«Терістеуді терістеу». Оның мәні

Терістеуді терістеу заңы. Бүл заң даму үрдесі калай алға басатынын көрсетеді. Бұл заң бойынша даму үрдесі спираль /бұранда/ тәрізді алға басады. Дамудың жоғарғы сатысындағы бірқатар төменгі сатыларға тән кейбір қасиеттердің ерекше түрде қайталанатындығын көрсетіп, дамудың прогресті сипатын дәлелдейді. Диалектикада терістеу категориясы: Бір Заттың басқа затқа айналуын осы кезде бір заттың өзгеріп екінші заттың құрамындағы тәуелді элемент күйіне көшуін көрсетеді. Бұл диалектикалық алыну д.а.

18 ғ. Француз материализмі: табиғат, қоғам, адам. (Д. Дидро, Ф. Вольтер, Ж.Ж. Руссо). Француз материализміде XVIII ғ. ағылшын материализмі сияқты механикалық, метафизикалық материализмге жатады. Негізінде олар дінді, оның уағыздаушыларын

қатты сынға алды, сатиралық сөздермен мазақ етті.. Оған Д.Ж.Локк, Гассенди, Монтескье, Вольтер, Кондильяк, Руссо т.б материалистердің ф.сы үлкен әсер етті. Олар діни сенімге шек қойып, ақыл ойдың табиғи дамуына жол ашу үшін күресті. Франц.ағартуш.ң ф.сы біртектес емес,онда материалистік ж.е атейістік бағыттармен қатар, идеалистік ағымдарда болды, олардың теориялық нег.і де әр текті. Вольтер Кондильяк шіркеу мен дінге қарсы батыл күресіп адамның рухани бостандығын талап етті. Ж.Ж.Руссоның ф.қ толғаныстарының нег.тақырыбы сол кездегі қоғамдағы адамның тағдры еді. Ол адамдар арасындағы әлеум.к теңсіздікті жою үшін бостандық пен правотеңдігі қажет деп дәлелдеді.XVIII Ғ. орта шенінен бастапәсіресе Франция буржуазиялық революцияны идеологиялық жағынан әзірлеуді материалистер Дидро,Ламетри,Гольбах аса маңызды рөль атқарды. Олар сол кездегі франц.ғы саяси әлеуметтік құр.пен аяусыз күресті. Франц.материалистері материализмнің механистік формасын дамытты, бірақ Дидроның организм.ң дамуы жайындағы пікірлерінен, диалектиканың элементері де байқалды. Бұл ілім б.ша табиғат, материя бүкіл дүниенің себебі. Ол өздігінше өмір сүріп әрекет етеді. Франц.матер.і тәжірибе, түйсік танымның негізі-білімнің барлық формалары әуелі тәж.де, түйсікте бейнеленіп, содан сон дамудың кейінгі жоғ.сатысында ойлаудың формаларына айналады д.санады. Сөйтіп, Лейбництің идиализіміне ж.е Декарттың дуализміне қарсы күресе отырып, франц.матер.і таным.ң сезімдік ж.е логи.қ форма.ң бірлігін дәлел.і..Адамдарды дін мен жоққа сенушіліктен арылтудың жолы ағарту ісі д.білді бұл жерде олар атеизм принц.і ж.е қоғамды рев.қ жолмен қайта құру қажеттігін түсінуге жуықтап келеді: егер адам, оның жеке басының сапалары қоршаған ортаға байл.ты болса, деді олар, онда оның кемшіліктері де сол ортаның әсерінен болғаны. Сонд.н адамның кемшіліктерін жойып оны өзгерту үшін, қоршаған ортаны ж.е ең алдымен қоғамдық ортаны қайта қру қажет, ал қорш.орта адамдарға байл.ты деді.

19 ғ. Қазақстандағы қоғамдық-саяси және философиялық ойлар.XIX ғасырдың 1-жартысындағы бурж.-қ қоғам-ң таптық күресінің шиеленіске бастауы-марксизм теор-н туд-ы.Маркс ф-я мен саяси экон-а жаңалық ашты:өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар салдар-н қақтығыс туып,аяғы социал-к револ-ға айналады,басты рөлде-пролетариат болды..Ал басшылық жасаушы-коммун-ік партия болды. Ленин капит-зм даму-ң, импералистік сатысының заңдыл-н зерт-і. Жаңа қоғам құру ісін Л. елді индустр-мен, ауыл шару-н кооперациялаумен ж/е мәдени револю-ы жүзеге асырумен бай-ы. Марксизм-ленинизм ид-ы коммун-зм кезінде мемл.,саясат болмайды деп ұқты.

20 ғ. басындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси және философиялық ойлар. 20 ғ-ң басында Торайғыров, Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Бөкейханов,т.б. озық ойлы қоғам қайраткерлері саяси сахнаға шығып, ең алдымен «Зар заман» дәуірі өкілдерінің ой-пікірлерін дамытты.Олар өз шығар-да отаршылдық бұғаудан құтылу,қ-қ халқ. өз алдына тәуелсіз ел ету, хал-ң санасын ояту,надандықтан арылу мәселелерін көтерді..20ғ қ-қ халқ-ң болмысына ерекше әсер еткен тұлға – М.О.Әуезов.Ол қазақ халқының келешегін айқындауда құнды мәдени-ф-қ тұжырым-р ұсынды.Әуезов «бесігіңді түзе, бесігін түзей алмаған халық-ң болашағы жоқ» деген терең ой айтты. Қz үшін 1917 ж-н бастап отаршы-ң жаңа түрі-кеңестік құндылықтар қалыптаса бастап, коммунизм тур-ы ілім нег-ге ал-ды, маркстік-лениндік ф-я үстемдік етті.

20 ғ. Орыс философиясы.Орыс ф-ң орталық идеясы адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Р-ң ерекше орны мен рөлін негіздеу және іздестіру болды ж/е бүл орыс ф-ын түсіну үшін маңызды,өйт-і ол тарихи дамуының озгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі. . Бүл кезеңдегі о-ң нег-н салушылар Чадаев, Достоевский,Бердяевтер б-ды.«О-с ид-ы» әлем халық-н бүтіндей біртүтастыққа біріктіретін жалпы адамзаттық ид-ң терең көрінісі болды.Бүл идея бой-ша тек Р-й ғана христиандық нег-де бүкіл а-мзаттық өркениеттік қозғалыстың басында болуы тиіс.О-с ф-фтар-ң пік-ше,ф-ың басты міндеті тәжірибенің барлық алуан түріне сүйенетін бүтін түтастық ретіндегі әлем туралы теорияны жасап шығару болып табылады.

Абай Құнанбаевтың ағартушылық және демократиялық көзқарастарының қалыптасуы. Абай Чернышевскийдің, Добролюбовтың шығ-н оқып, зерттеді, о-с рев.-демократ-ң озық ойы о-ң дүниетаны-ң қалыптасуына үлкен ықпал етті Қ-қ далас-ң ғұлама ойшылы-А Қ. қазақ халқ-ң мүддесі үшін күресте татулық,бірлік-керектігіне назар аударды.Ол а-м-ң "ақыл, ғылым, қайрат" арқылы жоғары дәрежеге көтеріліп, асқақтайтындай қоғамның прогрестік дамуын аңсады.Негізі А\ң ф\қ шығ\ы жоқ,бірақ прозаларында сапалы ойшылдық пікірлер бар.

Абай шығармаларындағы философиялық және әлеуметтік-этикалық ойлар.А.Қ-ның ф-қ ойлары терең және жан-жақты.А-ң пік-ше,құдай әлемнің алғашқы себебі немесе түпнегізі. Құдай әлемді жаратты,сонан соң ол оның дамуына араласпайды, яғни әлем өзіндік заңдарына сүйеніп дамиды Таным, А-ң пік-ше, - адам тіршілігінің маңызды мақсаты мен жанының бірден-бір қажеттілігі;әр адам еңбекқор, әділетті және гуманды, адал, мейірімді болуы керек.

Августин Аврелийдің құдай және адам туралы ілімі. Августиннің «күмән» қағидасы.А.А. Әулие христиан дінбасы және неоплатонизмге жақын фил.- Мистик, патристиканың ықпалды өкілі. Оның дүниетанымы фиденстік сипатта, яғни «нанымсыз білім де, ақиқатта жоқ» деген қағида бағынады. «Құдайдың қаласы» атты шығармасында А. тарихты, адам тағдырын фаталистік тұрғыдан түсіндіретін христиандық концепциясын ұсынды. «Жердегі қалаға», «Күнәһар» зиялы мемл.те ол «Құдайдың қаласын», яғни шіркеудің бүкіл дүниежүзілік үстемдігін қарама қарсы қойды. А.-ның христиан теологиясының әрмен қарай дамуына жасаған ықпалы орасан зор. А. ілімі б.ша, адам дүниеге келмей тұрып оның әрекеттері, қылықтары құдайдың ерік жігерімен белгіленіп қойған.

Адамзаттың рухани өміріндегі өмір мен өлім проблемасы. Адам өмірінің әлеуметтік және биологиялық өміршеңдігі, жалғасы.Тірі тіршіліктің биологиялық өмірдің шектеулі екендігі әрбір ересек адамға мәлім. Биологялық өмір – өмірдің бастауы, онсыз өмір жоқ. Ол да белгілі. Бірақ өмір тек «таза» биол-қ тіршілік пен шектелмейтінін айтқанбыз. Адамдарға биол-қ тәннің тіршілігінің негізінде басқа да өмір қажет. Биол-қ тіршіліктің тірі жәндіктерге де, адамға да ортақ шексіздігі – ұрпақтың ұрпаққа жалғасуы, әрбір жеке өмірдің өз жекелігімен бірге іс-түссіз жоғалып кетпеуінің кепілі. Әрине, шектілік те, шексіздік те адамнан тыс дүние де бар, бірақ олар тек адам үшін бағалы не бағасыз, құнды не құнсыз, өмірдің мәні, н/е мәнсіздік, мағынасыздық. Көп адамдардың өлімнен, яғни шектіліктен қорқатын себебі адамды табиғаттың өзі (биол-қ емес, рухани қоғамдық) шексіздік универсалдылық. Күнделікті өмірде қаншалықты шекті болғанымен ол жан дүниесінде, қиялында, армандарында бүкіл әлемнің тіршілігімен тыныстап жүретін болады. Көп жағдайда адамның қай өмірінің шын өмірі екенін – күнделікті тіршіліктегі күйбеңдер ме, әлде армандарында, қиялдарында, аялайтын мөлдек, екінің бірінде өзіне ғана аян толғаныстары ма – айту қиын. Шын мәңгіліктің аясы – адамдардың рухани дүниесі. Рухани өмірде адам бүкіл әлеммен теңдесе алады. рухани өмірде ғана адам толық мағынасында еркін. Ең терең, шексіз құндылықтар адамның әлемнен, адамдардың өзара үйлесімді қатынас түзеп, соларды дамытуының құндылықтары, ал олар – ең алдымен әрбір тұлғаның осындай құндылықтарының мақсаттар мен пиғылдардың шеңбңрңнде шексіз дамуы. Жеке өмірдің шектілігінен адамдардың шексіздікке аяқ басатын тұсы осы болуы к/к. Оны көптеген ойшылдар айтқан. Түрік дүниелерінің ойшылдары Әл-Фараби, Баласағұни, Қорқыт ата, Абай т.б. әртүрлі мағынада болса да бұл мәселе жөнінде осы ойға ойысады.