмыс беруші мен жұмысшылар өкілдерінің арасында әр бір жылы жасалады. Еңбекті қорғау келісім шарт - ол еңбек жағдайын жақсарту бойынша жоспарлау және шараларды жүргізу міндеттемелерін қамтитын құқықтық акт. Шартта қамтылатын ережелер:- еңбек жағдайы және төлемі, жұмыс және демалу режимі туралы;-баға өсуі және инфляция деңгейінің нәтижесінен еңбекті төлем ақысын реттеу механизмі туралы;- еңбек жағдайы бойынша өтемақы төлеу туралы;- өндірісте жұмысшылардың денсаулығын қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыздандыру;- жұмысшыларды және отбасы мүшелерін әлеуметтік қорғау бойынша арнайы шаралар туралы.Келісім шарт екі жақты қол қою күнінен немесе келісім бойынша күннен бастап күшіне енеді. Оның қолдану мерзімі үш жылдан аспауы қажет.Келісім шартқа өзгертулер және қосымшаларды қосу екі жақтың келісімі бойынша құрылады. Келісім шарттың орындалуы екі жақтан немесе олардың тағайындалған өкілдері бақылайды.

80. Еңбек қорғау бойынша шараларды қаржыландыру. Кәсіпорындардағы еңбекті қауіпсіздендіруді жоғарлату, еңбек жағдайын жақсарту шараларын қаржыландыру әр кездеде проблема болатын. Әдетте, олар үшін қаржы соңғы кезекте ғана бөлінеді де, олар бірінші қатарда тұрған шараларға да жетпейді. Сонымен бірге ауыр жұмыстарда және зиянды мен қауіпті өндірістік жағдайда еңбек етушілерге жеңілдіктер мен өтемақы төлеуде ірі қаражат жұмсалады. Зерттеу берілімдері бойынша ол қаржы еңбекті қорғау шараларына жарататын шығыннан төрт есе асады екен. Еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қорғау шараларын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттін қарымтатынан, жергілікті бюджеттерден және бюджет көздерінен тыс заңда белгіленген, басқада нормативті-құқықтық актілермен және жергілікті өз-өзін басқару органдардын актілерімен белгіленуі бойынша.Ол үшін еңбек қорғауға арналған арнайы қор құрылады, олар үш деңгейде қалыптасқан: еңбекті қорғау мемлекеттік қоры, аумақтық қоры және кәсіпорынның еңбекті қорғау қоры. Сонымен бірге, қоғамдық ұйымдарда сол мақсатта қорларды құруыда қарастырылады.Кәсіпорын қоры өзінің жеке қаржысынан құрыладыда ұжымдық келісім шартта белгіленеді, және жұмыс беруші мен еңбек ұжымының еңбекті қорғау бойынша келісімдерімен.Аймақты қорлар сол аймақтың қаржысынан қаржы бөлу есебінен құрылады, сонымен бірге кәсіпорынның еңбекті қорғау қорының қаржысының бөліктерінен құрылады, олар осы аймақта орналасқан болады.Осыған жеке тұлғалардың және өндірістің қауіпсіздігін көтеруде мүделі ұйымдардың ерікті салымдарыда кіреді.Үшінші деңгей- ол еңбекті қорғаудағы мемлекеттік қор.ҚР- ның қорынан қаржы бөлуден басқада, кәсіпорындардың қаржысының бөлігі және ерікті салымдар мен бірге мемелекеттік қорға еңбекті қорғау бойынша заңдылықты бұзған үшін жұмыс берушілерге және кәсіпорынның лауазымды қызметкерлеріне жүктелген айыппұлдар да еңгізіледі, сонымен бірге ҚР- ның әлеуметтік сақтандыру қорынанда шегерулер кіреді, мұнда уақытша еңбекке қабілетсіздікті(ауруына байланысты демалыс), санатарлы- курортты емделулер т.б. төленеді.Жаржыландыру мына төмендегі есеп арқасында да жүргізілуі мүмкін:-еңбек заңдылығын бұзудағы төлем- ақы қаржысының есебінен беру және бөлу ҚР- ның үкіметінің қабылдаған заңы бойынша:-жеке тұлғаларын және кәсіпорындардың ерікті салымдары есебіненСонымен қатар, ұйымды- құқықтық нысандарына тәуелсіз еңбек жағдайын жақсарту және еңбекті қорғау шараларын қаржыландыру кәсіпорындарда өнім өндіру шығындарынан 0,2 – дан кем емес соманың көлемінде жүзеге асырылады, ал эксплуатациялық іс- әрекеттерді жүргізетін ұйымдарда – эксплуатациялық шығындар соммасының 0,7 –дан кем емес көлемінде жүзеге асырылады. Экономика салаларында, ұйымдарда және оның аймақтарында еңбекті қорғау қоры заң тармақтарына сәйкес құрылады.Еңбекті қорғау қордың қаржылары басқа мақсаттарда жұмсалуына тыйым салынады. Қор қаржысын тағайындалды емес қолданатын кәсіпорындар жаратылған қаржыны өтеуі қажет және мемлекеттік еңбекті қорғау қорына айып пұл төлейді.Тәжірибеде еңбекті қорғау қорларының құрылу жағдайлары және оны қолдану ұжымдық келісімдер және келісім шарттармен белгіленеді- атап айтқанда, еңбекті қорғау бойынша келісімдермен, мұнда сондай қорлардың қаржыларын қолдану бағыттары анықталады және еңбекті қорғау және еңбек жағдайын жақсарту бойынша анық бір шараларды қаржыландыру мөлшері анықталады, олар белгіленген деңгейден жоғары болуы мүмкін және кәсіпорынның немесе экономика салалардың қаржы мүмкіндіктеріне байланысты.

81. Еңбек қорғау қорының қалыптасуы. Мемлекеттік бақылау органдардың заңдылық талаптарын және ережелерін орындамауда барлық ұйымды- құқықтық түрдегі кәсіпорындар материалды жауапкершілікті айып пұл түрінде өткізіледі. Бұл айып пұлдар еңбекті қорғаудағы арнайы қорға түседі, ол мемлекеттік және аймақтық деңгейде құрылады да және еңбекті қорғау шараларына ғана жаратылады. Шығын келтірген үшін кәсіпорындар бір- бірінің алдында жауапкершілікті көтереді, атап айтқанда, жобалау- конструкторлық ұйымдар тапсырма берушіге шығын ақысын сапасыз ақаулы жоба үшін төлейді, өндірістік фирмалар тұтынушыға айып пұлды қауіпті өнімді өңдеп сатқаны үшін төлейді. Жазаны тек жұмысберуші ғана емес сонымен бірге кәсіпорын еңбекшілерде тартады. Еңбекті қорғау бойынша нормативті- актты бұзуға оларға тәртіптік айып салынады, ал кейбір жағдайда материалдық және қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Атап айтқанда, зардап шегуші мен жұмыс берушінің аралас кінәлар жұмысшының шығын төлем көлемі оның кінәсінә байланысты болады. Сәтсіз оқиғаның нәтижесіне өлім болғанда аралас жауапкершілік болмайды және айып пұл сомасы зияндылыққа толығымен төленеді.

82. Халықаралық еңбек қорғау ұйымы. Мемлекеттік бақылау органдардың заңдылық талаптарын және ережелерін орындамауда барлық ұйымды- құқықтық түрдегі кәсіпорындар материалды жауапкершілікті айып пұл түрінде өткізіледі. Бұл айып пұлдар еңбекті қорғаудағы арнайы қорға түседі, ол мемлекеттік және аймақтық деңгейде құрылады да және еңбекті қорғау шараларына ғана жаратылады. Шығын келтірген үшін кәсіпорындар бір- бірінің алдында жауапкершілікті көтереді, атап айтқанда, жобалау- конструкторлық ұйымдар тапсырма берушіге шығын ақысын сапасыз ақаулы жоба үшін төлейді, өндірістік фирмалар тұтынушыға айып пұлды қауіпті өнімді өңдеп сатқаны үшін төлейді. Жазаны тек жұмысберуші ғана емес сонымен бірге кәсіпорын еңбекшілерде тартады. Еңбекті қорғау бойынша нормативті- актты бұзуға оларға тәртіптік айып салынады, ал кейбір жағдайда материалдық және қылмыстық жауапкершілікке тартылады. Атап айтқанда, зардап шегуші мен жұмыс берушінің аралас кінәлар жұмысшының шығын төлем көлемі оның кінәсінә байланысты болады. Сәтсіз оқиғаның нәтижесіне өлім болғанда аралас жауапкершілік болмайды және айып пұл сомасы зияндылыққа толығымен төленеді.