Физиотерапиляқ ем

(УЖЭТ, электрофорез, ультрадыбыс, магнитотерапия, лазертерапия)

Гидрокортизон

Суксинаты 0,25% ерітінді электроф-орез ретінде қолданылады

Жедел одонтогенді гаймориттің аяқталуы және асқынулары:

науқастың дерттен айығуы;

созылмалы ағымына ауысуы;

жоғарғы жақсүйектің периоститі;

көзұя абсцесі мен флегмонасы;

беттің, көзұя көктамырлары мен бассүйек іші қойнауларының тромбо-флебиті;

ми абсцесі;

менингит, сепсис;

Асқынуларының алдын-алу мақсат-ымен «себепші» тіс және жедел гаймо-рит уақытылы емделуі тиіс.

XIII.2. Созылмалы одонтогенді гай-морит

(Haigmoritis odontogenica сhronica).

Созылмалы одонтогенді гайморит жо-ғарғы тіс түбірлерінің инфекциял-ық ошақтарынан дамиды.

Клиникасы. Созылмалы гайморит кейде жедел гайморит толық жазылма-ғанда немесе созылмалы периодонтит-тің асқынуынан дамуы мүмкін. Әйтсе де, созылмалы гайморит жедел сатыс-ыз да жиі дамитынын білген жөн. Кей жағдайларда қабыну процесі латентті (ағымы жасырынды, клиникалық белг-ілері көмескіленген) ағымда, клиника-лық белгілері айқынсыз өтуінде, науқ-астың айтарлықтай шағымдары болма-йды.

Әдетте, науқас басының бір жақ бө-лімі ауруына, мұрны бітелуіне, иіс сез-інуінің нашарлауына немесе мұрынн-ан жағымсыз иіс шығып тұруына, бір жақ бөлігінен әлсін-әлісін ірің бөлінуі-не шағымданады.

Ауруы анамнезінен «себепші» тіс бұрын емделгендігін немесе жұлынға-нын анықтап білуге болады. Созылма-лы гайморитте науқастың жалпы жағ-дайы айтарлықтай өзгермейді.

Науқастың бет пішіні өзгерісіз, сим-метриялы, мұрнының бір жақ бөлігін-ен үнемі ірің бөлінуіне байланысты, кіреберісінің терісі дымқылданып, қы-зарады (мацерацияланады); кейде мұр-ын қуысы ішінің шырышты қабығы қызарып, домбығады; риногенді гайм-оритпен салыстырғанда, одонтогенді гайморитте мұрынның шырышты қаб-ығы едәуір патологиялық өзгеріске ен-бейді, сондықтан мұрынның ортаңғы жолынан ашылатын табиғи тесіктен (ostium maxillarae) жалқық кедергісіз шығуы мүмкін (А.М. Солнцев, 1969).

Рентген көрінісінен, ауырған жағы-ның гаймор қойнауы, сау жағымен са-лыстырғанда, біркелкі бұлынғырлан-ып тұрады. (142 сурет). ірің жинақталса, оның деңгейі анықта-луы мүмкін. Гаймор қойнауында пол-иптер болса, контрастылы зат енгізіп, рентген суретінен жекеленген, өлшемі әркелкі, қабырғаларына таяу орналас-қан патологиялық түзілістерді көруге болады. Патологиялық анатомиясы. Патоморфологиялық сипаты созылма-лы гаймориттің түріне байланысты. Патоморфологиялық тұрғыдан созыл-малы гайморит келесі түрлерге бөлі-неді: катаральді, іріңді, полипозды. Осыған байланысты, гаймор қойнау-ының шырышты қабығынан созылма-лы катаральді, созылмалы іріңді нем-есе полипозды гиперпластикалық бұз-

142 сурет. Сол жақ гаймор қойнауының қабы-ну процесінен бұлыңғырланып көрінуі

ылыстарды көруге болады; қабыну процесінен жыпылықтағыш эпителий-дің өлеттенуі және оның жалпақ көп-қатарлы эпителиге метаплазиялануы анықталады. В.Е. Шегельский (1979), патанатомиялық тұрғыдан созылмалы гайморитті катаральды, экссудативті және пролиферативті, ал Тимофеев полипозды және полипозды емес түр-лерін ажыратады. Гаймориттің поли-позды түрінде шырышты қабықтың бетінен әйнек тәрізді, жуан аяқшалы, сұр-көкшіл түсті түзілістерді көруге болады. Оны алып тастағанда, ішінен сірлі сүйықтық бөлінеді.

А.М. Солонцевтің (1969) мәліметте-рі бойынша, одонтогенді созылмалы гайморитпен сырқатанған науқастард-ың ¹/₃ бөлігінде қабыну процесі қойна-удың шырышты қабығының жекелен-ген орындарында, негізінен алдыңғы және төменгі қабырғаларында өтетін, «себепші» тістің немесе остеомиелит процесі тұсының сүйек табақшасы за-қымданады.

Ван Гуан-Хэ (1958) мәліметтері бо-йынша, гаймор қойнауының шырыш-ты қабығында полиптер, қабыну проц-

есі ұзақ уақытқа созылып өтуінде қал-ыптасады және сүйекте, әсіресе қойна-удың алдыңғы қабырғасында едәуір патологиялық бұзылыстар тудырады. Сүйек тіні сорылуымен қоса, оның жа-ңадан қалыптасу процесі бірлесіп жүр-еді. Риногенді гайморитте мұндай про-цестер жүрмейтіні анықталған.

Ажыратпалы диагнозы. Созылма-лы одонтогенді гайморитті соған ұқсас аурулардан ажырату қажет: тіс түбірл-ерінің және ретенциялық ұралардың гаймор қойнауына өсуінен, созылмалы риногенді және аллергиялық гаймори-ттер, жоғарғы жақсүйектің қатерсіз және қатерлі ісіктері.

Тіс түбір маңының ұрасы гаймор қойнауы ішіне өсуінде, оның қабырға-сы едәуір деформацияланады. Кейін олар жұқарып, сорылады. Дюпетрен симптомы (пергамент қағазының сық-ыры) және іркілу (флюктуация) белгі пайда болады. Жиі қойнаудың алдын-ғы-сыртқы және төменгі қабырғалары зақымданады. Жоғарғы жақсүйектің алдынғы тістерінің гранулематозды периодонтитінен дамыған тіс түбір ма-ңының ұрасы мұрын қуысы ішіне өсе-ді. Мұндайда төменгі мұрын жолы то-мпайып тұрады (Гербер симптомы). Ұра гаймор қойнауының төменгі бөлі-міне қарай өсуінде, альвеолалық өсін-ді деформацияланады, ал ортаңғы бөл-іміне – сүйір тістік ойығы томпайып, деформацияланады. Жоғарғы жақсүй-ектің ұрасына диагноз қою үшін пунк-ция жасалуы тиіс. Әдетте, сорып алы-нған сұйықтық сары түсті, бетінде жы-лтыраған майлы түйіршіктер (холест-ерин) қалқып жүреді.

Гаймор қойнауына өсетін ұралар шынайы (ретенциялық) және жалған (лимфангиэктатикті) түрлеріне бөліне-ді. Ретенциялық ұралар гаймор қойна-уының шырышты қабығының түтікті-альвеолалық бездерінің түтіктері біте-луінен дамиды. Лимфангиэктатикті ұралардың өсуі тінішілік домбығуым-ен байланысты (аллергиялық жағдай-ында). Мұнда шырышты қабықтың лимфа тамырлары қабырғаларының керілуінен ұра тәрізді түзілістер қалы-птасады. Өлшемі едауір ұралар науқа-стың тыныс алуына кедергі тыдырып, жоғарғы жақсүйегінде ауырсыну сезі-мін тудырады, оны негізінен науқас басын төмен еңкейткенде сезінеді. Ос-ындай ұралар кездейсоқта, өздігінен жарылуында, бір жақ мұрын жолынан жалқықты сұйықтық бөлінеді. Осыла-йша жылына 1-2 рет қайталанып тұр-уы мүмкін. Гаймор қойнауы ұралары-нның диагностикасын екі тұстан (мұр-ын-иек бағыттағы және жанынан) жас-алған рентгенологиялық зерттеулерін-де жасау нақтылауға болады.

Созылмалы одонтогенді гайморитті гаймор қойнауының шырышты қабығ-ының созылмалы аллергиялық қабын-уынан ажырату қажет.

Аллергиялық гайморит одонтоген-ді гайморит пен салыстырғанда, бірін-шіден, оның жедел немесе созылмалы периодонтиттермен байланысы жоқт-ығы, екіншіден, ол ұзаққа созылатын, жиі өршіп және баслып түратындығы (мезгілдік сипаты бар), сонымен қоса мұрын айналасының басқа қойнаула-ры да қабыну процесімен зақымдануы, мұрын жолдарынан көп сұйықтық бө-лінуі ескерілуі тиіс. Қантамыр тарылт-қыш дәрі-дәрмектер аса тиімді нәтиже бермейді.

Ғылыми әдебиеттерде мұрынның аллергиялық аурулары жөнінде көп жарияланған. Клиникалық тәжірибеде созылмалы аллергиялық гайморит 70% жағдайда кездесетіні мәлім, оның дамуында ағзаның сенсибилизацияла-нуы басты орын алады. Созылмалы аллергиялық гайморитпен ауыратын науқастардың анамнезінен аллергиял-ық теміреткі (экзема) немесе нейроде-рматиттер, аллергиялық конъюктивит, Квинке ісігі, жалқықтық диатез, кейб-ір дәрі-дәрмектерге немесе тағамдарға реакциялар болуы және туысқандары-ның анамнезінен де аллергиялық ауру-лар анықталған.

Негізгі айырмашылықтары:

• әдетте, аллергиялық гайморит екі жақтылы;

• аллергиялық гайморитте, одонт-огенді гаймориттегідей, «себепші» тіс-термен байланысы болмау;

• науқастың ауру анамнезінен жә-не клиникалық белгілерінен аллергия-лық гайморитті сипаттайтын мәлімет-тер анықталуы:

• аллергиялық гайморит ұзақ уақ-ытқа созылатын сырқат;

• жыл мезгіліне байланысты өрш-іп, кері дамитын (ремиссия) процесс;

• аллергиялық қабыну процесі га-ймор және басқа да мұрынға таяю қой- науларының шырышты қабығында бір

лесіп өтуі;

• мұрыннан ашық түсті, созылғ-ыш сұйықтық бөліну;

• мұрынның шырышты қабығы солғынданып, көкшіл түстенеуі;

• мұрын қуысынан полиптер аны-қталуы;

• мұрынға қантамыр тарылтқыш дәрі-дәрмектер тамызғанда нәтиже болмауы;

Е.Д. Лисициннің (1964) мәліметтері бойынша, аллергиялық гайморитте мұрыннан бөлінетін сұйықтықтың құ-рамында эозинофильдер саны көп бол-уы және бактериялық аллергендерге оң мәнді реакция (әсіресе жоғарғы жа-қсүйек қойнауының шырышты қабы-ғы полиппен зақымданса және этмоид-ит дамыса) беруі, аллергиялық гаймо-ритке тән белгі.