20 Жүктеме графиктерінен анықталатын техникалық – экономикалық көрсеткіштер.
Активтік жүктеме графигінің қисығымен шектелген аудан қарастырылған мерзімдегі электрқондырғы өндірген немесе тұтынған энергияға тең:
мұнда Рi – графиктің i сатысының қуаты; Тi – сатының ұзақтығы.
Қондырғының орта жүктемесі қарастырылатын мерзімде (тәулік, жыл) тең:
мұнда Т - қарастырылатын мерзімнің ұзақтығы; Wп - қарастырылатын мерзімдегі электрэнергия.
Қондырғының жұмыс графигінің бірқалыпты емес дәрежесін толықтыру коэффициентімен бағалайды
Жүктеме графигінтолықтыру коэффициентіқарастырылатын мерзімде (тәулік, жыл) электрэнергияның өндірілген (тұтынылған) саны, егер қондырғы жүктемесі барлық уақытта максималды болса, сол уақытта өндірілген (тұтынылған) энергияның санынан қанша есе аз болғанын көрсетеді. Әрине, график бірқалыпты болған сайын, кзп мәні бірге жақын.
Қондырғының жүктеме графигін сипаттау үшін максималды жүктемені пайдаланудың шартты ұзақтығын қолдануға болады:
Бұл шама қарастырылатын Т мерзімінде (әдетте жыл) қондырғы сол уақыт мерзімінде электрэнергияның Wп айғақты санын өндіріп (тұтыну) үшін қанша сағат өзгермейтін максималды жүктемемен жұмыс істеу керек екенін көрсетеді.
Іс жүзінде орнатылған қуаттың пайдалану коэффициентін де
немесе орнатылған қуаттың пайдалану ұзақтығын да қолданады
kи анықтағанда Рустдеп резервтікті қосқандағы барлық агрегаттардың қосынды орнатылған қуатын түсіну керек.
kипайдалану коэффициенті агрегаттардың орнатылған қуатын пайдалану дәрежесін сипаттайды. Әрине, kи < 1, ал Туст < Т. Руст ≥ Рmax қатынасын ескеріп, kи ≤ kзп алады.
ТМД энергия жүйелері үшін орташа алғанда электрстанциялардың орнатылған қуатының пайдалану ұзақтығы жылына 5000 сағат шамасында құрайды.
21 Жылу конденсациялық электр станциясының технологиялық процесі. Жалпы мәліметтер.
КЭС – ң технологиялық сұлбасы бірнеше жүйеден тұрады: отын беруден; отын дайындаудан; генераторы мен турбинасы бар негізгі бусулы контурдан; айналатын сумен жабдықтаудан; су дайындаудан; күлді ұстау және күлді шығарудан, ақырында, станцияның электр бөлігінен (4.3 сур.).
4.3 суреті - КЭС қағидалы технологиялық сұлбасы : 1- отын қоймасы және отын беру жүйесі; 2- отын дайындау жүйесі; 3- қазан; 4- турбина; 5- конденсатор; 6- циркуляциялық сорап; 7- конденсаттық сорап; 8 - қоректендіруші сорап; 9- қазанның жанарғылары (горелки); 10- желдеткіш; 11- түтін сорғыш; 12- ауа қыздырғыш; 13- су экономайзері; 14- төменгі қысым қыздырғышы; 15- деаэратор; 16- жоғары қысым қыздырғышы
Осы барлық элементтердің қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін механизмдер және қондырғылар станцияның (энергоблоктың) өзіндік мұқтаж жүйесіне кіреді.
КЭС – тегі ең үлкен энергетикалық шығындар негізінде бусу контурында болады, дәл айтқанда конденсаторда, мұнда әлі үлкен жылуы бар пайдаланылған бу оны айналатын суға береді. Жылу айналатын сумен су қоймаларына кетеді, яғни жойылады. Осы шығындар негізінде электростанцияның ПӘК – н анықтайды, ол жаңа КЭС – ң өзі үшін 40-42% артық емес.
22 Генераторлар. Жалпы мәліметтер.
Генератор деп энергияның қандай да бір түрін электр энергиясына айналдыратын қондырғыны айтады. Электростатикалық машиналар, термобатареялар, күн батареялары, т.б. генераторға жатады. Қазіргі кездеайнымалы токтың электромеханикалық индукциялық генераторлары өте кең таралған. Бұл генераторлардың артықшылығы — олардың құрылысының қарапайымдылығында және жеткілікті түрде жоғары кернеу мен үлкен токтарды алу мүмкіншілігінде. Электромеханикалық индукциялық генераторларда механикалық энергия электр энергиясына айналады. Мұндай генератор құрылысының принциптік жобасын біз §2.1-ында қарастырып, магнит өрісінде айналып тұрған сым орамада айнымалы индукциялық ЭҚК-інің пайда болатынын айтып өткенбіз. Токты сыртқы тізбекке шығару үшін сақиналарға жабыстырып қойған щеткалар қолданылады. Кез келген индукциялық генератордың негізгі бөліктері мыналар:
1) индуктор — магнит өрісін тудыратын қондырғы. Бұл тұрақты магнит не электромагнит болуы мүмкін;
2) якорь — ЭҚК индукцияланатын (пайда болатын) орама;
3) щеткалар мен сақиналар — айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін ток беретін қондырғылар.
23 Трансформаторлар. Жалпы мәліметтер.
Айнымалы токтың тұрақты токқа қарағанда тиімділігі — оның күшін жеңіл өзгертуге болатындығында. Бір кернеудегі айнымалы токты екінші кернеудегі айнымалы токқа түрлендіре алатын құрылғылар электрлік трансформаторлар (латынның transformo — түрлендіремін деген сөзінен) деп аталады.
Трансформатор жұқа арнайы болат тіліктерден жиналған магнит өткізгішінде айыру қабаты бар сымдардан қаңқаға оралып орналастырылған бірнеше орамдардан тұрады (5.7 сурет). Орамдардың бірінен өтетін (бірінші орам) айнымалы электр тогы орам сыртында және магнит өткізгішінде айнымалы магнит өрісін туғызады. Бұл магнит өрісі екінші орамды қиып өтеді де, оның бойында айнымалы электр қозғаушы күші пайда болады. Екінші орам бір тізбекке қосылса болғаны, тізбек бойымен айнымалы электр тогы жүреді. Сонымен электр энергиясы трансформатордың бірінші орамынан басқа орамдарына оларды бір-бірімен байланыстыратын айнымалы магнит өрісі арқылы беріледі. Орамдардың сандарының қатынасына қарай трансформатор жоғарлатқыш немесе төмендеткіш болып екіге бөлінеді. Мысалы, жоғарлатқыш трансформатордың, яғни электр кернеуі шамасын көтеретін трансформатордың екінші орамының саны бірінші орамының санына қарағанда артық болады, ал төмендеткіш трансформатордың орамдар саны керісінше—екінші орамның саны бірінші орам санына қарағанда аз болады. Трансформаторлар электр энергетикасында, өндірісте, тіпті тұрмыста да өте кең қолданылатын кұрылғылар. Өткізгіштер бойымен электр тогы жүргенде электрэнергиясы шығындалатыны мәлім. Шығындалатын энергия мөлшері өткізгіш кедергісі мен ток шамасының квадратына тәуелді болады. Қуатты электр трансформаторлары өткізгіштер арқылы айнымалы электр тогын қашыққа жеткізу кезінде электр энергиясы шығынын азайту мүмкіндігін туғызады. Бұл үшін электр станциясы генераторларында өдірілген айнымалы кернеу жоғарлатқыш трансформаторлар арқылы бірнеше жүздеген мың вольтқа дейін көтеріледі де, электр жеткізу желілері арқылы тұтыну орталықтарына таратылады. Бұл уақытта электр энергиясының кернеу шамасы өсуіне байланысты, оның ток мөлшері азаяды. Электр энергиясы тұтынылатын орындарда кернеуі төмендеткіш трансформаторлар арқылы тұтынушылар тұтынатын шамаларға дейін төмендетіледі. Орам сандарына қарай трансформаторлар екі орамды және үш орамды болып бөлінеді.
Электр энергетикасы желілерінде автотрансформаторлар кең қолдануда.Олардың трансформаторлардан айырмашылығы: егер де трансформатордың барлық орамдары бір-бірімен тек айнымалы магнит өрісі арқылы ғана байланысатын болса, автотрансформатордың төменгі кернеулі орамы орта және жоғары кернеулі орамдармен магнит өрісі арқылы байланысады да, орта және жоғарғы кернеулі орамдарының арасында тек электрлік байланыс қана болады.
Көптеген қондырғыларда, тұрмыста кішкентай трансформаторлар көптеп қолданылуда. Олар радиоқабылдағыштарға, теледидарға, магнитофондарға, телефон аппараттарына және т.б. орнатылған. Олардыңкөмегімен қажетті кернеу шамасы алынады.