XII.5. Су жегі (нома)
Жалпы мағлұматтар. Нома (noma, cancer, agaticus, грек сөзінен, «тарайт-ын жара» деген мағына білдіреді ) қа-зіргі кезеңде өте сирек кездесетін, бет-жақсүйек аймақтары мен ауыз қуысы тіндерінің ылғалды гангренасы. Ерте де - «өлеттенген гангреналы стомат-ит» деп аталып келсе, кәзірде «сулы рак» немесе «cу жегі»деп аталалады. Қазақтар «құрт жегі» деп атағанға ұқс-айды.
Этиологиясы және патогенезі. Этиологиясы толық зерттеліп болмағ-ан. Су жегімен көбіне әлжуаз немесе қандай да бір инфекциялық аурудан кейін әлсіреген жас балалар жиі аур-ады. Жас балаларда су жегісі инфекц-иялық ауру аяқталмай жатып немесе басқа бір жалпы аурулардан кейін, жиі дизентерия, қызылша, ал ересек ада-мдарда жүрек-қан тамыр жүйесі аур-уларымен сырқаттанған 50 жастан кейінгілер аурады.
Су жегінің дамуында Вас. perfrin-gensum және ауыз қуысының аралас, соның ішінде анаэробты микробтар үлкен рөл атқарады.
Паталогиялық анатомиясы. Мор-фологиялық тұрғысынан ерінде, ұртта, ауыз қуысының шырышты қабығы-нда ылғалды өлеттену процесі жұреді
Клиникасы. Инфекциялық қабыну процесінің алғашқы кезеңінде ауыз қуысы кілегей қабығында гангреноз-ды стоматит ошақтары пайда болып, кілегей қабық асты тіндеріне, ымдау бұлшықеттеріне, тері астының шел ті-ндеріне, шандыр табақшалырына тез тарайды. Гангренозды стоматит ауыз бұрышында, бетте немесе ерінде гем-оррагиялық дақтар немесе көпіршік-тер түрінде сипатталады. Кейде стом-атит гингивит тәрізді басталып, өтпе-лі қатпардың кілегей қабығына, бетке немесе ерінге тез тарайды. Ауыз қуы-сынан жағымсыз иіс шығып, беттің жұмсақ тіндері ісінеді; қабыну ошақ-тың орналасуына байланысты теріде, кілегей қабықта сұр, кейін қара түске ауысатын дақтар қалыптасады; инфек-циялық поцесс басталғаннан 2-3-5 күн өткен соң бетте, ерінде, ауыздың бұрыштарында тіндер біртіндеп ойы-ла бастап, ойық жараға ауысады (130 сурет)
Тіндердің өлеттенуі қызыл иекті қамтып, ауыз қуысының түбіне, тілге, таңдайға тарайды, тістер қозғалмалы болуы мүмкін. Өліеттенген ошақтың тіндері жұмсақ консистенциялы, сұр-ғылт түсті. Беттің өлеттенген ошағы жоғарғы немесе төменгі жақсүйектің денесіне жетіп, оны сындыруы мүмк-ін.
Су жегісінің алғашқы даму кезеңін-де науқастың дене қызуы 38 - 40°С дейін көтеріліп, жалпы жағдайы на-шарлайды. Науқастың іші өтіп, құсуы мүмкін. Инфекциялық процесс пнев-номиямен, өкпенің гангренасымен не-месе сепсиспен асқынуы науқастың өміріне қауіп төндіреді.
ә а
130 сурет. Су жегі ауруымен сыр-қаттанған жас бала:
а – су жегі жоғарғы ерінді толық зақымдаған;
ә – су жегі ауруынан кейін жоғарғы ерінде қалыптасқан ақау (А.К. Каюповтың клиникалық тәжрибе-сінен).
Су жегісінің жеңіл ағымында беттің және еріннің тіндері аз өлеттенеді. Жұмсақ тіндер қаншама зақымданса, соншама тыртықтану көлемі қалыпт-асып, төменгі жақсүйектің контракт-урасын тудырады; тыртық көзұя асты аймағына, қабаққа, мұрынға және маң-дайға жетіп, мимикалық бұлшықетер-дің қызметін бұзады. Су жегісі бетт-жақсүйек аймақтары тіндерінен басқа жыныс мүшелерін (әсірсе, қыз балал-арын), сондайақ құлақ, мойын, сан ай-мақтарын зақымдауы мүмкін.
Патолгиялық анатомиясы. Патол-огиялық процестің алғашқы даму ке-зеңінде ауыз қуысыгың кілегей қаб-ығы домбығып, жасушалар жинақта-лады. Микроскопиялық көрінісінен ұсақ өлеттенген тін құрылымдарын, некробиозды, тромбталған қан тамыр-ларын, қанның құрамынан кристалд-арды байқауға болады. Зақымданбағ-ан тіндердің шекарасынан лейкоцит-арлы инфильтрация және Венсан спи-рохетін, Вас. perfringens және т. б. микробтар қауымын көруге болады. Су жегісінде өлеттенген тіндермен көршілес жатқан тіндердің ісінуі, қан тамырларының тарылуы байқалады. Қабыну аймағында деморкациялық (demorcatio - cay тіндердің өлі тіндер-ден шектелуі, бөлектенуі) шеңберінің айқын еместігі немесе мүлдем болм-ауы, ағзаның қорғаныс күшінің әлс-іздігін немесе жоқтығын білдіреді.
Емі. Ағзаның қорғаныс күшін жоғ-арылатуға және инфекциялық ошақт-ағы зақымдаушы микробтарды жо-юға бағытталуы тиіс.
Антибиотиктерден пенициллин 50000 - 110000 Б 4 - 6 - 12 сағат сайын бұлшықетке енгізіледі. Инфекциялық ошаққа 1% новокаин ерітіндісі пени-циллинмен бірге енгізеді.
Антибиотикке микрофлораның се-зімталдығы төмен болса, басқа анти-биотиктер тағайындалуы тиіс. Өлетте-нген тіндердің айналасына гангрено-заға қарсы сарысу енгізіледі. Су жегі
жарасын антисептиктермен (калий пе-рманганатты, фурацилли) өңдеп, ұнтақ антибиотиктер себеді.
Ағзаның қорғаныс күшін арттыру мақсатымен 50 - 100 мл жаңа дайынд-алған қан, аскорбин қышқылы (0,3 - 0,5 тәулігіне 2 - 3 рет), тиамин (0,015 гр тәулігіне 3 рет), пентоксил (0,2 г - тәулігіне 2 - 3 рет), иммундық препа-раттары тағайындалады.
Ем нәтижесінде инфекциялық про-цестің үстемділігі бәсеңсіп, жара тез тазара бастайды, грануляциялық тінд-ер қалыптасып, бітісе бастайды (эпит-елизацияланады). Эпителий астының тіндері біртіндеп тыртықтанады. Жақ-сүйектерінің контрактурасын болдыр-мау үшін, тез қататын пластмассадан жақсүйектері аралығына тірегіш дай-ындау қажет.
Жараның орны жазылғаннан кейін, қалыптасатын ақауға арнайы пластик-алық операциялар жасалады.
Дерттің алдын-алу шаралары.
Жалпы соматикалық ауруларды (балалар инфекциясы, жүрек-қантам-ыр жүйе және дәрумен жетіспеушілік ауруларын) емдеу;
Гипо-және авитаминоз аурулар-ында, ауыр инфекциялық процесте-рінде дамитын стоматиттің алдыналу шараларын жүргізу.