Жалғас Тіленов

1. Халықаралық анатомиялық номенклатура.

Анатомиялық намеклатура дегеніміз-дүние жүзіне ортақ тіл ретінде латын тілі енгізілген осы латын тіліні намеклатура ретінде қолданамыз

2. Қанқаға жалпы шолу

Қанқа-механикалық маңызы бар,мезенхимадан дамитың тығыз түзілістердін жиынтығы болып табылады.Ол өзара дәнекер,шеміршек,сүйек тіндері қосылып қанқаны түзеді.Тірек қимыл,қорғаныс,биологиялық қызметтер атқарады

3. Дене сүйектерінің құрысылы

Дене сүйектері адамның дене торын құрайды.Ол сүйектерге:Омыртқа бағанасы-Columna vertebralis,қабырға-Costa,сегізкөз омыртқалары-Vertebrae socrales,төс-Sternum.Кеуде торы-қабырғалар,артқы жағынан кеуде омыртқаларымен,алдыңғы жағынан тақ сүйек- төспен қосылып кеуде торын compajes thoracis түзеді.

4. Омыртқалар құрылысы

Мойын омырт 7 – v.cervicales

Кеуде 12-v. thoracicae бел 5- v.lumbales

Сегізкөз 5- v.sacrales куйымшак 4-5- coccygis

Кеуде омырт

1,денеси-corpus 2,кабыргалык томенги шункыр-fovea costalis inferior 3,кабыргалык жогаргы шункыр- fovea costalis superior 4,омырткалык жогаргы тілік-incisura vertebralis superior 5,буындык жогаргы осинди-proceccus articularis superior 6, коленен осинди-proceccus transversus 7,омырткалык томенги тилик-incisura vertebralis inferior 8, омырт догасы –arcus vertebrae 9, тесиги-foramen vertebrae

Атлант

1,алдынгы дога-arcus anterior 2,латералдык масса-massa lateralis 3, кабыргалык осинди-proceccus costalis 4,колденен осиндинин тесиги-foramen proceccus transversus 5, колденен осінді-proceccus transversus 6, артқы доға-arcus posterior 8,артқы төмпешік-tuberculum posterior 9, буындық жоғарғы шұңқыр-fovea articularis superior 10, буындық томенгі шұңқыр-fovea articularis inferior 11,алдыңғы томпешик-tuberculum anterior

Аксис

1,тіс-dens

2,буындық артқы бет-facies articularis posterior 3,буындық жоғарғы бет-facies articularis anterior 4,колденен осинди-proceccus transversus 5,буындык томенги осинди-proceccus articularis inferior омырт дога-arcus vertebrae 6,кылкандык осинди-processus spinosus 7,колденен осиндинин тесиги-foramen processus transversus 8,буындык алдынгы бет-facies articularis anterior 9,омырт денесі-corpus vertebrae

5. Төстің құрылысы

Төстің құрылысы-sternum

1, мойындырыктык тілік-incisura jugularis 2,бұганалық тілік-incisura clavicularis 3,төстің тұтқасы-manubrium sterni 4,төстің бұрышы-angulus sterni 5,төстің денесі-corpus sterni 6,семсер тәрізді өсінді-proceccus xiphoideus 7,қабырғалық тілік-incisura costalis

6. Қабырғалардың құрылысы.

Қабырғаның құрылысы-costa

1,кабырга басы-caput costae 2, кабырга басынын буындык бети-facies articularis capitis costae 3,кабырга басынын кыры-crista capitis costae 4 мойны-collum costae 5 денесі-corpus 6 жулгесі-sulcus costae 7,бурышы-angulus cosrae 8, томпешиги-tuberculum costae

7. Иық белдеуі сүйектерінің құрылысы

иык белдеу суйектери олар бугана жауырын

8. Бұғананың құрылысы.

Бұгана-clavicula

1,төстік шет-extremitas stenalis 2, төстік буындық бет-facies articularis sternalis 3,иықтың осінділік шет-extemitas acromialis 4,кабырга-буганалық байламнын батынкысы-impressio ligamentum costaclavicularis 5 қоректік тесік-foramen nutricium 6, конустәрізді будырмак-tuberculum conoideum 7,иықтық осінділік буындық бет-facies articularis acromialis 8,трапециятәрізді сызық-linea trapezoidea

9. Жауырынның құрылысы.

Жауырын-scapulae

1,иықтық өсінді-acromion 2,иықтық осіндінің буындық беті-facies articularis acromialis 3,құстұмсықтәрізді өсінді-processus coracoideus 4,жауырын тілігі-incisura scapulae 5,жоғарғы жиек-margo superior 6, жоғарғы бұрыш-angulus superior 7,жауырын астылық шұңқыр-fossa subscapularis 8,медиалдық жиек- margo medialis 9, қабырғалық бет-facies costalis 10,төменгі бұрыш-angulus inferior 11,латералдық жиек-margo lateralis 12, буынастылық төмпешік-tuberculum infraglenoidale 13,латералдық бұрыш-angulus lateralis 14,буындық ойыс-cavitas glenoidale 15, жауырын мойны-collum scapulae 16, кылканүстілік шұнкыр-fossa supraspinata 17, қылқан-spina scapulae 18, кылканастылык шұңқыр-fossa infraspinata

10. Бос қол сүйектерінің құрылысы

11. Тоқпан жіліктің құрылыс

Тоқпан жілік- humerus

1. Тоқпан жіліктің денесі – corpus humerı

2. Алдыңғы медиалді беті – facies medialis

3. Қоректендіруші қантамырлардың тесігі – foramen nutricium

4. Тоқпан жіліктің басы – caput humeri

5. Анатомиялық мойын – collum anatomicum

6. Кіші төмпешік-tuberculum minus

7. Хирургиялық мойын- collum chirgicum

8. Кіші төмпешіктің қыры- crista tuberculi minoris

9. Медиалдық жиек-margo medialis

10. Тәждік шұңқыр-fossa coronoidea

11. Медиалдық айдаршықүсті-epicondylus medialis

12. Тоқпан жіліктің шығыршығы- trochlea humeri

13. Тоқпан жілік айдаршығының басы-capitulum humeri

14. Латеральдық айдаршық үсті- epicondylus lateralis

15. Қар жіліктік шұңқыр- fossa radialis

16. Латеральдықжиек- margo lateralis

17. Алдыңғылатеральдыбет- facies anterior lateralis

18. Дельтатәріздібұдырмақ- tuberositas deltoidea

19. Үлкентөмпешіктіңқыры- crista tuberculi majoris

20. Үлкентөмпешік-tuberculum majus

21. Қаржіліктікжүйкеніңжүлгесі- sulcus nervi radialis

22. Шынтақтықөсіндініңщұңқыры- fossa olecrani

23. Артқыбет- facies posterior

24. Тоқпан жіліктің шығыршығы- trochlea humeri

25. Шынтақ жүйкенің жүлгесі- sulcus nervi ulnaris

12. Шынтақ жіліктің құрылысы

Шынтақ жілік-ulna:

1. Шынтақтық өсінді-olecranon

2. Тәждік өсінді-processus coronoideus

3. Шынтақ жіліктің бұдырмағы-tuberositas ulnae

4. Алдыңғы жиек-margo anterior

5. Алдыңғы бет-facies anterior

6. Бізтәрізді өсінді-processus styloideus

7. Шынтақ жіліктің басы-caput ulnae

8. Сүйек аралық жиек- margo interosseus

9. Шынтақтық тілік-insisura ulnaris

10. Қар жіліктік тілік- insisura radialis

11. Артқы бет- facies posterior

12. Артқы жиек- margo posterior

13. Кәрі жіліктің құрылысы

Қаржілік-radius

1. Буындықайналма-circumferentia articularis

2. Қаржіліктіңбасы-caput radii

3. Қаржіліктіңмойыны- colum radii

4. Қаржіліктіңбұдырмағы-tuberositas radii

5. Сүйекаралықжийек-margo interosseus

6. Алдыңғыбет-facies anterior

7. Бізтәріздіөсінді-processus styloideus

8. Алдыңғы жиек- margo anterior

9. Қоректік тесік- foramen nutricium

14. Қол басы сүйектерінің құрылысы

Қол бас сүйектері- ossa manus

1. Бунақтың денесі-corpus phalangis

2. Бунақтың негізі-basis phalangis

3. Бунақтың басы-caput phalangis

4. Дән тәрізді сүйектер- ossa sesamoidea

5. Бас-caput

6. Алақандық 1 сүйек-os metacarpale 1

7. Дене-corpus

8. Негіз-basis

9. Трапеция тәрізді сүйек-os trapezoideum

10. Трапециялық сүйек-os trapezium

11. Қайык тәрізді сүйек-os scaphoideum

12. Басты сүйек-os capitatum

13. Жартыайтәрізді сүйек- os lunatum

14. Үшқырлы сүйек-os triquetrum

15. Бұршақ тәрізді сүйек-os pisiforme

16. Ілмек тәрізді сүйек-os hamatum

17. Проксималдық бунақ- phalanx proximalis

18. Ортаңғы бунақ-phalax media

19. Дисталдық бунақ-phalanx distalis

20. Дисталды бунақтың бұдырмағы- tuberositas phalangis distalis

21. Алақандық 5 сүйек- os metacarpale 5

22. Бізтәрізді өсінді- processus styloideus

15. Жамбас белдеуі сүйектерінің құрылысы

Жамбас сүйек,os coxae,жалпақ сүйектерге жатады да,қозғалыс,тірек қызметтерін атқарады.Жамбас сүйегі 3 сүйектен құралады:мықын-os ilium,қасаға-os pubis,шонданай-os ischii.Бұл сұйектер салмақ ең көп түсетін аумақта,атап айтқанда ұршық буынынын шұнқыршығы болып табылатын ұршық ойысында бітісіп өседі осы жерді ұршық тілігі acetabulum бұл жерге ортан жілік-оs femoris келіп бекиді.

16. Сан сүйегінің құрылысы

Ортан жілік-os femoris қуысты сүйектердің ең ірісі.Ортан жіліктін проксимальді шетінде дөнгелек буын басы-caput femoris осы бастын ортасында бұдырлы шұнқырлы-fovea capitis болады.Бастын астынғы жағында colum femoris мойынның ортан жіліктің денесіне ауысатын жерінде ұршық деп аталатын екі сүейекті төмпешік шығып тұрады.Үлкен ұршық, Trochanter major кіші ұршық Trochanter minor екі ұршықтың арасынан қиғаш өтетін қыр- Crista interoshanterika болады.Оның артқы жағында екі labium lateriale және labium mediale ернінен тұратын сан бұлшықеттері бекитін із,linae aspera орналасады.Оран жіліктің төменгі жуандау шеті екі дөңгелек артқа қайырылған айдаршық condulus medialis condulus lateriales.

17. Асықты жілік құрылысы

Асықты жілік Tibia.Оның проксимальды шеті екі айдаршық condulus medialis,condulus laterialis. Екі айдаршық бір-бірімен eminentia intercondularis қырымен бөлінеді.Асықты жіліктің денесі 3 қырлы пішінді,оның 3жиегі бар.Алдыңғы margo anterior,margo medialis,margo interossae.3 жиектің арасында 3 бет болады,Faces posterior, Faces medialis, Faces laterialis.Медиальді толарсақтың латериальді жағында faces articularis mallokoli жалғасады.

18. Шыбық сүйегінің құрылысы

Шыбық-Fibula.Шеттері жуандаған жұқа әрі ұзын сүйек.Проксимальді болігі буындық беті –Faces articularis capites fibulae, кіші басы caput fibulae түзеді.Осы бастың ұшы apex capites fibulae шығып турады

19. Тізе асты сүйегінің құрылысы

Тізе тобығы-Potella.Оның негізі,Basis patellae.Жоғарғы кең шеті және төменгі қылқанды ұшы, Apex patellae.Артқы бетінде тегіс буындық беті, Faces articuliares жатады.Ол арқылы тізе тобығы ортан жіліктің Faces patellaris ке жанасып тұрады.

20. Табан сүйектерінің құрылысы.

Табан сүйектері OSSA METATARSALIA сыртқы пішіні түтік тәрізді.Бұл сүйектер, тілерсек сүйектерммен бақай сүйектерінің арасында жатады. Бұл сүйектер проксималді және дисталді эпифизден тұрады.Проксималді эпифизінде негізі,BASIS, орналасса, дисталді ұшында табан сүйектердің басы, CAPUT OSSIS METATARSALIS, орналасқан.

1. Табан сүйектерінің денесі, CORPUS METATARSALE

2. Табан сүйектерінің негізі, BASIS OSSIS METATARSALIS

3. Дисталдық ұшы, табан сүйектерінің басы, CAPUT OSSIS METATARSALIS

21. Бассүйек құрылысы

Бас сүйек,CRANIUM, бір-бірімен өзара шеміршектік, сүйектік ткандармен және жіктер арқылы берік байланысқан сүйектік құрамалардан тұрады.

Негізгі қызметі мидың қорабын, беттің әлпетін құрап қана қоймай, асқорыту және тыныс алу жүйесінің бастапқы бөлігін , көздің шарасын мұрын қуысын және есту жүйесінің қабырғаларын құрайтын өте күрделі мүше.

Бас сүйек орналасуына және қызметіне қарай екі топ сүйектерден тұрады: Ми сауыты және Бет сүйектерден тұрады.

Ми сауытының сүйектері – CAVITAS CRANI деп аталады. Бұл топ сүйектерге: Шүйде сүйегі(OS OCCIPITALIE) , Маңдай сүйегі(OS FRONTALE) , Төбе сүйек(OS PARIETALE) , Сынатәрізді сүйек(OS SPHEOIDALE) , Самай сүйек(OS TEMPORALE) , Торлы сүйек(OS ETHMOIDALE) ,

Бет сүйектер – OSSA FACIEI деп аталады. Бұл топ сүйектерге : Төменгі мұрын қалқаны(CONCHA NASALIS), Мұрын сүйегі(OS NASALIS), Көз жас сүйегі (OS LACRIMALE), Жоғарғы жақ сүйек (OS MAXILA), Таңдай сүйек ( OS PALATINUM), Бет сүйек ( OS ZYGOMATICUM), Төменгі жақ сүйегі (OS MANDIBULAE ), Тіласты сүйегі (OS HYOIDEUM)

22. Бассүйектің бет бөлігінің құрылысы

Бет сүйектер – OSSA FACIEI деп аталады. Атқаратын қызметіне пішінін, әлпетін қарай және беттің сыртқы құрағандықтан бет сүйектер деп аталады. Бассүйектің бет бөлігіне мына сүйектер жатады:

Бет сүйектер – OSSA FACIEI деп аталады. Бұл топ сүйектерге: Төменгі мұрын қалқаны(CONCHA NASALIS), Мұрын сүйегі(OS NASALIS), Көз жас сүйегі (OS LACRIMALE), Жоғарғы жақ сүйек (OS MAXILA), Таңдай сүйек ( OS PALATINUM), Бет сүйек ( OS ZYGOMATICUM), Төменгі жақ сүйегі (OS MANDIBULAE ), Тіласты сүйегі (OS HYOIDEUM)

23. Бассүйек қосылыстары:құрылысы және қызметі

Бассүйек сүйектері арасындағы қосылыстар негізінен синдесмоздар болып табылады: еремек адамдар бас сүйегінде жіктер және жаңа туған нәрестелердің ми сауытындағы сүйек аралық жарғақтар, бұл бас сүйек күмбезінің дәнекер тін негізінде дамуын көрсетеді және оның қорғаныстық қызметінің басым болуымен байланысты. Бассүйек күмбезі сүйектерінің барлығы дерлік тісті жіктердің, SUTURA SERRATA, көмегімен байланысып қосылады.Самай сүйектің қабыршағы , SUTURA SQUAMOSA арқылы қосылады. Бет сүйектері бір-біріне тегіс жіктермен SUTURA PLANA мен жанасады.

24. Шүйде сүегі:құрылысы, қызметі.

Шүйде сүйегі – OS OCCIPITALE ол ми сауытты сүйегінің артқы қапталында орналасқан. Сыртқы беті дөңестеу, ішкі беті ойыстау келген тақ сүйек . Шүйде сүйегінің төменгі, артқы жағында ми сауытын омыртқа өзегімен жалғастырушы үлкен шүйде тесік FORAMEN MAGNUM, бүйір қапталында SULCUS SINUS SIGOIDEUS орналасқан. Шүде сүйегі дамуына байланысты төрт бөліктен тұрады:

1.Негіздік бөлік- PARS BASILARIS

2.Латериалды бөлік – PARS LATERALES

3.Қабыршақтық бөлігі- PARS SQUAMA

4.Үлкен шүде тесігі – FORAMEN MAGNUM

26.Маңдай және төбе сүйектері :құрылысы, қызметі.

Маңдай сүйек-os frontale бас сүйек күмбезің түзүге катысады.Маңдай сүйегі 4 бөліктен тұрады: 1)маңдай қабыршағы-squama frontalis кез келген жабын сүйек сияқты табақша тәрізді сырт жағынан дөңес,іш жағынан ойыс.2-3) Көз бөліктері-Partes orbitales.Төменгі ойыс бетімен- көз ұясына, жоғары бетімен бас сүйек қуысына қараған,ал артқы жиегімен сына тәрізді сүйекпен байланысқан,горизантальды орналасқан екі табақша.Жоғарғы ми бетінде мидың іздері –impressiones digitatae орналасады.4)Кеңсірік бөлігі-Pars nasalis.Орта сызық байымен тор ойықтың алдынғы бөлігін алып жатады:Бұл жерде кеңсірік қалқасының түзілуіне қатысатын сүйір өсіндімен-spina nasalis,аяқталатын қырқашық байқалады.Екі маңдай 1 төбені құрайды.

27. Самай сүйегі:құрылысы, қызметі.

Самай сүйегі- os temporal жұып сүйек.Құрылысы күрделі өйткені қанқаның барлық 3 қызметін атқарады әрі бас сүйектің бүйір қабырғасымен негізінің бір бөлігін ғана құрап қоймайды,сонымен бірге онда есіту және тепе-теңдік мүшелері орналасады.Ол кейбір жануарларда жеке болатын бірнеше сүйектердің қосылып тұтасу өнімі болып табылады да, сондықтан 3 бөліктен тұрады; Қабыршақты бөлік –pars squamosa,дабыл бөлігі-pars tympanica,тасты бөлік-pars petrosa

27. Сынатәрізді сүйек :құрылысы, қызметі.

Сынатәрізді сүйек-os sphenoidale.ұшып бара жатқан көбелекке ұқсайды,оның аты да осыған байланысты алынған,қанат тәрізді өсінділер.Сынатәрізді сүйек жануарларда жеке болатын бірнеше сүйектердің қосылып тұтасу өнімі болып табылады,сондықтан одан бірнеше жұп және тақ сүйектену нүктелері дамыйды, олар баланың туу кезінде үш бөлік түзеді де, ал бір жасқа толғанда бірігіп тұтасып бір сүйекке айналады.Бұл сүйектің мынандай бөліктері болады:1.дене corpus 2.Үлкен қанаттар-alae majors 3.кіші қанат-alae minores 4. Қанаттәрізді өсінділер- processus pterygoideus.

27. Бастың бет бөлігінің сүйектері:құрылысы, қызметі

Бет сүйектері –fossa faciei.сезім мүшелері,асқорыту,тыныс алу жүйелері орналасу үшін сүйекті орын жайлар түзеді,олардың құрылысы осыған байланысты.Жоғарғы жақ сүйек-maxilla,құрылысы күрделі жұп сүйек.Оның құрылысының күрделі болуы атқаратын қызметінің алуан тірлігіне байланысты:сезім мүшелеріне арналған қуыстар- көз уясы мен кеңсірік, кеңсірікпен ауыз арасында қалқа түзуге, сондай-ақ шайнау апаратының жұмысына қатысады.Денеде corpus maxillae,улкен ауалы қуыс, sinus maxillaris бар,ол кең тесігі,hiatus maxillaries, арқылы кеңсірікке ашылады.Дененің 4 бөлігін ажыратады.Жоғарғы жақ сүйек денемен 4 өсіндіден тұрады;маңдай өсінді-processus frontalis,ұяшықты өсінді- processus alveolaris,Таңдай өсінді- processus platinum,бетсүйек өсінді- processus zygomaticus.

27. Шықшыт буыны :құрылысының ерекшеліктері,байламдары, қанмен қамтамасыз етілуі, қызметі.

Шықшыт буыны :құрылысының ерекшеліктері,байламдары, қанмен қамтамасыз етілуі, қызметі.

Шықшыт буынын-articulatio temporomandibuliaris.Самай сүйегінің fossa mandibularis және caput mandibulae түзеді.Буын қапшығы fossa mandibularis жиегімен fissure petrotipanika ға дейін tuberculum articularie ні қаусырып бекиді ал төменгі жағында collum mandibula ны қамтыйды 3 ligamentum байламы бар.

27. Иық буыны:құрылыс ерекшеліктері, байламдары, қанмен қамтамасыз етілуі, қызметі.

Иық буыны articulatio humeri. Буынның буын басы тоқпан жіліктің басынан caput humeri тұрады. Буын ойысы жауырынның буындық ойысынан cavitas glenoidalis тұрады. Буын ойысы буын еріндері labium glenoidalis арқылы толтырылған.

Иық буыны тоқпан жілікті, ол арқылы бүкіл қолдың еркін бөлігін иық белдеуімен, атап айтқанда, жауырынмен байланыстырады. Буын түзуге қатысатын тоқпан жіліктің басы шартәрізді. Онымен буындасатын жауырынның буындық ойығы көлемін ұлғайтып, сонымен бірге жілік басы қозғалған кездегі соққылар мен шайқалыстарды жұмсаттатын шеміршекті буын ернуі жатады. Иық буынынң қапшығы жауырында буын ойығының сүйекті жиегіне бекіп, әрі иық басын қаусырап, анатомиялық мойында аяқталады. Иық буынының қосалқы байламы ретінде құстұисықты өсінді негізінен шығатын және буын қапшығына қосылып-өрілетін тығыздау талшықтар шоғыры болады. Жалпы алғанда иық буынында нағыз байламдар жоқ, ол иық белдеуі бұлшықеттерімен бекиді. Бұл жағдай бір жағынан дұрыс сияқты, өйткені еңбек ету мүшесі ретіндегі қолдың қызметі үшін қажет иық белдеуінің кең қозғалыс-қимыл жасуына себебін тигізеді. Екінші жағынан, иық буынындағы әлсіз беку, онда буын ьайып кетуінің көп болуына себеп болады.

Буын қапшығын ішінен астарлайтын синовиалды қабық буынан тыс екі томпақ түзіледі.Иық буыны нағыз көпбілікті шартәрізді буындасу ретінде аса қозғалмалы. Қимыл 3 негізгі білік айналасында дасалады: фронталды, сагитталды және вертикалды. Фронталды білікті айнала қол бүгіп, жазылады. Сагитталды білікті айнала қол әкеліп, әкелінеді. Вертикалды білік айналаснда қол сыртқа және ішке қарай айналады.