XIII тарау
ЖОҒАРҒЫ ЖАҚСҮЙЕК ҚОЙНАУЫНЫҢ
ҚАБЫНУЫ (ГАЙМОРИТ)
Гайморит (жоғарғы жақсүйек қой-науының қабынуы) жоғарғы жақсүйек қойнауының шырышты қабығының қабынуы, бет-жақсүйек хирургиясын-да және оториноларингологиялық тә-жірибесінде жиі кездесетін аурулард-ың бірі.
Мұрын қуысының екі жағында гайм-ор қойнаулары орналасады. Аталмыш қойнауларға ауа өтіп, табиғи тесіктер арқылы мұрын қуысымен қатынасып жатады. Осы қатынас арқылы қойнау-ға ауамен бірге, әрине инфекциялық ауруларын тудыратын микробтар да енеді.
Гаймор қойнауын (antrum Highmore, sinus maxillaries) алғашқы рет ағылш-ын дәрігері Гаймор 1651 жылы анато-миялық құрылысына зерттеулер жүрг-ізіп, жазғандығы мәлім. Корнинг және т.б. авторлар, гаймор қойнауының тү-бін бастың орта деңгейіне қараған төр-тбұрышты пирамидаға ұқсастырады. Гаймор қойнауы өте күрделі құрылым, анатомиялық құрылысы жағынан да ерекшелі, жандарында жатқан тіндер-мен тығыз байланыста болуы (131,132 суреттер), оның патологиялық процес-терімен зақымдануында әркелкі клин-икалық белгілерімен сипатталуына се-бебін тигізеді.
Жоғарғы қабырғысы, әсіресе, оның артқы бөлімі өте жұқа. Кейде көзұя ас-
ты өзегінің астынғы қабырғасы 2–4мм шамасында тіптен сүйек қабырғысыз болуы мүмкін. Көзұя астының қанта-мыр жүйке шоғыры жоғарғы жақсүйек
131 сурет. 1 - негізгі сүйектің үлкен қанаты: 2 – маңдай сүсектің көзұялық беті; 3 - 4 - көздік те-сік; 5 – үлк-ен қанаттың көзұялық беті; 6 – бетсү-йектің көзұялық беті; 7 – бетсүйектің доғасы; 8 – көзұяасты саңлауы; 9 –10–11 – емізік өсіндісі; 12 – 13 – 14 – жоғарғы жақсүйектің таңдай өсіндісі; 15 – таңдай сүйектің тік өсіндісі; 16 – үшінші үл-кен тіс; 17 – жоғарғы жақсүйектің альвеолалық өсіндісі; 18 – 19 - гаймор қойнауы; 20 –таңдай сүсектің жазықтық бөлімі; 21 – торша сүйектің перпендикулярлы табақшасы; 22 – көзұясының астынғы саңлауы; 23 – таңдай сүсектің көзұялық өсіндісі; 24 – негізгі-бетсүйектік саңлау; 25 – көз-ұясының астынғы саңлауы; 26 – негізгі маңдай сүйектерінің жігі; 27 – 28 – 29 – маңдай қойнауы-ның артқы бөлімі; 30 – түркі ершігінің қыры; 31 – 32 –самай сызығы; 33 – 34 –маңдай сүйегі; 35 - 36 –сагиттальды саңлау; 37 –қарақұс қабыршағы.
132 сурет. Гаймор қойнауының жеке көрнісі (ішкі жанынан)
қойнауына таяу жатуы, гайморитте ау-рсыну сезімі көзге берілуіне себеп бо-лады.
Төменгі қабырғасы гаймор қойнауд-ың түбін құрайды. Зерттеулер нәтиже-сінен белгілі болғандай, гаймор қойна-уының түбі 42,8% жағдайда мұрынн-ың төменгі өтісінің астында (кейде 11мм дейін), 17,9% жағдайда одан жоғары, ал 39,3% жағдайында - бір де-ңгейде жатады. Кейде қойнаудың түбі альвеолалық өсіндінің тереңдігіне кір-іп жатуынан, қосымша қойнау (sinus alveolaris) құрайды. Кей жағдайларда гаймор қойнауы қатты таңдайға жалғ-асады. Қосымша осындай қуыстар жо-ғарғы жақсүйектің маңдай және бетс-үйек өсінділерінде де қалыптасуы мү-мкін.
Гаймор қойнауы түбінің қалыңдығы орта шамамен 10–12мм құрайды. Кей жағдайларда түбінің сүйектік табақш-асы болмауынан, тістердің түбір ұшта-ры гаймор қойнауының ішіне кіріп, тек шырышты қабықпен және сүйекқ-абымен ғана шектеліп тұрады.
Алдынғы қабырғасы сәл ішке қарай кіріңкі. Оның едәуір кіріңкі бөлімі сү-йір (ит) тістік ойық, fossa canina, деп аталады. Бұл ара алдыңғы қабырғасы-ның ең жұқа жері, қалыңдығы орта шамамен 0,2-0,25мм құрайды. Алдың-ғы қабырғасы ішке қарай кіріңкі болғ-ан сайын, сүйір тістік ойығы да терең-дей түсіп, гаймор қойнауының өлшем-ін кішірейтеді немесе артқа және жоғ-ары қарай ығыстырады. Гаймор қойн-аудың алдынғы қабырғасы біртіндеп бүйір қабырғасына ауысады. Көзұясы-ның төменгі қыры астында көзұя ас-ты тесігі орналасады, одан көзұя асты қантамыр-жүйке шоғыры шығады. Кө-зұя астының жүлгесі мен көзұя асты өзегінен өтетін көзұяасты жүйкесі жоғарғы альвеолалық жүйке тармақта-рын құрайды, оның өзі жоғарғы жақс-үйектің алдыңғы қабырғасының тере-ңдігінен өтіп, жоғарғы тістерді жүйке-лендіретін алдынғы, ортаңғы және ар-тқы альвеолалық бұтақтарынан өрім құралады.
Артқы қабырғасы, әсіресе, оның жоғарғы бөлімі өте жұқа, тереңдігінен жоғарғы ұяшық жүйке тармақтары өт-еді. Гаймор қойнауың артқы қабырға-сы қанат-таңдай шұнқырына қарасты болғандықтан, гайморотомия операц-ия кезінде өте сақтықты қажет, себебі қатты күштен сүйек қабырғасы жарақ-аттанып, қанат-таңдай шұңқырынан өтетін қан тамырлары мен жүйке тар-мақтары зақымдануы мүмкін.
Медиальді (ішкі) қабырғасы мұрын қуысы мен гаймор қойнауын шектеп тұрады. Табақшаның төменгі тұсының орта шамасы өте жұқа, ал оның ең қа-лың жері алдынғы-төменгі бұрышы. Мұндай анатомиялық ерекшеліктері қойнауға пункция немесе мұрын қуыс-ына жасанды өтіс жасалуында ескеріл-уі тиіс. Мұрын қуысы жағынан қойна-удың медиальді қабырғасына төменгі мұрын қалқаны бекиді, ол мұрын қуы-сын жоғарғы-артқы және төменгі-алд-ыңғы бөлімдерін құрайды. Жоғарғы-артқы бөлімі ортаңғы мұрын жолына сәйкес.Төменгі мұрын қалқанының бі-ршама бөлімі мұрын қуысы мен гайм-ор қойнауының шырышты қабықтары бірігетін жерінен құралған. Медиальді қабырғасының төменгі-алдыңғы бөлі-мі мұрынның төменгі жолына сәйкес.
Медиальді қабырғасының алдыңғы-жоғарғы бұрышындағы ортаңғы мұр-ын қалқаны астында мұрын қуысына тесік (ostium maxillare) ашылады. Осы-ндай қосымша тесік (ostium maxillare accesorium) 10% жағдайда кездесуі мүмкін. Аталмыш оstium maxillare тес-іктің ортаңғы мұрын қалқаны астында орналасуы, адам тік тұрғанда гаймор қойнауынан жалқық шығып тұруына, әрине өте ыңғайсыз. Жалқық гаймор қойнауынан тек іші толғанда ғана мұрынға ағып шығады. Қосымша осы-ндайда тесіктердің болуы, әрине қойн-аудан жалқықтың мұрынға шығып тұ-руын едәуір жеңілдетеді.
Гаймор қойнауы көпқабатты жып-ылықтағыш эиптелиймен астарланған. Эпителийдің кірпіктері жыпылықтап тұруын байқағаны шырышты қабық-тың сөлін қойнаудан шығару қызмет-ін атқарады. Механикалық, физикал-ық, химиялық және биологиялық фак-
торлардың әсерінен жыпылықтағыш эпителийдің атқаратын қызметі бұзыл-уында, эпителийдің кірпіктері зақымд-анады; олар тек жергілікті жағдай тір-шілігі жайлы болғанда ғана қалпына келеді (В.Т.Пальчун және т.б., 1982).
Эмбриогенездің 10 аптасынан баст-ап адам ұрығында гаймор қойнауы қа-лыптаса бастап, үшінші айда ол саңы-лауға ұқсас, ал төртінші айда дөнгелек пішінді болса, адамның жасы 15-20 то-лғанда түбегейлі қалыптасып үлгереді.
Жоғарғы жақсүйек қойнауы мұрын айналасындағы қойнаулар арасындағы ең ірісі. Оның өлшемі қабырғаларын-ың қалыңдығына байланысты, орта ес-еппен ересек адамдарда 3-30см3 (Кал-инина О.В., Paaton Y.V., 1939), ал Вор-обьевтың мәліметтері бойынша-15-40 см3 құрайды.
Жоғарғы жақсүйек қойнауының бір-неше түрі кездеседі:
• ауалы (кең, пневматикті) гаймор қойнауының өлшемі аумақты, қабырғ-алары жұқа, түбі альвеолалық өсіндіге жақын немесе кіріп орналасады, жанд-арында қосымша қойнаулар болуы мү-мкін (133 сурет);
133 сурет. Жұқа қабырғалы, ауалы (пневм-атикті) гаймор қойнауы.
• өлшемі кіші (тар, склероздылі) га-ймор қойнауының қабырғалары қал-ың, түбінің қалыңдығы 1 см, одан да қалың болуы мүмкін (134 сурет). Зерт-теушілердің басым көпшілігі, жоғарғы жақсүйек қойнауының склероздылі тү-рі жиі кездесетінін атап көрсетеді
• өлшемі әркелкілі гаймор қойнауы (135 сурет);
• қосымша қабырғалармен бөлшект-енген гаймор қойнауы (136 сурет). Жоғарғы үлкен және кіші азу тіс түбір
134 сурет. Өлшемі кіші (тар, склероз-ды) гаймор қойнауы
135 сурет. Екі жақ бөлімдерінің өлше-мдері әркелкі гаймор қойнаудың
шеңіне ұштары гаймор қойнауының түбімен тығыз топографиялық және анатомиялық байланыста болуы, қойн-аудың шырышты қабығы инфекцияла-нуын және одонтогенді гаймориттің дамуына басты себеп болады. Тіс түб-ір ұштарын шектейтін сүйек табақша-сының қалыңдығы гаймор қойнауын
136 сурет. Қосымша қабырғалармен
Бөлшектенген гаймор қойнауы
-ың құрылысына байланысты. Айтал-ық, ауалы (пневматикті) гаймор қойн-ауының түбі мұрын қуысының түбінен төмен орналасса, үлкен азу тістердің түбір ұштары гаймор қойнауының шырышты қабық астына жақын, тіпт-ен тиіп жатады (137 сурет).
137 сурет. Гаймор қойнауы: а – гаймор қойнаудың түбін және жоғарғы тіс түб-ірлерін шектеп тұратын аралық сүйек табақша; ә – жоғарғы жақсүйек қойнау-ының түбі көріп А.Г.Шаргородскийден алынған, 1985).
Жоғарғы жақсүйек қойнауының өл-шеміне қарай, оның түбі және соған таяу тіс түбір ұштарының аралығы әр-келкі алшақта оранасады. Кіші және үлкен азу тіс түбірлерінің ұштары мен гаймор қойнауы түбінің сүйектік арал-ығы қалыпты жағдайда орта шамамен 7,4мм құрайды (Иванов А.С.,1976); Кейде гаймор қойнауының шырышты қабығына тіс түбір ұштары тиіп неме-се қойнаудың ішіне кіріп тұруы да мү-мкін.
Осындай тығыз анатомиялық байла-ныс нәтижесінде, қарапайым тіс жұлу операцияның өзі қойнаудың түбі тесі-луіне себеп болуы мүкін. Гаймор қой-науының түбі төмен орналасқан сай-ын, тіс түбірлерінен инфекцияның өту қауіптілігі арта түседі, өлшемі кіші, склероздылы түрінде - инфекциялану мүмкіндігі едәуір төмен болады.
Альвеолалық өсінді мен жоғарғы жа-қсүйек қойнауы ортақ жүйке тарм-ақтарымен жүйкеленуі, қантамырлан-уы және лимфа арнасының бірлестігі, бет-жақсүйек аймақтарында дамитын инфекциялық қабыну процестерінен гаймориттің дамуына анатомиялық ықпалдылық тудырады.
Осы айтылған анатомиялық ерекше-ліктерінен тағы бір заңдылықты аңғар-уға болады: гаймор қойнауының ауа-лы түрінде гайморит тіптен жедел пер-иодонтиттен дамитын болса, склероз-дылі түрінде - тек остеомиелиттік про-цесінен және радикулярлы немесе фо-лликулярлы ұралардың іріңдеуінен да-муы мүмкін. Сондай-ақ, гаймориттің дамуы тістің периодонт тіндерінде өт-етін қабыну процесінің сипатына, да-му кезеңдері мен инфекцияның ауқы-мдылығына байланысты. Гаймор қой-науы бассүйек қаңқасының басқа қой-науларымен тығыз қатынас құруы, га-ймориттің диагностикасында ескерілуі тиіс.
Мұрын айналасындағы қойнаулард-ың (138 сурет) физиологиялық маңыз-дылығын түсіндіретін көптеген ой-пік-ірлер бар. Әйтсе де, айтылған пікірле-рдің соншама көптігі, олардың бірі де толық қанағаттанарлықтай түсінік бе-рмейтіндігін меңзейді. Бастыларына қысқаша тоқтап кетуге болады.
138 сурет. Гаймор қойнауының мұрын айнала-сындағы басқа қойнаулармен қатысы:
а – көрінісі алдынан; ә - көрінісі жанынан.
1 - жоғарғы жақсүйек (гаймор) қойнауы; 2 – ма-ңдай қойнауы; 3 - торлы лабиринтінің ұяшықт-ары; 4 – негізгі қойнау
• Гаймор қойнауы бассүйегін жеңіл-детеді делінген көзқарас. Бір жағынан, бұлай деу шындыққа жарасатын сияқ-ты: іден, іші үнемі жылы ауамен то-лы. Сөйте біріншіден - ол қуысты құр-ылым, екінштұра, гаймор қойнауы ба-ссүйегін тек 1% ғана жеңілдететін еск-ерсек, мұндай пікірдің жаны бар деп табу қиын сияқты;
• Мұрын қуыстары жылытылған жә-не ылғалданған ауа жинайтын қойнау-лар ретінде қарастырылуы. Бұл пікірд-ің кемшілік жақтары жоқ емес – гайм-ор қойнауы мен мұрын қуысын байла-ныстыратын өтіс өте тар, сол себептен мұрыннан өтетін ауа толық гамор қой-науларынан жылытылып үлгереді деу шындыққа жанаспады;
• Мұрын қойнауларын дыбыс күше-йтуші (резонатор) құрылым ретінде қарастырылуы. Мұндай көзқарасқа қа-рсы дәлел жетерлік. Л.Г. Комендатов-аның зерттеулеріне сүйенетін болсақ, белгілі әншілердің гаймор қойнаула-ры, нық өлшемі даусы жоқ адамдарм- ен салыстырғанда, кіші болуы жиі кез- деседі;
• Мұрын қойнаулары иіс сезуге аса қажетті құрылым деген пікір бар, яғни тек барлық қойнаулар бірдей қызмет атқарғанда ғана regio olfactoria бойлай ауамен жанасып, иіс қабылдау қабіле-ті қалыптасады делінген. Бұл көзқара-стың дұрыстығы күмән тудырады. Се-бебі, бұлай бола қалған жағдайда, нел-іктен жас балалар, гаймор қойнаулары жіті дамып үлгермесе де, иіс сезу қабі-леті өте жоғары болады.
Этиологиясы және патогенезі. Жік-телуі. Одонтогенді гайморит негізінен тіс периодонттар аймағында шоғырла-нған инфекциялық ошақтардан (жоға-рғы кіші және үлкен азу тістері, сирек – cүйір тістері) дамиды.
Инфекцияның қойнауға ену жолда-ры әртүрлі болуы мүмкін, сөйте тұра тістің түбір ұштары гаймор қойнауы түбінің шырышты қабығына жақын орналасуы басты рөль атқарады. Әдет-те, кіші және үлкен азу тіс түбірлерін-ің ұштары мен гаймор қойнауы түбін-ің аралығы орта шамамен 0 - 12 мм құ-райды. Осыған байланысты, көпшілік жағдайда тіс түбірлері мен гаймор қо-йнауының шырышты қабығы аралығ-ын құрайтын сүйек табақшасы өте жұ-қа, кейде оның өзі тіптен болмауы да мүмкін. Мұндай жағдайда, олардың аралығын тек шырышты қабығы ғана құрап, тістердің түбір ұштары қойнау-дың ішіне кіріп тұруы мүмкін (139 су-рет). Жоғарғы жақсүйек қойнауының шырышты қабығы көпқабатты жыпы-лықтағыш эпителийімен астарланған және мұрын қуысы шырышты қабығ-ының жалғасы болып табылады. Соғ-ан байланысты, мұрын қуысында өтет-ін қабыну процестері, әсіресе аллерги-ялық жағдайлар, гаймор қойнауына әсерін тигізбей қоймады. Қабыну про-цесінде қойнаудың жыпылықтағыш эпителиінің механикалық тазартқыш
қызметі бұзылып, шырышты қабығын-ың түзілістері кемиді, олар бара келе мүлдем жойылуынан, жергілікті жасу-шалық иммунитеті бұзылады. Осынд-ай өзгерістердің нәтижесінде, гаймор қойнауының шартты патогенді микро-бтарының белсенділігі артуынан (Ази-мов М., Худояров И., 1975), «мүлгіген күйдегі» инфекция өріс алып, өрши түседі. Бұған қоса, қойнаудың шыры-
139 сурет. Ауалы (пневматикті) гаймор қо-йнауың түбі мен жоғарғы тіс түбірлерінің аралығы
шты қабықастында борпылдақ тіндер болмауы, инфекцияның бірден сүйекқ-абы мен сүйекке, одан кері қарай - пе-риодонтқа, тіс ұлпасына тез тарайды. Созылмалы гаймориттің дамуына мик-робтардың патогенділігі, ағзаның алл-ергиялануы және реактивтілігінің төм-ендеуі, сонымен қоса, мұрын қуысын-ың архитектоникалық қрылысының ерекшеліктері оңтайлы жағдай тудыр-ады.
Гаймор қойнауының шырышты қаб-ығы мен тіс түбір аралығындағы сүйе-ктік табақша қалың болғанның өзінде, кейде гранулденуші немесе гранулем-атозды периодонтиттердің өршуінде, ол мүжіліп, біртіндеп сорылуынан, ті-стің түбір ұшында шоғырланған инфе-кция гаймор қойнауының шырышты қабығына кедергісіз өтеді (140 сурет).
Тіс түбір маңындағы ұралар және ұра-гранулемалары біртіндеп өсуінде немесе іріңдеуінде гаймор қойнауы түбінің сүйектік табақшасын зақымд-ап, инфекциялық процес дамуына бас-
140 сурет. Гранулденуші немесе грануле-матозды периодонтиттердің өршуінде тіс түбір ұшында шоғырланған инфекция гай-мор қойнауының шырышты қабық астына енеді.
тама береді. Сондай-ақ, жоғарғы жақс-үйектің альвеолалық өсіндісіне (тіс ұя-шығына) жасалатын операцияларында гаймор қойнауының қабырғалары жа-рақаттануынан, инфекцияның енуіне мүмкіндік туады.
Жоғарыда айтылғандарды қортынд-ылайтын болсақ, гаймориттің дамуын-ың басты себептері келесідей:
• жедел респираторлық аурулары;
• тұмау;
• бет сүйек қаңқасының жарақатта-ры;
• мұрын қуысының ортанғы өтісінен ашылатын тесіктің айналасындағы шырышты қабық домбығып ісінуінен (ринит), гаймор қойнауындағы бөліні-
стің әдеттегідей шығып тұруының ке-дергіленуі;
• мұрын қуысының аралық қабырға-сы қисаюы (жарақаттан);
• тіс аурулары (периодонтит, парад-онтит және т.б.);
• аллергиялық реакция.
Жедел респираторлық ауруларынан (ЖРА) дамыған риногенді гайморитте, тістің түбір аймақтарында шоғырланғ-ан созылмалы инфекцияның өршуі жә-не гаймор қойнауының шырышты қаб-ығы екінші реттілік инфекциямен зақ-ымдануы, клиникалық жағдайда жиі кездеседі. Риногенді гайморитпен ау-ырған науқастардың 62% созылмалы одонтогенді инфекциялық ошақтары болуы, осының дәлелі болса керек. Одонтогенді инфекциялық ошақтары-ның бақтериялық уыттары және тінде-рдің ыдырауынан кейінгі өнімдер гай-мор қойнауының шырышты қабығын-ың инфекциялы-аллергиялық процесін тудыратыны ескерілуі тиіс. Ағзаның осылайша сенсибилизациялануы, қаб-ыну процесінің қарқынды да, альтера-циялық түрде өтуіне ықпалын тигізбей қоймайды. Тәжрибелік тұрғыдан, гаймориттің патогенезін осылайша тү-сіну маңызы өте маңызды, себебі эти-ологиясы әркелкі гаймориттің барлығ-ында да міндетті түрде ауыз қуысын тазалықта ұстау (сауықтыру шаралары - санациялау), қабыну про-цесінің асқ-ынуларын болдырмауға және инфекц-ияның алдын алуға мүмкіндік береді.
Жіктелуі. Инфекцияның даму көзі-не, сипаты мен патогенезіне қарай гай-мориттер түрлерге бөлінеді: одонтог-енді, риногенді, гематогенді, жарақ-аттық, вазомоторлы және аллергия-лық. Гаймор қойнауының шырышты қабығының одонтогенді инфекциямен қабынуы одонтогенді гайморит (син
-усит) деп аталады.
Одонтогенді гайморит клиникалық ағымына қарай жедел, жеделдеу, соз-ылмалы және созылмалы гайморит-тің өршу түрлеріне бөлінеді. Патомо-рфологиялық тұрғыдан одонтогенді гаймориттер катаральды, іріңді, пол-ипозды, іріңді-полипозды түрлерге бөлінеді. Катаральды және іріңді гай-морит, әдетте жедел ағымда өтеді. Ал полипозды гайморит өнімді қабыну процесінің нәтижесі болып табылады. Созылмалы гайморит өршуінде, жедел ағымды сипатта өтеді.
И.Г.Лукомский одонтогенді гаймор-иттерді патогенезіне қарай екі түрге бөледі: одонтогенді токсикалық (кат-аральді) және одонтогенді инфек-ция-лық.
Одонтогенді токсикалық гаймор-ит микробтардың гаймор қойнауына енуінен емес, альвеолалық өсіндідегі немесе периодонттағы инфекциялық процестердің уыттарына қойнаудың шырышты қабығында жүретін реакти-вті қабынуы болып табылады. Бұл ше-ктелген (перифокальды) катаральды қабыну процесі болғандықтан, дәрі-дәрмекті (жалпы және жергілікті) емн-ен тез жазылады. Клиикалық тәжрибе бақылауларына сүйенетін болсақ, ток-сикалық гайморитті диагностикалау тіптен мүмкін емес, себебі оның нақт-ылы белгілері жоктың қасы. Сол себе-птен де, одонтогенді токсикалық гайм-оритті нозологиялық дерт ретінде же-ке бөлу, дұрыстыққа жанаспайтын си-яқты. Неде болса, біздің бақылауымы-зда токсиклық гайморитпен сырқатта-нған бірде бір науқас әлі де кездескен емес.
Одонтогенді инфекциялық гаймо-рит альвеолалық өсіндіден инфекция-ның тікелей немесе қыл қан тамырла-ры арқылы гаймор қойнауының шыр-ышты қабығына енуінен дамиды.
Г.Н. Марченко (1966) гаймориттің келесі клиникалық жіктеуін ұсынады:
жабық түрі:
а) созылмалы периодонтиттен дам-ыған гайморит;
ә) гаймор қойнауына өскен одонто-генді ұралардың іріңдеуінен немесе созылмалы перидонтиттердің өршуін-ен дамыған гайморит.
ашық түрі:
а) тесікті (перфоративті) гайморит;
ә) жоғарғы жақсүйек денесінің нем-есе альвеолалық өсіндінің созылмалы остеомиелиттерінің өршуінен дамыған гайморит.
Одонтогенді гаймориттің даму жиі-лігі жөнінде зерттеушілердің мәлімет-тері әртүрлі. Айталық, Нахинсонның А.Г. мәліметтері бойынша, одонтоген-ді гайморит синуситтер арасында 25%, ал Diming H.S., (1925), Podrasky N, 1990) бойынша 60% құрайды. М.И. Азимовтың (1977) айтуынша, хирург-иялық стоматология ауруханасына жа-тқызылған науқастардың 4-4,2% одон-тогенді гайморитпен ауырғандар құра-йды.